Typ: Stawonogi - Anthropoda

• Najwięcej gatunków

• Dwuboczna symetria ciała, członowane metamerycznie ułożone odnóża

• Metameria heteronomiczna

• Kutikula tworzy blaszki - skleryty,

• Tagmatyzacja - tworzenie tagm, tagma: głowa, odwłok, tułów

• Cefalyzacja - ugłowywienie

• Głowa z narządami gębowymi

• Tułów, odwłok

• Zlewanie się głowy z tułowiem = głowotułów

• Zatarciu ulega segmentacja u niektórych - roztocze

• Chitynowy pancerz ogranicza systematyczny wzrost, linienie = wzrost, wzrost skokowy,

• Brak nabłonka migawkowego

• Brak wora skórno-powłokowego, mięsnie oddzielna pasma,

• Olbrzymia wydajność mięśni, wiele płytek nerwowych

• Jama ciała char mieszany mixocel, pierwotna i wtórna się zlały, układ krwionośny się otworzył, płyn - hemocel (hemolimfa - hemocel)

• Układ pokarmowy jelito przednie, środkowe i tylne, wątrobotrzustka skorupiaki

• Układ wydalniczy zamknięte metanefrydia, gruczoły biodrowe (pajęczaki) szczękowe i czułkowe - skorupiaki, wargowy - niektóre owady

• Stawonogi narząd wydalniczy - lądowe - cewki Malphigiego

• Układ krwionośny typu otwartego, brak naczyń włosowatych, z reguły tylko aorta, serce na grzbiecie, redukują się naczynia, serce zaopatrzone w ostia, im dłuższe serce tym prymitywniejszy stawonóg - więcej ostiów

• Zależność między układ krwionośnym (wydajność) i oddechowym (budowa), rozwinięty - tchawki(tracheole dochodzą do komórek) owady

• Pajęczaki - worki płucne (pozostałości skrzeli) - dobrze rozwinięty układ krwionośny

• Skrzela - wodne, skrzelotchawki- larwy owadów wodnych

• Tchawkodyszne - tchawki

• Układ nerwowy - zwój mózgowy - centralny, zwój nadgardzielowy, podgardzielowy i zwoje łańcuszka się ze sobą zlewają, metameria, każdy segment ma zwoje, mózg - 3 części, czasami 4 części; proto, deuto trito cerebrum

• Narządy wewnętrzne - uruchamiane prze układ wegetatywny

• Narządy zmysłów - chemiczny, węchu, smaku, słuchu

• Mechanoreceptory - trichobotria

• Narząd słuchu i węchu (+ smaku), termoreceptor narząd Hallera - u kleszczy

• Narząd wzroku omatidia

• Narządy gębowe: gryzący, kłująco ssący, ssące,

• Układ pokarmowy - prosty

• Układ rozrodczy - rozdzielnopłciowe, nieliczne pasożytnicze - obojnaki jak i formy osiadłe

• Samce karłowate gdzieś tam u obojnaczych

• Narządy kopulacyjne; zastępcze narządy kopulacyjne - gonopody

• Dymorfizm płciowy

• Rozwój prosty, rzadki

• Rozwój złożony, skorupiaki prymitywny rozwój, larwa - pływik, segment pierwszej pary czułek, drugiej pary i żuwaczek

• Stawonogi są wszędzie, duże znaczenie dla środowiska

Podtyp: Szczękoczułkopodobne - Cheliceromorpha

• Szczękoczułki

• Przydatki w postaci chelicer

• Brak wykształconej głowy

• Brak czułków i narządów gębowych

• Szczękoczułkowce - Cheilicerta

• Ciała zbudowane z dwóch tagm (sześciosegmentowa prosoma - w kolejności: chelicery, pedipalpy, 4 pary odnóży krocznych; druga tagma opistosoma, różna liczba segmentów 7 - 12 - brak odnóży krocznych, występują przekształcone odnóża - przydatki (kądziołki przędne, blaszki szkrzelowe, narządy zmysłów - grzebienie zmysłów na stronie brzusznej u skorpiona))

