Postać literacka: wybrane zagadnienia

Źródło: B. Kaniewska, A. Legeżyńska Teoria literatury..., Poznań 2002

• mówiący bohater,

• wypowiedzi postaci literackich podporządkowane są wyższym instancjom (narratorowi)

• swa aspekty kreowania postaci: mimetyczny („realistyczny”, prawdopodobny psychologicznie, homo fictus odnoszący się do weryfikowalnej koncepcji osoby ludzkiej) i tekstowy (językowy, znakowy charakter postaci, postać jako znak/idea, występujący najczęściej w dziełach awangardowych)

Źródło: A. Kulawik, Poetyka..., Kraków 1997

• centralny element świata przedstawionego,

• „przedmiot” uwagi i opowiadania podmiotu literackiego,

• bohater zbiorowy, indywidualny, postać dominująca (pierwszorzędna, główna)

• uogólnienie ludzkiego doświadczenia, profil „antropologiczny” postaci literackiej

• postać „staje się”, nie jest dana od razu,

• na postać literacką składają się najrozmaitsze motywy, rozumiane jako najmniejsze cząstki kompozycyjne świata przedstawionego i sekwencje motywów, dotyczących jednej postaci (wątek),

• postacie oryginalne i stereotypowe (konwencjonalne),

• postać literacka - składnik tradycji literackiej

Źródło: H. Markiewicz, Główne problemy wiedzy o literaturze, Kraków 1980;

K. Wolny, Teoria literatury, Rzeszów 1995

Czynniki determinujące konstrukcję (kreację) postaci literackiej:

• stosunek do prawdopodobieństwa życiowego,

• koncepcja osobowości,

• motywacja cech charakteru i sposobu postępowania,

• statyka lub zmienność osobowości,

• jakość emotywna,

• zewnętrzna/wewnętrzna perspektywa opisu postaci,

• sposób przedstawiania przeżyć: opis metaforyczny, relacjonowanie, monolog wewnętrzny, strumień świadomości,

• dialog,

Źródło: R. Barthes, Wstęp do analizy strukturalnej opowiadań..., różne wydania

strukturalny status postaci („działających aktantów”) - element „poziomu działań” (obok „poziomu funkcji” i „poziomu narracji”):

• podporządkowanie akcji?

• wciela psychologiczną esencję?

• osoba a „czynniki”, motywy działania?

• funkcja gatunku? narracji?

• relacje postaci: derywacja (poza historią, opowieścią); akcja (na poziomie opowiadanej historii)?

Źródło: P. Stockwell, Poetyka kognitywna, Kraków 2006 (wybrane zagadnienia)

Postać literacka w narratologii:

• postać jako figura na tle scenerii,

• schematy wyobrażeniowe (kulturowe imaginarium) postaci: czas, przestrzeń. TROP/METAFORA,

• postać a kognitywna deiksa: „mnie”, „mój”, „ja”, „ty”, „twój”. Różne doświadczenia „deiktyczne”; postać a narrator (głębiej ukryta postać), autor konkretny, czytelnik konkretny. Podmiot czynności twórczych - czytelnik idealny; autor wewnętrzny - czytelnik wirtualny; narrator - adresat narracji; postać, postaci. Przesunięcie deiktyczne: czytelnik może patrzeć na opisywany świat z perspektywy narratora, postaci. Świat tekstu jako pole deiktyczne.

• związek narracji z postaciami. Jak widziane są opowiadane zdarzenia?

Przesunięcia deiktyczne: percepcyjne (za pośrednictwem struktury przedstawiającej, kompozycji), czasowe, przestrzenne, relacyjne (między postaciami), tekstowe (nawiązania do innych tekstów);

wartość „psychologizowania postaci”???

Postać literacka w „teoriach światów”:

świat uniwersalny/partykularny

możliwy, realny, niemożliwy (w którym twierdzenia są nielogiczne, na przykład: łysy mężczyzna z grzywką, żonaty kawaler, kobieta w częściowej ciąży, Hamlet jest agentem CBA, Judym jest pracownikiem IPN);

świat dyskursu: czytelnicze interakcje ze światem możliwym; „wyobrażony świat dyskursu”;

tożsamość transświatowa: umiejętność odwzorowywania światów. Zgodnie z zasadami poetyki kognitywnej te same operacje poznawcze, które odnoszą się do świata rzeczywistego, odnoszą się także do światów możliwych. Literatura jako narzędzie poznania. Odpowiedniki świata realnego.

Rodzaje światów:

epistemiczny, spekulatywny (hipotetyczny), intencji, życzeń, zobowiązań, fantazji;

postacie „wmontowane w ramę”, kontekst: tekstowe ukryte/tekstowo odkryte,