TEORETYCZNE PODSTAWY WYMIANY MIĘDZYNARODOWEJ

Klasyczne i współczesne teorie handlu międzynarodowego

DOKTRYNA SŁUSZNEJ CENY

• „Psychoza lęku przed brakiem towarów”

• Handel jest korzystny jeśli jest realizowany po „słusznej cenie”

• „słuszna cena”= cena która pokrywa koszty produkcji

• „słuszna cena” = od XIII wieku cena kształtowana przez rynek uwzględniająca sprawiedliwy zysk

MERKANTYLIZM

• Przełom XVI/XVII wieku do połowy XVIII wieku

• Źródło bogactwa = zasoby kruszców szlachetnych

• Pierwsza usystematyzowana teoria protekcjonizmu

• Pierwsza faza - bulionizm

• Druga faza - merkantylizm właściwy

• Niemcy - kameralizm- zaspokojenie potrzeb skarbca książęcego

• Francja - kolbertyzm - potrzeba rozbudowy przemysłu

FIZJOKRATYZM

• Druga połowa XVIII w. Francja

• Przedstawiciele - arystokracja ziemska

• Podstawa gospodarki - rolnictwo

• Koncepcja porządku naturalnego

• Koncepcja dochodu czystego

• Koncepcja obiegu dóbr

• Zwolennicy leseferyzmu

• Krytyka protekcjonizmu

PROTEKCJONIZM WYCHOWAWCZY

• F. LIST - Niemcy

• Teoria rozwoju narodu: okres dzikości, pasterski, rolniczy, rolniczo- rękodzielniczy, rolniczo-rękodzielniczo-handlowy

• A. Hamilton, H. Carey - USA

KLASYCZNE TEORIE WYMIANY - ROZWÓJ TEORII WOLNEGO HANDLU

• Adam Smith i D. Ricardo

• Źródło bogactwa kraju = rozmiary produkcji

• Handel zagraniczny = specjalizacja

• SMITH - podstawa specjalizacji = absolutne różnice w kosztach wytwarzania

• Ricardo - względne różnice w kosztach wytwarzania tzn. mierzone nakładami pracy czyli najtańsza produkcja oznaczała taką przy której względna przewaga kosztów wytwarzania jest stosunkowo największa lub różnica na niekorzyść stosunkowo najmniejsza

POKLASYCZNE TEORIE WYMIANY MIĘDZYNARODOWEJ

• J. S. MILL - prawo wzajemnego popytu = kraj odnosi większe korzyści z wymiany jeśli jego popyt na towary z kraju partnera jest słabszy od popytu kraju partnera na towary danego kraju

• Teorie klasyczne miały charakter statyczny i przyjęły pewne uproszczenia:

• Dwa kraje, dwa towary

• Doskonała podzielność i przenośność czynników produkcji

• Doskonała konkurencja w skali krajowej i międzynarodowej

KIERUNKI ROZWOJU TEORII HANDLU MIĘDZYNARODOWEGO

• 1. TEORIA KOSZTÓW REALNYCH (J. Viner, A. Marshall) - akceptowano realne koszty zastosowania pracy i innych czynników produkcji - teoria kosztów alternatywnych

• 2. MATEMATYCZNA SZKOŁA „RÓWNOWAGI OGÓLNEJ” (V. Pareto, B. Ohlin, P. Samuelson) - powiązanie strony podaży (koszty zastosowania czynników produkcji) ze stroną popytu (wybory konsumentów) w jeden system równowagi ogólnej - teoria obfitości zasobów

TEORIE NEOKLASYCZNE - MODEL MARSHALLA

• Kontynuuję rozważania J. S. Milla

• 1890 - „Zasady ekonomiki”

• Pojęcie terms of trade

• Pojęcie elastyczności popytu i podaży - krzywa wzajemnego popytu przedstawia różne ilości dobra eksportowanego jaki kraj jest skłonny zaoferować w zamian za daną ilość dobra importowanego, lub alternatywne ilości dobra importowanego jakie kraj akceptuje na wymianę za daną ilość dobra eksportowanego

