1. Autyzm wczesnodziecięcy, autyzm głęboki, zespół Kannera - skomplikowany zespół upośledzenia rozwoju, w którym istotną rolę odgrywa funkcjonowanie mózgu. Jest to choroba neurologiczna, wśród typowych cech są problemy z komunikacją uczuć i związkami społecznymi. Występują również kłopoty z integracją wrażeń zmysłowych. W typowych przypadkach pojawia się w pierwszych trzech latach życia. Ocenia się, że występuje u około 2 do 6 na 1000 osób, przy czym jest cztery razy częstszy u mężczyzn niż u kobiet.
Obecnie autyzm może być leczony (farmakologicznie i behawioralnie), ale nie jest wyleczalny[1]. Wczesna diagnoza i działanie są niezbędne w celu zapewnienia jak najlepszego rozwoju dziecka. Uważa się powszechnie, że nie jest możliwe stworzenie w pełni działającego leku, bo na autyzm
wpływają cechy mózgu determinowane na bardzo wczesnym etapie rozwoju.
2. Przyczyny:
genetyczne - uwarunkowane genem EN2 na chromosomie 7, a także innymi genami znajdującymi się na chromosomach 3, 4, 11; Naukowcy odkryli 20-30 genów odpowiedzialnych za powstanie autyzmu i wyróżniają geny odpowiedzialne za powstanie wczesnej i późnej odmiany autyzmu. Geny znajdujące się na chromosomie 11 są odpowiedzialne za powstanie autyzmu u mężczyzn, a geny znajdujące się na chromosomie 4 są odpowiedzialne za powstanie autyzmu u kobiet. Kobiety posiadają więcej genów odpowiedzialnych za powstanie autyzmu niż mężczyźni [5]. Przekazywana jest nie tyle podatność na autyzm, ile skłonność do wystąpienia spektrum zaburzeń tj. np.: trudności przystosowania, cech osobowości, itp. [6].
zaburzenia metaboliczne, przede wszystkim nietolerancja glutenu i kazeiny,zaleca się dietę pozbawioną tych substancji[potrzebne źródło]
urazy okołoporodowe
uszkodzenia centralnego układu nerwowego
toksoplazmoza (wrodzona)
poważne infekcje i intensywne antybiotykoterapie w okresie niemowlęcym
alergie i osłabiona sprawność immunologiczna
3. TRIADA
Zaburzenie więzi międzyludzkich można scharakteryzować, jako niewystarczającą świadomość egzystencji czy uczuć innych ludzi, brak lub zakłócony sposób poszukiwania komfortu w czasie złego samopoczucia, trudności naśladowania, zabaw z rówieśnikami, zawierania przyjaźni, rozumienia konwencji w interakcjach społecznych.
Zaburzenia komunikacji i fantazji sprowadza się do: braku porozumiewania się za pomocą języka werbalnego i pozawerbalnego (gesty, mimika, ekspresja wyrazu twarzy, wzrok), brak wyobraźni - trudności w odgrywaniu ról i zabaw na niby, zakłócenia treści formy wypowiedzi oraz upośledzenia zdolności inicjowania lub podtrzymywania rozmowy.
c) Ograniczony repertuar aktywności i zainteresowań polega na manifestowaniu się stereotypii ruchowych, na uporczywym zajmowaniu się tymi samymi przedmiotami czy sprawami, zawężeniu zainteresowań, wykazywaniu niepokoju przy nieznacznych zmianach w otoczeniu.
