Polityka handlu zagranicznego

• Cele i uwarunkowania

• Instrumenty

• Mechanizmy

Polityka handlowa

• Całość przedsięwzięć państwa zmierzających do wpływu na wielkość i strukturę eksportu i importu danego kraju.

• Polityka handlu zagranicznego stanowi część polityki gospodarczej i jest główną składową zagranicznej polityki ekonomicznej państwa.

• Jest zbiorem celów i środków do ich realizacji.

• Jej podstawowym zadaniem jest optymalne kształtowanie stosunków z zagranicą.

• "optymalność" jest subiektywna, zależy zarówno od sytuacji politycznej i gospodarczej, jak i od celów przyświecających władzom.

• zasady polityki handlu zagranicznego dość często ulegają zmianom.

Polityka handlowa - cele

Najczęściej przywoływanymi celami cząstkowymi tej polityki są:

• wzrost eksportu,

• zrównoważenie bilansu płatniczego,

• poprawa struktury towarowej obrotów,

• wzrost udziału kraju w handlu światowym,

• zdobywanie nowych rynków zbytu,

• poprawa konkurencyjności rodzimego przemysłu,

• obsługa zadłużenia zagranicznego,

• restrukturyzacja zobowiązań itp.

Ponieważ nie da się równocześnie osiągnąć wszystkich celów, konieczne jest ustalenie hierarchii ich ważności oraz harmonogramów realizacji.

Uwarunkowania polityki handlowej - czynniki wewnętrzne

• Potencjał ekonomiczny kraju

• Dynamika procesów gospodarczych

• Poziom efektywności gospodarowania i jego dynamika

• Adaptacyjność i innowacyjność gospodarki

• Stan równowagi ekonomicznej państwa

• Wszystkie te czynniki warunkują międzynarodową konkurencyjność gospodarki

Uwarunkowania polityki handlowej - czynniki zewnętrzne

• Zdolności konkurencyjne innych krajów

• Zakres swobody w kształtowaniu relacji z zagranicą (formalny i faktyczny)

• Przynależność do ugrupowań integracyjnych

• Międzynarodowa polityka handlowa

• Charakter międzynarodowej konkurencji

Podejścia do polityki handlu zagranicznego

• Pierwsze zakłada prowadzenie polityki wolnego handlu, czyli brak ingerencji państwa w stosunki gospodarcze z zagranicą. Ten rodzaj polityki opiera się na przeświadczeniu o tym, że działanie sił rynkowych kształtuje kontakty z zagranicą w sposób gwarantujący maksymalizację korzyści z wymiany. Liberałowie gospodarczy przywołują zwykłe argumenty dotyczące korzyści z prowadzenia handlu zagranicznego

• Drugi rodzaj polityki handlu zagranicznego, protekcjonizm, zakłada, że państwo wpływa na współpracę gospodarczą z zagranicą za pomocą instrumentów ekonomicznych i administracyjnych (bezpośrednich lub pośrednich). Zwolennicy ochrony rynku wewnętrznego posługują się innymi argumentami niż obrońcy wolności handlu.

Narzędzia polityki handlu zagranicznego

Instrumenty polityki handlu zagranicznego pozwalają albo ograniczać import, albo pobudzać eksport. Narzędzia ograniczające import:

• bariery taryfowe (cła, stanowiące podatki nakładane na towary przekraczające granicę państwa),

• parataryfowe (tj. środki podobne do ceł, sztucznie podnoszące ceny towarów importowanych; zalicza się do nich zmienne opłaty wyrównawcze, depozyty importowe, podatki importowe oraz cła antydumpingowe i antysubwencyjne) oraz

• pozataryfowe (administracyjne środki, regulujące warunki udziału w handlu z zagranicą, np.. zakazy (importu i/lub eksportu), kontyngenty (kwoty) importowe, pozwolenia (licencje), dobrowolne ograniczenia eksportu (VER, od ang. Voluntary export restriction), normy techniczne, sanitarne i inne, procedury antydumpingowe oraz ograniczenia dewizowe).

Narzędzia polityki handlu zagranicznego (2)

Środki pobudzające eksport:

• różnego typu subsydia (inaczej - subwencje, zaliczane do parataryfowych narzędzi polityki handlu zagranicznego), czyli świadczenia budżetu państwa na rzecz producentów dóbr eksportowanych.

• subsydia pośrednie w postaci np. ulg podatkowych, preferencyjnych kredytów oraz zwrotu pobranych podatków.