TEORIA KOSZTÓW ALTERNATYWNYCH

• Autor - G. Haberler

• Specyficzne rozwinięciem klasycznej teorii kosztów względnych

• „każdy kraj może wytworzyć pewna ilość towarów i zawsze istnieje możliwość wyboru między produkcją 1 towaru oraz 2 towaru co powoduje powstanie kosztów - ALTERNATYWNYCH”

• Koszty alternatywne= konieczność rezygnacji z produkcji określonej ilości towaru 1 po to aby wyprodukować określoną ilość towaru 2

TEORIA OBFITOŚCI ZASOBÓW HECKSCHERA-OHLINA I SAMUELSONA

• Stworzona przez E. Heckschera i B. Ohlina, a w latach 40-tych i 50-tych XX w rozwinięta przez P. Samuelsona stąd teoria H-O-S

• Główna przesłanka rozwoju HM= relatywne różnice kosztów i cen

• Odmienne wyposażenie krajów w czynniki produkcji tj. w kapitał i pracę

• W teorii klasycznej różnica kosztów i cen upatrywana była w odmienności warunków wytwarzania

ZAŁOŻENIA TEORII OBFITOŚCI ZASOBÓW

1. ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE:

• 2 kraje, 2 towary, 2 czynniki wytwórcze

• Brak kosztów transportu

• Odmienne wyposażenie krajów w czynniki wytwórcze

2.ZAŁOŻENIA DOT. TECHNICZNYCH WARUNKÓW PRODUKCJI I WARUNKÓW WYBORU KONSUMENTA:

• Jednorodne, doskonale podzielne i porównywalne w skali międzynarodowej czynniki produkcji

• Relatywne wyposażenie w czynniki produkcji jest niezmienne

• Ceny i koszty kształtują się tylko pod wpływem relatywnego wyposażenia w czynniki produkcji

Założenia H-O-S

• Niezmienność zasobochłonności wytwarzanych produktów

• Brak rosnących lub malejących przychodów

• Niezmienne preferencje konsumenta

3. ZAŁOŻENIA DOT. SYSTEMU FUNKCJONOWANIA GOSPODARKI NARODOWEJ I RYNKU MIĘDZYNAROWEGO

• Funkcjonowanie rynków = wolna konkurencja, pełne wykorzystanie czynników produkcji

• Doskonała konkurencja w skali międzynarodowej = brak przeszkód dla międzynarodowych przepływów produktów

ISTOTA TEORII H-O-S

1. ZASADA OBFITOŚCI ZASOBÓW (zasada proporcji w zasobach)= KAŻDY KRAJ POWINIEN SIĘ SPECJALIZOWAĆ W PRODUKCJI I EKSPORCIE TYCH DÓBR KTÓRYCH PRODUKCJA WYMAGA BARDZIEJ INTENSYWNEGO ZASTOSOWANIA RELATYWNIE OBFITSZEGO I TAŃSZEGO CZYNNIKA PRODUKCJI A IMPOTOWAĆ TOWARY WYMAGAJĄCE BARDZIEJ INTENSYWNEGO ZASTOSOWANIA RELATYWNIE MNIEJ OBFITEGO I DROŻSZEGO CZYNNIKA PRODUKCJI tzn. kraj wyposażony obficie w kapitał powinien eksportować dobra kapitałochłonne a kraj posiadający większe zasoby pracy produkty pracochłonne

1. TEOREMAT (twierdzenie) WYRÓWNYWANIA SIĘ CEN CZYNNIKÓW WYTWÓRCZYCH (P. SAMUELSON)= ROZWÓJ HANDLU MIĘDZYNARODOWEGO W WARUNKACH DOSKONAŁEJ KONKURENCJI PRZY CZĘŚCIOWEJ SPECJALIZACJI PARTNERÓW I SPEŁNIENIU INNYCH ZAŁOŻEŃ WYWOŁUJE TENDENCJĘ DO WZGLĘDNEGO WYRÓWNYWANIA SIĘ CEN CZYNNIKÓW PRODUKCJI W RÓŻNYCH KRAJACH

