ŚRODKI MIEJSCOWO ZNIECZULAJĄCE
Anasthetica localia to związki porażające wybiórczo zakończenia i włókna nerwów czuciowych, uniemożliwiające odbieranie i przewodzenie impulsów dośrodkowych na ograniczonym obszarze działania środka. Działanie tych środków jest odwracalne, znieczulenie utrzymuje się do kilku godzin, zależnie od właściwości związku, szybkości jego wchłaniania, metabolizmu i wydalania, jednak nawet w niewielkich ilościach mogą uszkadzać włókna nerwowe, wywołując w nich nieodwracalne zmiany. Działają w miejscu podania, znalazły zastosowanie w chirurgii, w znieczuleniach diagnostycznych i leczniczych (blokady nerwowe), niektóre mają zastosowanie ogólne jak lidokaina w leczeniu zaburzeń rytmu serca.
Mechanizm działania. Działają bezpośrednio na błonę komórkową neuronów i zmieniają konformację kanału (odkształcenie kanału, zmiana struktury fosfolipidów w sąsiedztwie kanału), dochodzi do osłabienia rozprzestrzeniania się potencjału czynnościowego.
Działanie farmakologiczne i toksyczne. Główne działanie środków znieczulających:
· zniesienie czucia bólu
· osłabienie napięcia mięśni prążkowanych w miejscu znieczulenia
· osłabienie odruchów wegetatywnych
· działanie ogólne (układowe) - często niepożądane! na OUN, zwoje autonomiczne, złącze nerwowo-mięśniowe, układ krążenia, mięśnie gładkie i prążkowane
Rodzaje znieczuleń
- Znieczulenia powierzchowne polega na podaniu roztworu środka miejscowo znieczulającego na powierzchnię błony śluzowej lub na uszkodzoną skórę; zastosowany środek szybko przenika do głębszych warstw tkanek, poraża zakończenia n. czuciowych wywołując znieczulenie w miejscu podania; w laryngologii, urologii, okulistyce;
- Znieczulenie nasiękowe (infiltracyjne) uzyskuje się wstrzykując roztwór środka miejscowo znieczulającego do określonej przestrzeni pod skórę i do głębszych warstw tkanek; znieczulenie w obrębie warstw tkanek przepojonych płynem; używa się słabych roztworów
- Znieczulenie przewodowe polega na blokowaniu przewodnictwa włókien czuciowych przez wstrzyknięcie bardziej stężonego roztworu środka znieczulającego do pnia nerwu, splotu nerwowego lub w ich najbliższe sąsiedztwo
- Znieczulenie rdzeniowe jest odmianą znieczulenia przewodowego
może być wprowadzony nadoponowo (między okostną kręgów a oponę twardą) i podoponowo (do przestrzeni podpajęczynówkowej)
- Znieczulenie krzyżowe stosowane w położnictwie i ginekologii, w urologii
do znieczulenia większych obszarów stosujemy znieczulenie nadoponowe;
w znieczuleniach podoponowych mogą wystąpić działania niepożądane: mdłości, wymioty, bóle i zawroty głowy, wzrost temp. ciała, zapaść, zatrzymanie moczu, porażenie;
Podział środków miejscowo znieczulających
- Środki miejscowo znieczulające pochodzenia naturalnego
· KOKAINA
- działanie farmakologiczne
a) miejscowo znieczulające - miejscowo na błony śluzowe, zastosowana na skórę nieuszkodzoną nie działa;
podana doustnie ulega hydrolizie w przewodzie pokarmowym,
b)pobudza układ współczulny,
c) pobudza OUN.