Objawy autyzmu według Leo Kannera:
autystyczna izolacja
przymus stałości otoczenia
niezdolność do interakcji społecznych
stereotypowe, powtarzające się czynności
zaburzenia mowy (echolalia, odwracanie zaimków) lub całkowity brak mowy
łatwość mechanicznego zapamiętywania
Autyzm dziecięcy:
nie gaworzy, nie wskazuje, nie wykonuje świadomych gestów po pierwszym roku życia
nie mówi ani jednego słowa w wieku 16 miesięcy
nie składa słów w pary w wieku 2 lat
nie reaguje na imię
traci zdolności językowe lub społeczne
Inne objawy:
słaby kontakt wzrokowy
nie potrafi się bawić zabawkami
nadmiernie porządkuje zabawki lub inne przedmioty
jest przywiązane do jednej zabawki lub przedmiotu
nie uśmiecha się
czasem wydaje się upośledzone słuchowo lub w Zespole Aspergera wyostrzony zmysł słuchu
urojenia
omamy
4. Diagnozowanie (skala DSM - III - R)
Kryteria diagnostyczne:
A. Jakościowe zaburzenia naprzemiennych interakcji społecznych, manifestujące się przynajmniej dwóch z następujących symptomów:
1. wyraźny brak świadomości uczuć innych ludzi,
2. brak lub nienormalne wzorce poszukiwania komfortu w stresującej sytuacji,
3. brak lub zaburzenia zdolności naśladowania,
4. brak lub nienormalne wzorce zabaw społecznych,
5. duże zaburzenia zdolności nawiązywania przyjaźni z rówieśnikami.
B. Jakościowe zaburzenia werbalnej i pozawerbalnej komunikacji opartej na wyobraźni, manifestujące się przynajmniej przez przynajmniej jeden symptom z następujących:
1. brak gotowości do komunikowania się (takiej jak: gaworzenie, ekspresja twarzy, gestykulacja, mimika lub mowa głośna),
2. znaczne zaburzenia komunikacji niewerbalnej (w zakresie kontaktu wzrokowego, ekspresji twarzy, postawy ciała lub gestykulacji) w inicjowaniu lub modyfikowaniu interakcji społecznych,
3. brak aktywności opartej na wyobrażeniach, takiej jak zabawa w odgrywanie ról, fantastycznych postaci lub zwierząt, brak zainteresowania fantastycznymi opowiadaniami.
4. znaczne zaburzenia w mowie, obejmujące głośność wypowiedzi, wysokość głosu, rytm i intonację,
5. znaczne zaburzenia w produkcji mowy, obejmujące stereotypie i powtórzenia,
6. znaczne zaburzenia zdolności inicjowania lub podtrzymywania konwersacji, niezależne od dobrego opanowania języka.
C. Znacznie ograniczony repertuar aktywności i zainteresowań, manifestujący się przez przynajmniej jeden z następujących symptomów:
1. stereotypowe ruchy ciała, np.: trzepotanie palcami, kręcenie się, uderzanie głową, kompleksowe ruchy ciała,
2. uporczywe zaabsorbowanie elementami obiektów,
3. znaczne zaniepokojenie zmianami w nieistotnych aspektach środowiska, np. przesunięciem wazonu w stosunku do jego poprzedniej pozycji,
4. naleganie na rutynowe wykonywanie różnych czynności i przestrzeganie wszelkich detali tych rutyn, np. dokładne odtwarzanie tej samej drogi podczas robienia zakupów,
5. znacznie ograniczony zakres zainteresowań i zaabsorbowanie jakimś jednym obszarem, np.: zainteresowanie tylko gromadzeniem faktów dotyczących meteorologii.
Symptomy pojawiają się w okresie niemowlęctwa lub wczesnego dzieciństwa. Musi być spełnionych przynajmniej osiem z szesnastu wymienionych kryteriów.