• Gromada: Ostrogony - Xiphosurida

• Wodne

• Najprymitywniejsze Cheilicerta

• Prosoma - 6 segmentów: chelicery nad otworem gębowym,

• Otwór gębowy szpara między odnóżami, siadają żeby się najeść, żuwki na członach podstawowych odnóży (biodra) - wspomagają pobieranie pokarmu,

• Opistosoma - 6 par przydatków, 5 par blaszek skrzelowych, płytka okrywająca

• Skrzela

• Larwa - podobna do trylobitów

• Gromada: Pajęczaki - Arachnida

• Lądowe szczękoczułkowce

• 6 segmentowa prosoma, chelicery, pedipalpy, 4 pary odnóży krocznych

• Na opistosomie brak odnóży krocznych, przekształcone przydatki - kondziołki przędne, grzebienie zmysłowe, worki płucne

• Otwór gębowy - między biodrami odnóży (kosarze) myliosoma - zagłębienie; na rostrum prosoma wydłuża się w ryjek, otwór na szczycie z przodu (skorpiony)

• Narządy oddechowe - worki płucne (skorpiony) i tchawki (kosarze) - (pająki to i to), niekiedy tchawki ulegają redukcji i oddychają całą powierzchnią ciała

• Rozdzielnopłciowe

• Rozwój prosty z reguły, również złożony z stadium larwalnym, 3 pary odnóży, później nimfy (kleszcze mają larwy)

• Znane 90 tys. gatunków

• Największe - skorpiony do 18 cm, najmniejsze niektóre roztocze poniżej 100 mikrometrów

• Układ nerwowy centralny mózg zwój nadgardzielowy + podgardzielowy (od niego łańcuszek brzuszny, który często się zlewa) = masa okołogardzielowa nerwowa roztocze brak łańcuszka

• Narządy zmysłów - organy Hallera - węch, słuch, temperatura - na stopie pierwszej pary odnóży, mechanoreceptory trichobotria, narządy wzroku oczy - oczy środkowe i boczne, 3, 4 pary, główne większe

• Układ pokarmowy - płynny pokarm, trawi zewnętrznie, kosarze i kleszcze także twardszy; jelito środkowe zajmuje całą opistosomę tworzą wątrobotrzustkę, otwór odbytowy na końcu ciała

• Układ krwionośny najlepiej rozwinięty u tych worki płucne (skorpiony mają naczynia - krwionośny pomaga oddechowemu)

• Narządy wydalnicze - gruczoły biodrowe, cewki Malphigiego (stawonogi lądowe) uchodzące na granicy jelita środkowego i tylnego

• Układ rozrodczy - większość jajorodne, też żyworodne np. skorpiony, niektóre roztocze (te najmniejsze) narządy kopulacyjne u kosarzy i niektórych roztoczy, (co nie mają tchawek), u wielu pozostałych zastępcze narządy kopulacyjne gonopody: chelicery (roztocza), pedipalpy (pająki), stopy odnóży krocznych (pajęczaki). Zastawianie na podłożu spermatofor, tańce godowe, samica pobiera z podłoża, przekazanie przez zastępcze i właściwa kopulacja

• Ekologia - ogromna większość formy drapieżne, roztocze wszystkie interakcje międzygatunkowe, gruczoł jadowy -pająki, skorpiony, zaleszczotków; przędą pająki, zaleszczotki, jedna grupa roztoczy - przędziorki;

• Rząd: Skorpiony - Scorpionida

• Małe chelicery, potężne pedipalpy, 4 pary odnóże krocznych, opistosomę - przedodwłok (7 szeroki) i zaodwłok (5 wąskie) (mezosoma i metasoma)