TEOREMAT STOPLERA I SAMUELSONA

• Bazuje za założeniach teorii H-O-S

• Różnica- wprowadzenie do rozważań wniosków z obserwacji, że w warunkach gospodarki rynkowej zmiany relacji cenowych, nowe technologie, produkty wywołują odpowiednie procesy dostosowawcze w danym kraju

• Istnieje ścisły związek między zmianami cen produktów a zmianami cen czynników wytwórczych = wzrost ceny relatywnej danego dobra prowadzi do wzrostu ceny realnej czynnika wytwórczego, a spadku ceny czynnika wytwórczego wykorzystywanego mniej intensywnie

TEOREMAT RYBCZYŃSKIEGO

• Wzrost zasobów jednego czynnika produkcji powoduje w warunkach stałych cen relatywnych absolutny i zwielokrotniony przyrost produkcji towaru wymagającego bardziej intensywnego nakładu tego właśnie czynnika oraz spadek produkcji towaru wymagającego bardziej intensywnego nakładu czynnika, którego zasoby nie ulegają zmianie

PARADOKS LEONTIEFA

• Odkryty w 1947

• Wykorzystanie tablic nakładów i wyników

• analiza struktury handlu USA

• amerykański eksport okazał się względnie pracochłonnych (mimo dużych zasobów kapitału) a import kapitałochłonny

HANDEL ZAGRANICZNY W TEORII Keynesa I TEORII WZROSTU Harroda

• Keynes- ścisła współpraca międzynarodowa w ramach instytucji

• Korzyści z racjonalnej specjalizacji międzynarodowej w warunkach wolnorynkowych ponosi tylko ta gospodarka która znajduje się w stanie pełnego zatrudnienia

• W sytuacji kryzysu, bezrobocia należy dążyć do przewagi eksportu nad importem

• Harrod - koncepcja modelu wzrostu gospodarczego

WSPÓŁCZESNE TEORIE HANDLU MIĘDZYNAROWEGO - TEORIE NEOTECHNOLOGICZNE

• GŁÓWNE ZAŁOŻENIA- dalsze badania nad paradoksem Leontiefa i uzupełnienie oraz rozwinięcie zasady obfitości zasobów

• Główna przyczyna zmian i rozwoju wymiany międzynarodowej to POSTĘP TECHNICZNY rozumiany jako proces (a zatem wprowadzone rozwiązania podlegają zmianie)

• Zerwanie z założeniem o darmowości infomacji i dostępu do wiedzy

TEORIE NEOTECHNLOGICZNE: TEORIA LUKI TECHNOLOGICZNEJ POSNERA (1961)

• Na kształt wymiany międzynarodowej mają wpływ istniejące różnice w poziomie rozwoju technologicznego w danej dziedzinie wynikają one z istniejącej między państwami LUKI TECHNOLOGICZNEJ

• Państwa odznaczające się przewagę technologiczną i innowacyjnością mają ułatwiony dostęp do zagranicznych rynków zbytu

• Wg. Posnera kolejny, wyższy etap rozwoju wiedzy technicznej osiągają tylko niektóre kraje

• O kształcie wymiany stanowią czasowe różnice w opanowaniu określonych technologii przez poszczególne państwa = opóźnienie naśladowcze

TEORIE NEOTECHNOLOGICZNE - TEORIA CYKLU ZYCIA PRODUKTU VERNONA - 1966

• Wiedza techniczna nie jest dobrem wolnym i równomiernie rozprzestrzenionym w świecie

• Innowacje rozprzestrzeniają się stopniowo i nierównomiernie

• Produkt przechodzi przez 3 fazy: wprowadzenie, wzrost, standaryzacja

• FAZA I - INNOWACYJNA - producent wprowadza produkt na swój rynek, wysokie koszty, niejednolita technologia

• FAZA II - WZROSTU (dojrzewania) produkt zaczyna być produkowany przez większą ilość państw, lepsza technologia, podejmowanie seryjnej produkcji i upowszechnienie się nowej technologii produkcji