5. Rozwoj społeczny:
- unikanie bezpośredniego spojrzenia twarzą w twarz;
- unikanie kontaktu fizycznego z drugą osobą (małe dzieci nie lubią być przytulane),
traktowanie innych osób przedmiotowo - często postrzeganie drugiej osoby jako
instrumentu do wykonania określonej czynności;
- specyficzne kontaktowanie się z innymi osobami (mówienie do siebie, mówienie w
przestrzeń, nawiązywanie kontaktu poprzez zbliżanie się bokiem lub plecami, albo
gwałtowne reakcje itp.);
- wyręczanie się dłonią innej osoby;
- utrzymywanie fizycznego dystansu wobec innych ludzi - tworzenie przestrzeni
międzyosobowej;
- zwracanie na siebie uwagi poprzez zachowania niezgodne z przyjętymi zasadami;
- reakcje lękowe, agresywne lub ucieczkowe w wyniku zmian w codziennym rytmie
dnia lub zmian dokonanych w otoczeniu;
- brak zabaw symbolicznych - często zabawa specyficzna, rutynowa, stereotypowa
- zanik lub fragmentaryczny (specyficzny) sposób porozumiewania się;
- nie towarzyszenie innym osoba w codziennych zajęciach lub w zabawie; preferowanie
samotności, w trakcie której wykonują stereotypowe czynności, posługując się
ulubionymi przedmiotami lub zabawkami, natrętne wpatrywanie się w określone wzory, słuchanie wybranych fragmentów muzyki itp.
Rozwoj emocjonalny:
-proste uczucia takie jak: gniew, strach, radość,
smutek, lecz czasami okazują je nieadekwatnie do sytuacji.
-Uczucia wyższe np.duma, wstyd czy zakłopotanie są raczej im niedostępne.
-Często u osób autystycznych zazdrość o osobę dorosłą, do której dziecko
jest bardzo przywiązane.
-Wstyd - występuje czasem po złamaniu norm społecznych przez
dziecko (zależy od umiejętność i samooceny).
-wrażliwe na stany emocjonalne stykających się z nimi osób dorosłych, choć nie dają o tym znać w sposób bezpośredni.
- Dziecko, mimo, że pozornie nie zwraca uwagi na otaczające je osoby z najbliższego otoczenia, potrafi wyczuwać ich nastroje i emocje. Świadczy to o wrażliwości na mało nawet wyraźne sygnały w zachowaniu i takie cechy, jak drobne zmiany w napięciu mięśniowym, w postawie ciała, zabarwieniu głosu, w codziennych czynnościach.
- umiejętność zarażania się nastrojem, emocjami - nadmierna pobudliwość przejawiana
przez jednego z uczniów udziela się innym, podobnie zły lub dobry nastrój innego dziecka
lub nauczyciela.
-Poczucie humoru - dobrze rozwinięte u dzieci o lepszym poziomie funkcjonowania.
Rozwoj mowy
-Zaburzenia rozwoju mowy mogą dotyczyć tempa rozwoju języka, jego rozumienia lub
ekspresji.
-Niektóre dzieci zaczynają mówić w dość późnym okresie życia, inne mają mowę
rozwiniętą prawidłowo, która stopniowo lub nagle zanika.
-U niektorych mowa werbalna nie rozwija się. Dzieci takie mogą zacząć porozumiewać się w sposób pozawerbalny.
-Inne jporozumiewają się pojedynczymi słowami, słowami „kluczami” zrozumiałymi
tylko dla nich samych.
-Często mówią o sobie w 3 osobie liczby pojedynczej.
-W niektórych przypadkach dzieci te nie rozumieją tego co się do nich mówi, jak i nie rozumieją tego co same wypowiadają.
-Częstym zaburzeniem jest tzw. mowa echolaliczna oraz zaburzenia intonacji i ekspresji
Pierwszy model: w okresie niemowlęcym pojawia się gaworzenie. Około pierwszego roku
pojawiają się pierwsze słowa, które z czasem pozwalają budować proste zdania w ciągu
kolejnych sześciu miesięcy. Około drugiego roku życia rozwój mowy zatrzymuje się lub
zanika. Dzieci milkną. Od czasu do czasu pojawiają się sporadycznie wypowiadane
pojedyncze słowa lub zdania. Pozostaje najczęściej wokalizacja, która daje nadzieję, że
mowa powróci.
