BILANS PŁATNICZY

• definicja

• rodzaje transakcji

• struktura

• równowaga

• http://www.nbp.pl

Bilans płatniczy - definicja

• Bilans płatniczy to zestawienie wszystkich transakcji/ płatności dokonywanych między rezydentami krajowymi a zagranicą w danym okresie, zazwyczaj w określonym roku.

• Bilans płatniczy na bazie płatności jest statystycznym zestawieniem rozliczonych przez polski system bankowy płatności, które w sposób usystematyzowany prezentuje, w odniesieniu do określonego okresu, transakcje zrealizowane przez Polskę z resztą świata (tzn. między rezydentami i nierezydentami).

Zasada podwójnego zapisu

• Zgodnie z ogólnymi zasadami księgowości w bilansie płatniczym wszelkie transakcje zapisywane są podwójnie: po stronie debetowej (-) i po stronie kredytowej (+).

• Transakcje debetowe to transakcje, które pociągają za sobą płatność na rzecz rezydenta zagranicznego.

• Transakcje kredytowe to z kolei transakcje pociągające za sobą wpływ płatności z zagranicy.

• Każda transakcja międzynarodowa automatycznie wchodzi do bilansu płatniczego podwójnie, raz jako kredyt i raz jako debet.

Rodzaje transakcji międzynarodowych
według ich przedmiotu

W bilansie płatniczym rejestruje się dwa rodzaje transakcji międzynarodowych:

• Transakcje pociągające za sobą eksport lub import towarów lub usług i wobec tego wchodzące bezpośrednio do rachunku obrotów bieżących.

• Transakcje pociągające za sobą kupno lub sprzedaż aktywów (assets). Aktywa stanowią każdą formę, w której trzyma się bogactwo, jak np. pieniądze, akcje, fabryki, obligacje rządowe, ziemia. Rachunek obrotów kapitałowych bilansu płatniczego rejestruje wszelkie międzynarodowe zakupy lub sprzedaż aktywów.

Struktura bilansu płatniczego

• Ogólne zasady budowy bilansu płatniczego określone są przez MFW

• W bilansie płatniczym każdego kraju można wyróżnić trzy podstawowe części:  

• bilans obrotów bieżących,

• bilans obrotów kapitałowych i

• bilans obrotów wyrównawczych.

Bilans obrotów bieżących - definicja

• Bilans obrotów bieżących (rachunek bieżący) to zestawienie płatności danego kraju wynikające z:

• międzynarodowego obrotu towarami i usługami,

• kosztów (dodatnich lub ujemnych) obsługi kapitału zagranicznego i

• transferów jednostronnych.

• Transakcje księgowane w bilansie obrotów bieżących nie powodują powstania przyszłych zobowiązań.

• Saldo rachunku obrotów bieżących mierzy eksport netto dóbr i usług danego kraju.

Bilans obrotów bieżących - struktura

• Bilans handlowy będący zestawieniem płatności z tytułu eksportu i importu dóbr. Jeżeli wpłaty uzyskane z eksportu przewyższają wypłaty wynikające z importu, mówimy o nadwyżce obrotów handlowych, w przeciwnym wypadku o deficycie.

• Bilans usług będący zestawieniem płatności z tytułu obrotów usługami między rezydentami krajowymi i zagranicą (transport, ubezpieczenia, turystyka itp.).

• Bilans procentów i dywidend (saldo dochodów) będący zestawieniem wpływów i wydatków z tytułu obsługi kapitału i pracy (krajowej za granicą i zagranicznej w kraju).

• Bilans transferów jednostronnych (transfery bieżące) będący zestawieniem transakcji stanowiących jednostronny przepływ dóbr, usług lub środków finansowych, którym nie towarzyszy przepływ płatności lub dóbr i usług w drugą stronę.

Bilans obrotów kapitałowych

• Bilans obrotów kapitałowych (rachunek kapitałowy i finansowy) jest zestawieniem transakcji zakupu i sprzedaży aktywów dokonywanych zarówno przez sektor prywatny, jak i bank centralny.

• Do bilansu obrotów kapitałowych są zaliczane przepływy kapitału we wszystkich formach.

• Bilans obrotów kapitałowych można podzielić na dwie główne części:

• Rachunek kapitałowy, który obejmuje transfery kapitałowe o charakterze bezzwrotnym przeznaczone na finansowanie środków trwałych, umorzenia długu oraz nabywanie i zbywanie aktywów niefinansowych i nieprodukowanych (np. praw autorskich, gruntów pod budowę ambasad).

• Rachunek finansowy

Rachunek finansowy

• Rachunek finansowy zawiera transakcje finansowe obejmujące inwestycje bezpośrednie, portfelowe, pozostałe inwestycje oraz pochodne instrumenty finansowe.

• Inwestycje bezpośrednie odzwierciedlają nakłady inwestorów bezpośrednich poniesione w celu ustanowienia trwałych i bezpośrednich więzi ekonomicznych, poprzez nabycie co najmniej 10% udziałów w kapitale podstawowym przedsiębiorstwa bezpośredniego inwestowania.

• Inwestycje portfelowe obejmują płatności z tytułu zakupu i sprzedaży udziałowych (nie stanowiących inwestycji bezpośrednich) oraz dłużnych papierów wartościowych.