• FAZA III - STANDARYZACJI - technologia staje się ogólno dostępna i ujednolicona, pełna standaryzacja nowego produktu

• Pojęcie luki menadżerskiej - J. G. Diebold

TEORIE NEOCZYNNIKOWE

• Wskazanie na dodatkowe przesłanki rozwoju specjalizacji i handlu międzynarodowego oraz kolejne czynniki wpływające na kształtowanie się jego rozmiarów i struktury

• Podstawa teorii - teoria H-O-S

• Powstawały na bazie paradoksu Leontiefa

• Należą do nich: teoria trójczynnikowa, teoria wewnętrznej złożoności czynników oraz teoria wieloczynnikowa

Teoria trójczynnikowa

• 3 czynniki - praca, kapitał, zasoby naturalne

• Twórca - J. Vanek (1963)

• W dyskusji nad paradoksem Leontiefa, Vanek zwrócił uwagę na specyficzne uwarunkowania produkcji i handlu art. surowcowo-rolniczymi twierdząc że import USA jest dwa razy bardziej surowcochłonny niż eksport

• W związku z wysoką kapitałochłonnością inwestycji surowcowych import amerykański jest bardziej kapitałochłonny niż eksport

• Kapitał i zasoby naturalne zostały potraktowane jako czynniki komplementarne

Teoria wewnętrznej złożoności czynników - pracy i kapitału

• D. B. Keesing (1965), Kenen (1965)

• Teoria ta wyodrębnia kapitał rzeczowy, prace prostą oraz pracę złożoną (kapitał ludzki)

• 2 podejścia do kapitału ludzkiego:

1. Kapitał ludzki traktuje się jako trzeci, niezależny czynnik produkcji

2. Kapitał rzeczowy i ludzki są traktowane jako czynniki komplementarne

Teoria wieloczynnikowa

• Zwolennicy tej teorii: R. E. Baldwin, G. C. Haufbauer

• Synteza poprzednich teorii

• Główna przesłanka rozwoju specjalizacji to relatywne różnice między krajami w zakresie wyposażenia w: zasoby naturalne, kapitał rzeczowy, pracę prosta i kapitał ludzki

TEORIE PODAŻOWO - POPYTOWE- teoria podobieństw produktu

1. 1961 LINDER:

• Kraj będzie eksportował te towary na które jest zapotrzebowanie na rynku wewnętrznym (istnieje tzw. „reprezentatywny popyt”)

• Wielkość PKB per capita wpływa na istniejącą strukturę popytu, a handel międzynarodowy jest tym bardziej intensywny im mniejsze są różnice przeciętnych dochodów indywidualnych we współpracujących krajach

• Intensywność handlu artykułami przemysłowymi jest tym większa im bardziej zbliżone są struktury popytu krajów-partnerów

TEORIE POPYTOWO - PODAŻOWE - teoria zróżnicowania produktu

• Twórca- Armington (1969)

• Zwraca uwagę na wymianę międzynarodową pod względem obrotów zróżnicowanymi dobrami, będącymi bliskimi substytutami, służącymi do zaspokajania takich samych potrzeb

• Elementy różnicujące: kraj pochodzenia, jakość, wygląd, styl, parametry techniczne, koszt wytworzenia

• Im wyższe dochody tym preferencje konsumentów bardziej zróżnicowane

TEORIA HANDLU WEWNĄTRZGAŁĘZIOWEGO

• Teoria otwarta, brak ostatecznej i w pełni akceptowanej definicji (Krugman, Helpman)

• Analiza integracji europejskiej np. B. Balassa (specjalizacja horyzontalna-pozioma i wertykalna-pionowa)

• Wystąpił handel wewnątrzgałęziowy (obok międzygałęziowego)

• Czynniki handlu wewnątrzgałęziowego: zróżnicowanie dóbr, korzyść skali, konkurencja niedoskonała

• Charakter korzyści skali: zewnętrzny, wewnętrzny, statyczny, dynamiczny

• Wzrost znaczenia handlu wewnątrzgałęziowego w gospodarce

• Korzyści z handlu wewnątrzgałęziowego

6