Drugi model to całkowity brak wokalizacji lub pozostanie dziecka jedynie na etapie
wokalizacji.
Trzeci model to rozwijająca się mowa. Jest to najczęściej rozwój wolniejszy, który
przybierać może różnorodne oblicza. Mowa rozwinąć się może prawidłowo i służyć
porozumiewaniu się lub być zniekształcona pod względem wartości językowo -
komunikacyjnych poprzez fakt występowania echolalii, neologizmów, inwersji -
przestawianie zaimków „ja”, „on”, zbitków słownych, pojawianie się języka
metaforycznego i itd.
Rozowj intelektualny:
Myślenie na poziomie abstrahowania jest zaburzone lub niepełne, a u niektórych dzieci nie
występuje. Stąd nie podejmują zabaw tematycznych, symbolicznego używania
przedmiotów.
Spostrzeganie:
Delacato jako pierwszy wysunął teorię o neurologicznym podłożu zaburzenia, czyli według niego autyzm jest wynikiem uszkodzenia mózgu. Uszkodzenia mózgu przejawiają się w dysfunkcjach percepcji; są przyczyną zaburzeń w funkcjonowaniu co najmniej jednego kanału sensorycznego prowadzącego z narządu zmysłu (wzroku, słuchu, smaku, węchu i czucia) do mózgu. Ze względu na uszkodzenia mózgu , praca tych kanałów może zostać zakłócona na jeden z trzech sposobów:
1. Nadwrażliwość - kanały sensoryczne są „zbyt otwarte", więc do mózgu przedostaje się zbyt duża ilość bodźców, by mógł się z nimi uporać.
2. Zbyt mała wrażliwość (niedowrażliwość) - drogi sensoryczne nie są wystarczająco „otwarte", co prowadzi do deprywacji sensorycznej mózgu na skutek zbyt małej ilości docierających do niego bodźców.
3. „Biały szum" - wadliwe działanie kanałów sensorycznych powoduje, że wytwarzają ona własne bodźce, zatem przekaz płynący ze świata zewnętrznego jest zakłócony lub w skrajnych przypadkach niedopuszczany do mózgu przez szumy panujące w układzie.
Gdy dowiemy się, które kanały sensoryczne są uszkodzone, możemy pomóc dziecku w ich „naprawie", dostarczając mu przez dany kanał odpowiednie doświadczenia i bodźce.
Uwaga - rozproszona
6.Syndrom Aspergera
Polega na znacznym i utrzymującym się upośledzeniu interakcji społecznych. Wyraża się to w stereotypowych, powtarzających się zachowaniach i sztywnym trzymaniu się rutyny.
Osoby z syndromem Aspergera mają trudności w odczytywaniu sygnałów komunikacji, które większość z nas uważa za oczywiste. W rezultacie, mają one trudności z wchodzeniem z interakcje z innymi. Poza tym osoby z syndromem Aspergera mają zazwyczaj mniej problemów z językiem, niż osoby autystyczne. Często mówią płynnie, choć ich słowa mogą wydawać się czasem zbyt formalne lub sztywne. Co więcej, osoby z syndromem Aspergera wydają się nie mieć problemów w nauce, co również odróżnia to zaburzenie od autyzmu.