Bilans obrotów wyrównawczych

• Bilans obrotów wyrównawczych (pozycje finansujące) (lub inaczej: bilans obrotów dewizowych banku centralnego) zawiera przede wszystkim zmiany stanu oficjalnych rezerw danego kraju w walutach wymienialnych, specjalnych prawach ciągnienia i złocie.

• Bilans obrotów wyrównawczych obejmuje także kredyty otrzymane z MFW oraz transakcje finansowania wyjątkowego (tzw. exceptional financing), obejmujące zmiany stanu zaległości i zrestrukturyzowane zobowiązania i należności zagraniczne.

Aktywa rezerwowe

• Deficyt obrotów bieżących może być finansowany przez napływ netto kapitału zagranicznego lub poprzez spadek poziomu rezerw walutowych, które są utrzymywane przez Narodowy Bank Polski.

• Ponieważ NBP aktualnie prowadzi politykę płynnego kursu walutowego oznacza to, że nie interweniuje on na rynku walutowym.

• Aktywa rezerwowe czasami zmieniają się, m.in. w związku z operacjami pomiędzy NBP i Skarbem Państwa.

Saldo dochodów - komentarz

• w saldzie dochodów znajdują się informacje dotyczące wynagrodzeń polskich obywateli pracujących zagranicą, płatności odsetkowych na rzecz kredytodawców zagranicznych, wypłat dywidend ze spółek krajowych na rzecz inwestorów zagranicznych itd.

• .

Saldo transferów bieżących - komentarz

• saldo transferów, opisuje dochody i wydatki z tytułu darowizn, bezzwrotnej pomocy, spadków, rent oraz podatków i opłat na rzecz polskiego sektora rządowego.

• W związku z wejściem do Unii Europejskiej, Polska uzyskuje wysokie wpływy z tytułu transferów środków unijnych, co jest odzwierciedlone w nadwyżce na saldzie transferów.

Równowaga bilansu płatniczego

• Z rachunkowego punktu widzenia bilans płatniczy jest zawsze zrównoważony, z ekonomicznego - rzadko.

• Transakcje autonomiczne to transakcje zawierane niezależnie od stanu bilansu płatniczego i dokonywane wyłącznie z motywów ekonomicznych.

• Transakcje wyrównawcze to transakcje, których celem jest zrównoważenie bilansu płatniczego.

• Równowaga bilansu płatniczego występuje w sytuacji, gdy transakcje autonomiczne równoważą się, a transakcje wyrównawcze nie występują.

Przyczyny nierównowagi bilansu płatniczego

Najważniejsze przyczyny nierównowagi bilansu płatniczego w krótkim okresie to zmiany:

• Wielkości produktu krajowego brutto (PKB);

• Terms of trade: poprawa terms of trade sprzyja poprawie salda bilansu handlowego, pogorszenie rodzi przeciwne tendencje

• Kursu walutowego: zmiana poziomu kursu walutowego może ułatwiać bądź utrudniać utrzymanie równowagi bilansu handlowego w krótkim okresie.

Przyczyny nierównowagi cd.

• Zmiany struktury handlu z zagranicą, wynikające np. z:
  - nagłych i znacznych zmian cen podstawowych surowców
  - upadku turystyki w kraju turystycznym

• zmiany realnych stóp procentowych lub zmiany oczekiwań inflacyjnych, które prowadzą do zmiany przepływów kapitałowych

• klęski naturalne

• przyczyny polityczne np. embargo, sankcje, niestabilność polityczna

Wpływ zmian PKB na bilans płatniczy

• Zmiany PKB oddziałują przede wszystkim na saldo bilansu handlowego, niekiedy także saldo bilansu obrotów bieżących.

• Wzrost PKB powoduje z reguły pogorszenie tych sald, prowadzi bowiem do zwiększenia krajowego popytu na towary importowane, a obniżka PKB - poprawę, gdyż spada popyt na towary importowane.

• Jeśli jednak źródłem wzrostu PKB jest wzrost eksportu (jak ostatnio w Polsce), to w tym przypadku występuje tendencja do poprawy salda bilansu handlowego.

Skutki deficytu BP

• Bezpośrednim skutkiem deficytu BP jest odpływ kapitału, który prowadzić może do spadku kursu waluty (inwestorzy sprzedają lokalną walutę co prowadzi do obniżenia jej ceny).

• Może to zwiększać presje inflacyjną i prowadzić do pogorszenia się sytuacji kraju. .

Co robić z deficytem BP?

• W obecnie dominujących systemach gospodarczych przyjmuje się, iż przywracaniem równowagi bilansu płatniczego zajmuje się mechanizm rynkowy - automatyczne mechanizmy stabilizujące

Automatyczne mechanizmy stabilizujące

• Mechanizm cenowy.
  W przypadku deficytu BP, spadek kursu waluty powoduje, że produkty importowane stają się droższe, przez co popyt na nie spada, spada więc wielkość importu.

• Mechanizm dochodowy.
  W przypadku deficytu BP: na skutek wzrostu inflacji następuje spadek realnych dochodów w kraju. W rezultacie ludzie mniej wydają, m.in. na dobra importowanie, przez co spada wielkość importu.

• Mechanizm kursowy.
  Zmiany kursu walutowego - w przypadku deficytu BP - zmniejszona podaż kapitału (odpływ kapitału zagranicznego) powoduje spadek kursu walutowego.

• Mechanizm stopy procentowej.
  Deficyt BP powoduje odpływ pieniądza, co prowadzi do spadku podaży pieniądza i wzrostu jego ceny, czyli wzrostu stopy procentowej.
  

3