- działanie miejscowe - wchłania się stosunkowo szybko z błony śluzowej, znosi uczucie smaku i węch, znieczula błonę śluzową żołądka, znosi uczucie głodu, znieczula spojówkę i rogówkę w ciągu kilku minut; unikać u chorych na jaskrę, źrenica się maksymalnie rozszerza, zaznacza się lekki wytrzeszcz, akomodacja zostaje nieznacznie upośledzona, wydzielanie gruczołu łzowego jest zmniejszone, zahamowanie odruchu spojówkowego zamykania powiek
po wielokrotnym stosowaniu anemizacja i wysuszenie błony, nadżerki, wrzody kokainowe
nie wolno przekraczać 50 mg!!! czyli 5ml r-ru 1%, 0,5ml (10 kropli) 10% roztworu lub 5 kropli r-ru 20%
- wpływ na układ współczulny - silny skurcz naczyń i wzrost ciśnienia, rozszerzenie źrenic, rozkurcz mm gładkich oskrzeli i przewodu pokarmowego i zmiany wydzielania gruczołów ślinowych (suchość w j. ustnej)
- wpływ na układ krążenia - zblednięcie błon śluzowych, zmniejszenie krwawienia i obrzęku;
wzrost ciśnienia, niewielkie dawki kokainy wpływają zwalniająco na czynność serca w wyniku jednoczesnego pobudzania n. X;
pobudza ośrodki naczynioruchowe, nasila aktywność neuronów współczulnych dochodzących do serca, zwiększa oddziaływanie neuroprzekaźnika na receptory β w sercu; wiele p/wskazań: nadciśnienie, zaburzenia rytmu serca, nadczynność tarczycy, choroba wieńcowa, niewydolność m. sercowego, miażdżyca
- wpływ na OUN - aktywuje przekaźnictwo dopaminergiczne (hamuje wychwyt), silne pobudzenie psychoruchowe z następującą depresją, zależność typu psychicznego, tolerancja rozwija się bardzo słabo, zespół abstynencyjny jest minimalny;
długotrwałe stosowanie prowadzi do zmian psychicznych, urojeń prześladowczych, omamów wzrokowych i słuchowych, martwica błony śluzowej
- zatrucia ostre - nadmierna wrażliwość, wstrząsy anafilaktyczne, śmierć;
silny wzrost ciśnienia, zaburzenia rytmu, bladość powłok, uczucie lęku, niepokój, pobudzenie psychoruchowe, agresywność, wzrost temperatury ciała, zapaść, depresja ośrodka oddechowego, utrata świadomości, drgawki, niekiedy skurcze tężcowe mięśni;
leczenie polega na obniżeniu ciśnienia (azotany), opanowaniu drgawek i innych zaburzeń;
Laryngologia, okulistyka
- Syntetyczne środki znieczulenia miejscowego
a) estry kwasu p-aminobenzoesowego
o PROKAINA hamuje bakteriostatyczne działanie sulfonamidów;
działanie miejscowe - nie wchłania się z błon, dlatego jest stosowana w postaci wstrzyknięć, nie ma znaczenia jako środek znieczulający powierzchniowo; miejscowo nie drażni tkanek, nie wpływa na ukł. współczulny, działa słabiej od kokainy, ale jest też mniej toksyczna; stosowana do znieczulenia nasiękowego, przewodowego i rdzeniowego;
zatrucia (po zbyt szybkim wstrzyknięciu dożylnym większych obj. płynu) - zawroty głowy, niepokój, drżenie rąk, drgawki, zaburzenia rytmu serca; lżejsze zatrucia mogą też być wynikiem działania epinefryny dodanej do środka, szczególnie przy wstrzyknięciu tego do żyły (nagła utrata świadomości, zatrzymanie czynności serca, śmierć);
alergie objawiają się swędzeniem, zaczerwienieniem skóry dłoni i palców, pęcherze, wypryski
o CHLOROPROKAINA - stosowana do znieczuleń nasiękowych i przewodowych, działa dłużej i silniej niż prokaina, jest mniej toksyczna; w niewielkim stopniu kurczy naczynia, nadaje się więc do znieczuleń gdzie jest p/wskazana epinefryna
o ETOFORM - stosowany jako maść i przysypki, doustnie do znieczulenia błony śluzowej żołądka
b) pochodne kwasu p-aminobenzoesowego i o-aminobenzoesowego
o BUTAKAINA przewyższa toksycznością kokainę, łatwo przenika przez błony śluzowe, wykazując silnie działanie znieczulające, trudno się rozkłada - działa dłużej; nie kurczy tęczówki, nie rozszerza źrenicy, nie wpływa na akomodację;
tylko do znieczuleń powierzchownych
o TETRAKAINA - działa 10x silniej i dłużej od prokainy wstrzykniętej dożylnie, bardzo toksyczna!!!