Syndrom Aspergera to forma autyzmu i dlatego wiele śladów autyzmu jest w nim rozpoznawanych, np.:
trudność w komunikacji - osoby mogą mówić płynnie, lecz zupełnie ignorować reakcję słuchaczy, mogą wygłaszać nieskończenie długie monologi, nie patrząc na zainteresowanie odbiorców, mogą też wydawać się nie wrażliwi na uczucia innych. Pomimo zdolności językowych, osoby z syndromem Aspergera mogą używać języka w sposób zbyt precyzyjny lub zbyt dosłowny - wszelakie dowcipy lub humor, jak również przesadny język, mogą okazać się problematyczne,
trudność w tworzeniu związków społecznych - w przeciwieństwie do osób z klasycznym autyzmem, które często sprawiają wrażenie zamkniętych w sobie oraz nie zainteresowanych światem zewnętrznym, osoby z syndromem Aspergera chcą być towarzyskie i korzystać w pełni z uroków kontaktów międzyludzkich. Równocześnie, nadal nie rozumieją w pełni sygnałów komunikacji niewerbalnej, np. wyrazu twarzy, co sprawia, że jest im trudno nawiązać i utrzymać kontakty towarzyskie z osobami nieświadomymi ich potrzeb,
brak wyobraźni i kreatywności - osoby z syndromem Aspergera, które zwykle doskonale rozumieją fakty, często nie potrafią myśleć w sposób abstrakcyjny,
Powyższe wskazówki tłumaczą, dlaczego osoby ze zdiagnozowanym syndromem Aspergera uczęszczają do szkół publicznych, gdzie wraz z odpowiednim wsparciem i zachętą osiągają dobre wyniki w nauce.
Osoby z syndromem Aspergera cechuje niemal obsesyjne zainteresowanie zbieractwem lub innego rodzaju hobby. Najczęściej polega to na zestawianiu lub zapamiętywaniu pewnych faktów, np. rozkładów jazdy pociągów, zwycięstw w gonitwach konnych lub wymiarów kościołów, czy katedr. Przy odpowiedniej zachęcie, możliwe jest rozwinięcie tych zainteresowań w taki sposób, by osoby z syndromem Aspergera mogły podjąć pracę lub rozpocząć studia zgodne z ich predyspozycjami.
Osoby te mogą również odczuwać niezadowolenie z wprowadzania wszelkiego rodzaju zmian i często preferują układać swój dzień według ustalonego planu. Jeśli pracują wiele godzin, wtedy każde nieoczekiwane opóźnienie (takie jak np. korek w mieście lub spóźniony autobus), może je wystraszyć i zdenerwować
7. Terapia osob z autyzmem
METODA OPCJI.
.Terapia różni się od pozostałych tym, że nie posiada ścisłych zaleceń postępowania. Ważne jest jednak miejsce terapii- środowisko w którym czuje się najbezpieczniej ( pokój, czy inne pomieszczenie w domu ). W pewnym stopniu „gabinet terapeutyczny” musi być odizolowany od reszty domu, zamknięty by nic nie zakłócało spokoju. Szyby powinny być przyciemnione. W pokoju należy zgromadzić dużą ilość przedmiotów, choć u dzieci wycofanych ogranicz się sprzęty do minimum. Terapia trwa non-stop. od pobudki, aż po zaśnięcie dziecka.. W terapii biorą udział rodzice i inne osoby.
W pracy z dzieckiem ważne jest :
- zaakceptowanie dziecka takim, jakie jest,
- stwarzanie dziecku motywacji,
- dostosowanie wymagań do możliwości dziecka.
Nie ma jednego schematu zajęć. Wchodzący do pokoju terapeuta nastawia się na odbieranie bodźców, które wysyła dziecko. Naśladuje je. Naśladuje ruchy, mimikę, dźwięki. Dziecko ma tym sposobem zwrócić uwagę na osobę terapeuty. Naśladowanie musi być autentyczne. Dobrym sposobem na zwrócenie uwagi dziecka jest karmienie go. Gdy dziecko świadomie unika kontaktu wzrokowego, terapeuta wchodzi brutalnie w pole jego widzenia ( macha się dziecku przed oczyma ). Ten etap nazywany jest - wchodzeniem w świat dziecka -
Po tym naśladownictwie konieczna jest obserwacja. Można zastanowić się co jest przyczyną takich zachowań i eliminujemy przyczyny. Gdy np. dziecko płacze, krzyczy siedząc twarzą do okna - wnioskujemy że ostre światło mu zagraża. Sadzamy zatem dziecko tyłem do okna, zaciemniamy pokój.
