MAKROSKOPOWE ROZPOZNAWANIE SKAŁ OSADOWYCH

1. Pojęcie skał osadowych:

Skały osadowe utworzyły się w wyniku zniszczenia skał wyjściowych (magmowych, metamorficznych i starszych osadowych).

Wyróżnia się następujące procesy osadotwórcze:

• wietrzenie mechaniczne (fizyczne),

• wietrzenie chemiczne,

• transport,

• sedymentacja w zbiornikach wodnych,

• akumulacja w warunkach śródlądowych,

• kompakcja (komprymacja osadów),

• diageneza- zespół procesów geologicznych prowadzących do przejścia skał luźnych w skały zwięzłe (np.: piasek piaskowiec; ił iłowiec).

2. Podział skał osadowych:

Skały osadowe dzielą się na trzy grupy:

• skały okruchowo- ilaste (skały okruchowe i iłowe)- głównym czynnikiem sprawczym jest wietrzenie mechaniczne i fizyczne,

• skały organiczne (biochemiczne)- powstają w skutek opadania szczątków roślinnych i zwierzęcych na dno zbiorników wodnych i scementowaniu substancją chemiczną.

• Skały chemiczne- powstają w skutek wytrącania się substancji chemicznej z roztworów wodnych (np.: sól kamienna z wody oceanicznej).

3. Struktury skał osadowych:

Struktury wśród skał osadowych są zróżnicowane w poszczególnych grupach genetycznych.

W grupie skał okruchowo- ilastych wyróżnia się struktury:

• kamienista >40 mm

• struktura żwirowa (psefitowa) 40-2 mm

• struktura piaskowa (psamitowa) 2-0,05 mm

• struktura pyłowa (aleurytowa) 0,05-0,002 mm

• struktura iłowa (pelitowa) <0,002 mm

• struktura różnoziarnista- w osadach występują ziarna o różnych średnicach.

W grupie skał organicznych wyróżniamy tylko jeden rodzaj struktury:

• struktura biomorficzna- są widoczne szczątki organiczne w badanych skałach. W przeciwnym wypadku w skałach organicznych struktury się nie wymienia- bezstrukturalne.

W grupie skał chemicznych wyróżniamy:

• struktury grubokrystaliczne >0,5 mm

• struktury średniokrystaliczne 0,5-0,1 mm

• struktury drobnokrystaliczne 0,1-0,0001 mm

• struktura koloidalna <0,0001 mm

4. Tekstury:

Ze względu na sposób uporządkowania składników wyróżnia się:

• tekstury bezładne,

• tekstury warstwowe- składniki ułożone poziomo, równolegle; czasem krzyżowo lub przekątnie,

• tekstury łupkowe- cienkie płytki skalne równoległe do siebie ułożone. Występuje wyraźne złupkowacenie skały.

Ze względu na sposób wypełnienia przestrzeni skalnej wyróżnia się tekstury

• masywne- typowe dla skał chemicznych,

• porowate- typowe dla skał osadowych luźnych (np. dla piasków, żwirów),

• komórkowe i gąbczaste- typowe dla skał organicznych,

5. Skład mineralny:

Ze względu na skład mineralny wyróżnia się dwie grupy minerałów:

• allogeniczne- minerały skał wyjściowych (np.: kwarc, ortoklaz, skalenie, plagioklazy kwaśne, pirokseny, amfibole, oliwiny, muskowit, biotyt),

• autogeniczne- utworzone w zbiornikach sedymentacyjnych, przy udziale diagenezy (np.: kalcyt, dolomit, gips, anhydryt, syderyt, limonit, hematyt, minerały ilaste; minerały złóż solnych: halit, karnalit, sylwin).

6. Spoiwo:

Wyróżnia się spoiwa:

• ilaste- o zabarwieniu jasnoszarym (lub szarym), zbudowane z minerałów ilastych o charakterystycznym zapachu świeżej farby. Spoiwo kruche.

• węglanowe- o barwie szarobiałej (lub białej), zbudowane z węglanów wapnia, które reagują na zimno z kwasem solnym. Nieco twardsze niż spoiwo ilaste.

• żelaziste- o zabarwieniu różowo-czerownym (lub czerwono-brunatnym), zbudowane z tlenków i wodorotlenków żelaza. Spoiwo twarde.

• krzemionkowe- barwa żółto-szara, zbudowane ze związków krzemionkowych. Bardzo twarde spoiwo.

- 10 -