o TOLIKAINA - działa bardzo szybko, znieczula głębiej i na dłużej, w stomatologii
c) pochodne kwasu benzoesowego, p-hydroksybeznoesowego i acetylosalicylowego
o PIPEROKAINA - stosowana do wszystkich typów znieczuleń, podana dożylnie jest toksyczna
o OKSYBUPROKAINA - powierzchniowo znieczula, głównie jako 0,4% krople do oczu - krótkotrwałe znieczulenie spojówki
o PROKSYMETAKAINA wywołuje początkowo nieznaczne podrażnienie błony śluzowej w miejscu stosowania; stosowana w okulistyce i stomatologii
o HEKSYLOKAINA
o PARETOKSYKAINA
o CYKLOMETYKAINA do znieczuleń powierzchniowych, np. odbytu, w oparzeniach skóry, w świądzie sromu, w bolesnych guzach krwawniczych; nie należy jej stosować na powierzchnie rozległe uszkodzonej skóry, może wywołać odczyny alerg.
o EDAN do znieczuleń nasiękowych i przewodowych
d) pochodne chinoliny
o CINCHOKAINA należy do najsilniej i najdłużej działających, a przy tym najbardziej toksycznych; działa bardzo silnie, jej długotrwałe stosowanie znosi bóle pooperacyjne; rozszerza naczynia krwionośne, znosi działanie kurczące epinefryny;
działanie toksyczne przejawia się ogólnym pobudzeniem, napadami drgawek klonicznych, śmierć w wyniku porażenia ośrodka oddechowego lub mięśnia sercowego; po podaniu s.c. wywołuje bolesne stany zapalne;
e) amidy pochodne ksylidyny
o LIDOKAINA środek z wyboru do znieczuleń miejscowych przy nadwrażliwości na prokainę oraz w przypadku przeciwwskazań do stosowania leków zwężających naczynia krwionośne;
o MEZOKAINA nie kurczy naczyń, szybko działa
o MEPIWAKAINA łatwo rozp. się w wodzie, nie rozkłada się nawet po kilku godzinach gotowania;
o PRILOKAINA wywołuje senność, methemoglobinemię;
o BUTANILIKAINA silne, lecz krótkotrwałe działanie;
o BUPIWAKAINA silnie i długo działa, stosowana do znieczuleń przewodowych i blokady nerwowej
o ARTIKAINA
f) inne
o nie nadają się do znieczuleń nasiękowych, przewodowych i rdzeniowych z powodu dużej toksyczności
o oksybuprokaina, nepaina (tylko do znieczulania rogówki), fenakaina,
o dyklonina (dobrze się wchłania z śluzówek, w laryngologii, w ch. uszu dla złagodzenia bólu, w leczeniu objawowym mniejszych oparzeń lub uszkodzeń błony śluzowej gardła, w dermatologii do uśmierzania świądu, bólu),
o kwinizokaina działa p/świądowo, stosowana w dermatozach alergicznych, w świądzie na tle zaburzeń krążenia obwodowego
o pramokaina używana tylko do znieczuleń powierzchniowych skóry (oparzenia, stany zapalne, rany), działa miejscowo drażniąco podana we wstrzyknięciach (nie stosujemy do znieczuleń gałki ocznej, bł. śluz. górnych dróg oddechowych i p. pok.)
Innym sposobem znieczulenia tkanek są substancje lotne o niskiej temperaturze wrzenia, np. chlorek etylu
Środki drażniące zakończenia czuciowe - mentol (wrażenie zimna, łagodzi świąd), kamfora (rozgrzewa w nerwobólach, w neuralgii n. V stosowana do zniszczenia neuronów czuciowych), kapsaicyna (silne przekrwienie i podrażnienie tkanek)
Leki o dodatkowym działaniu miejscowo znieczulającym - wiele leków stabilizujących błony komórkowe, np. β-adrenolityki (propranolon, alprenolol, timolol, acebutolol)
leki p/arytmiczne (prokainamid), związki zbliżone do lidokainy oraz chinidyna;
leki p/histaminowe;
atropina;