Gdy naśladownictwo przyniesie skutek, dziecko nas dostrzega, możemy iść w terapii dalej. Nadal proponujemy naśladowanie, lecz wzbogacone. Naśladownictwo jest wyolbrzymione i przerysowane. Dzieci zaczynają rozumieć, że te zachowania są niedobre. Dziecko zwraca uwagę na te złe zachowania.
Jeśli dziecko uporczywie kręci zabawką, puka, terapeuta wchodzi w zabawę. Naśladuje, a potem proponuje własną. Propozycja zabawy zawsze musi być poprzedzona wyjaśnieniem słownym.
Gdy dziecko zdolne jest do nawiązania kontaktu wzrokowego, nie unika przytulania, stereotypy zanikają, można stawiać trudniejsze zadania. Można od dziecka zacząć wymagać. Polecenia kierowane muszą być jasne i zrozumiałe- „daj piłkę”. Nie wolno wymuszać czegoś na siłę. Bazujemy na najbliższym otoczeniu, na przedmiotach prostych, podstawowych. Podobnie jak w przypadku innych metod, trudno jest zagwarantować, że jest ona równie skuteczna w pracy z każdym dzieckiem.
TERAPIA BEHAWIORALNA:
Główne cele terapii behawioralnej
Rozwijanie zachowań deficytowych
Redukowanie zachowań niepożądanych
Generalizowanie i utrzymywanie efektów terapii
Podstawowe reguły behawioralne w edukacji
Jeżeli chcemy, żeby zachowania występowały częściej, powinniśmy je systematycznie wzmacniać
Zachowania niepożądane nie powinny być wzmacniane
Pojawienie się trudnego zachowania nie jest niebezpieczne, jeśli tylko nie jest wzmacniane
Rozwijanie zachowań deficytowych
Zachowaniami deficytowymi nazywamy te zachowania, które uważa się za normalne i pożądane u dziecka w pewnym wieku i w pewnych okolicznościach, a które u dziecka autystycznego występują zbyt rzadko lub nie występują wcale (np. prawidłowa mowa, okazywanie uczuć, zabawa itd.)
Zadaniem terapeuty behawioralnego jest kształtowanie u dziecka jak największej liczby zachowań adaptacyjnych, które rozwiną jego niezależność i umożliwią mu efektywne funkcjonowanie w środowisku.
Drogą do tego celu jest:
wybiórcze wzmacnianie coraz bardziej zbliżonych do docelowych form zachowania (kontrola wzmocnień, czyli manipulowanie konsekwencjami zachowania)
ścisłe kontrolowanie sytuacji, w których zachowanie przebiega (kontrola bodźców, czyli manipulowanie czynnikami poprzedzającymi zachowanie- instrukcjami i podpowiedziami)
Podstawowe etapy terapii behawioralnej dzieci autystycznych
Wczesne rozumienie mowy
Trening imitacji
Dopasowywanie i sortowanie
Imitacja werbalna
Rozwój rozumienia mowy i mowy czynnej; nazywanie obiektów i czynności
Pojęcia abstrakcyjne
Budowanie zdań. Nauka odpowiadania na pytania
Umiejętności szkolne
Rozwój społeczny. Nauka wspólnej zabawy
Czynności samoobsługowe
Ogólne zasady wyboru zachowań docelowych
Ucz umiejętności, z których twój uczeń będzie mógł korzystać codziennie do końca życia
Ucz umiejętności, z których twój uczeń może skorzystać natychmiast
Zacznij od nauki umiejętności podstawowych
Ucz umiejętności komunikowania się
Ucz zachowań funkcjonalnych
Wybieraj takie zachowania, z którymi masz szansę sobie poradzić
Zachowania niepożądane muszą zostać skorygowane