• narzędziem parataryfowym wspierającym eksport jest sprzedaż po cenach dumpingowych.

Pojęcie i rodzaje cła

• Cło jest opłatą pobieraną przy przekraczaniu przez towar granicy celnej danego kraju.

• W praktyce polityki handlowej dominują cła importowe, czyli opłaty pobierane przy imporcie danego towaru.

• Znacznie rzadziej są stosowane cła eksportowe, czyli opłaty pobierane przy wywozie towarów. W praktyce stosuje się je w niektórych krajach rozwijających się o monokulturowym charakterze gospodarki oraz eksportu. Cło eksportowe może wówczas zastępować podatki.

• Rzadko - cło tranzytowe - opłata pobierana od towarów zagranicznych przewożonych przez obszar danego kraju

Rodzaje cła

Kryterium celu:

• cła fiskalne - ich celem jest uzyskanie wpływów finansowych do budżetu państwa ( w Polsce w 1999 r. - 4,4%; w 2001 - 2,9% całości wpływów)

• cła ochronne - ich celem jest ochrona krajowych producentów przed konkurencją zagraniczną. W efekcie nałożenia cła importowane towary stają się droższe, co poprawia warunki konkurencji dla krajowych producentów tych dóbr.

Rodzaje cła - kryterium sposobu obliczania

• Cło ad valorem (najczęściej stosowane): stawka celna podawana jest jako wskaźnik procentowy, a wielkość cła jest ustalana jako odsetek od ceny towaru. Jeżeli np. cena samochodu wynosi 50 tys. zł, a stawka celna - 20%, to wielkość cła wyniesie 10 tys zl.

• Cło specyficzne: stawki celne podawane są w odniesieniu do ilości danego towaru (np. 5 gr od tuzina ołówków czy 2 zł od tony węgla). Wielkość należności celnej nie zależy od ceny danego towaru.

• Cło mieszane jest kombinacją cła specyficznego i cła ad valorem. O cle mieszanym mówimy np. wówczas, gdy przywóz odzieży jest obciążony cłem w wysokości l zł od kg, a dodatkowo 10% od wartości.

Taryfa celna

• Podstawowym technicznym narzędziem służącym państwu do ustalania wysokości opłat celnych jest taryfa celna, czyli klasyfikacja towarów i odpowiadających im stawek celnych. Mogą być one podawane punktowo lub przedziałowo jako stawki maksymalne i minimalne.

• Gdy dany kraj traktuje przywożone towary jednakowo, bez względu na kraj ich pochodzenia, wówczas jego taryfa celna jest zapisana w jednej kolumnie (tzw. taryfa jednokolumnowa).

Polityka różnicowania ceł

• Większość państw prowadzi politykę różnicowania ceł w odniesieniu do towarów pochodzących z różnych grup krajów (taryfy wielokolumnowe).

• Do towarów pochodzących z niektórych krajów lub ich grup stosuje się stawki niższe niż stosowane wobec towarów pochodzących z pozostałych krajów.

• Wprowadzając tego rodzaju przywileje, państwo udziela niektórym krajom preferencji celnych.

Format taryfy celnej

Taryfy wielokolumnowe: każda z kolumn zawiera stawki celne odnoszące się do towarów pochodzących z określonej grupy krajów.

• Jedna z tych kolumn może np. obejmować stawki celne, na ogół najniższe lub zerowe, odnoszące się do towarów sprowadzanych z krajów należących do tego samego ugrupowania integracyjnego lub strefy wolnego handlu.

• Inna kolumna może obejmować stawki celne obowiązujące w większości krajów rozwiniętych na towary pochodzące z krajów rozwijających się.

Polska taryfa celna

• Stawki konwencyjne stosowane w odniesieniu do krajów członkowskich WTO.

• Stawkami obniżonymi objęte były towary sprowadzane z krajów, które łączy z Polską przynależność do stref wolnego handlu (m.in. wcześniej państw Unii Europejskiej, CEFTA i EFTA).

• Preferencyjnymi stawkami celnymi objęty jest import z krajów rozwijających się, w którym dodatkowo uprzywilejowane są towary pochodzące z krajów najbiedniejszych.

• Na towary pochodzące z innych krajów stosuje się stawki autonomiczne.

• Stawki ryczałtowe stosowane są m.in. dla upominków

Akcesja do UE

• Przystępując do Unii Europejskiej Polska przyjęła Wspólną Taryfę Celną Unii Europejskiej

• Handel pomiędzy Polską a pozostałymi krajami UE oraz krajami EFTA oprócz Szwajcarii (razem tworzącymi Europejski Obszar Gospodarczy/EOG) jest wolny i nie jest obłożony cłem.

• W stosunku do krajów spoza EOG w Polsce obowiązuje wspólna unijna taryfa celna.

Wpływ akcesji

• Wejście Polski do UE skutkowało, z perspektywy Polski, generalnym obniżeniem stawek celnych

• towary przemysłowe: w przypadku 61% polskiego importu poziom ceł nie zmienił się, w przypadku 35% - zmalał, a wzrósł tylko w odniesieniu do ok. 4% towarów.

• w przypadku handlu towarami rolnymi z krajami spoza UE, akcesja Polski do UE miała neutralny charakter (wzrost i spadek ceł po 37%, ok. 25% bez zmian)

Mechanizm działania cła
na dobra które nie są wytwarzane w danym kraju

• Bezpośrednim efektem stosowania ceł jest przede wszystkim wzrost cen tych towarów importowanych, na które je nałożono.

• Skutkiem może być przede wszystkim spadek popytu na towary obłożone cłem, a zatem także spadek ich sprzedaży.

• Jeżeli nie są one wytwarzane przez producentów krajowych, może to doprowadzić do spadku ich konsumpcji lub zmniejszenia produkcji dóbr finalnych, do wytworzenia których są niezbędne.

Mechanizm działania cła
na dobra które są wytwarzane w danym kraju

• W przypadku gdy towary obłożone cłem są wytwarzane także przez przemysł krajowy, wzrost cen towarów zagranicznych może prowadzić do wzrostu produkcji ich krajowych odpowiedników lub substytutów.

• Taki wzrost produkcji może spowodować zwiększenie zatrudnienia w danej gałęzi,

• To z kolei może wpływać na pobudzenie ogólnego poziomu aktywności gospodarczej w danym kraju.

Wpływ cła na gospodarkę - kto traci

Podmioty ponoszące straty na skutek wprowadzenia ceł importowych:

• zagraniczni producenci: wskutek wprowadzenia ceł są oni zmuszeni zmniejszyć sprzedaż lub obniżyć ceny.

• konsumenci krajowi:

• muszą oni zazwyczaj płacić wyższe ceny za oclone dobra importowane lub ich krajowe odpowiedniki,

• część z nich może być zmuszona do rezygnacji z ich zakupów.

Wpływ cła na gospodarkę - kto korzysta

Podmioty odnoszące korzyści z wprowadzenia ceł:

• firmy krajowe produkujące towary obłożone cłem:

• wprowadzenie ceł najczęściej prowadzi do podniesienia cen produktów oferowanych przez konkurentów zagranicznych i zmniejszenia ich udziału w sprzedaży na rynku krajowym.

• pozwala to producentom krajowym:

• bądź przejąć tę część popytu, zwiększając produkcję,

• bądź też podnieść ceny,

• bądź jedno i drugie.

Warunki uzyskania korzyści z cła
cło optymalne

• Po pierwsze, musi to być kraj stosunkowo duży, czyli mający duży udział w światowym popycie na dane dobro.

• Po drugie, możliwość wprowadzenia cła optymalnego zależy od stopnia przyzwolenia partnerów zagranicznych na politykę kraju dużego zmierzającego przede wszystkim do realizacji własnego interesu.

• Cło optymalne nie jest rozwiązaniem najkorzystniejszym z punktu widzenia gospodarki światowej jako całości. Jak każde cło, prowadzi ono do przesunięcia części produkcji od producentów tańszych do droższych, co z punktu widzenia gospodarki światowej jest rozwiązaniem nieracjonalnym.

Warunki uzyskania korzyści z cła

• Stosowanie cła optymalnego nie jest zgodna przede wszystkim z interesem najważniejszych partnerów zagranicznych danego kraju.

• Dany kraj, maksymalizując swe korzyści za pomocą cła optymalnego, czyni to ich kosztem.

• Stąd też kraj ten musi się liczyć z możliwością wprowadzenia ceł odwetowych prowadzących z kolei do powstania strat w jego gospodarce.

• Możliwości skutecznego odwetu zależą od znaczenia rynku partnera zagranicznego dla kraju chcącego wprowadzić cło optymalne

5