• 4 pary worków płucnych

• Grzebienie zmysłowe pa brzusznej stronie

• Gruczoły biodrowe i cewki Malphigiego

• Jajorodne, jajożyworodne, samice opiekują się młodymi

• Ponad 600 gatunków, do 18 cm, tropik i subtropik

• Drapieżniki, polują w nocy

• Rząd: Pająki - Araneae

• Prosoma i opistosoma połączona pteiolusem

• 3 - 4 pary oczku

• Chelicery klocowate, składane jak

• Pedipalpy podobne od odnóży krocznych

• Gruczoły biodrowe i cewki Malphigiego

• Worki płucne i tchawki, nieliczne tylko tym lub tym

• Dymorfizm płciowy w układzie rozrodczym

• Jaja w kokonach z pajęczyny

• Rozwój prosty

• We wszystkich strefach

• Prawie 40 tys.

• Mogą być śmiercionośne

• Babie lato

• Rząd: Zaleszczotki - Pseudoscorpionida

• Opistosoma połączona z prosomą na całej długości

• Chelicery małe

• Pedipalpy duże

• Otwór gębowy na rostrum

• Tchawki

• Gruczoły biodrowe

• Zaplemnienie spermatofoty, tańce godowe

• Jaja składane w domkach, gniazdach, tam samica je karmi, gruczoły jadowe w pedipalpach

• 3 stadia młodociane nimfy

• Gruczoły przędne w chelicerach

• Formy foretyczne - przenoszone przez inne zwierzęta

• Rząd: Solfugi - Solfugida

• Prosoma - potężne chelicery

• Opistosoma

• Gruczoły biodrowe i cewki

• System tchawkowy dobrze rozwinięty

• Chelicery zastępcze gonopody

• Opieka nad młodymi, 3 tygodnie

• Tropiki, subtropiki

• Nocny tryb życia

• Polują na jaszczurki i gryzonie

• Narządy zmysłu - młoteczki wyczuwają wilgoć

• Rząd: Kosarze - Opiliones

• Prosoma i opistosoma połączona na całej długości

• Chelicery zakończone kleszczami

• Pedipalpy podobne do odnóży lub scyzorykowato chwytne

• Otwór gębowy w zagłębieniu myliosomy

• Gruczoły koksalne - wydalanie

• Wieloletnie

• Drapieżne

• Właściwe narządy kopulacyjne, pokładełko i penis

• Tanatoza - dotknięty udaje trupa, potrafi odrywać nogi

• Rząd: Roztocze - Acari

• Rozdzielnopłciowe, dymorfizm

• Spermatofora, gonopody, nieliczne właściwe narządy kopulacyjne

• Jajorodne, najwięcej jaj kleszcze 20 tys.; mogą być roznoszone przez wiatr, żyworodność i partenogeneza

• Larwa i 3 nimfy

• 42 - 43tys gatunki

• Drapieżne, roślinożerne, pasożyty (wewnętrzne i zewnętrzne - wszystkiego) waroza, roztoczek pszczeli żyje w tchawkach, pasożyty jajników chrząszczy biegających; u kręgowców - kleszcze (borelioza, 100 gatunków wirusów, krętki, pierwotniaki) ich larwa atakuje małe zwierzęta, nimfa atakuje większe zwierzęta, musi pić krew żeby rozwinęły się jajniki, ze stadium na stadium przekazuje drobnoustroje, żyją długo do kilkunastu lat, kleszczowe zapalanie mózgu, anaplazmoza;

Świerzbowce - samica tworzy kanały pod skórą, nużeńce

• Nadgromada: Pycnogonida

• Gromada: kikutnice - Pantopoda

• Morskie, drobne, powolne

• Z silnie rozwiniętymi nogami i dominującymi nad pozostałą częścią ciała

• 7-9 segmentowa prosoma, silnie zredukowana opistosoma

• Chelicery 1-4 członów

• Ryjek powstały z zrośniętej wargi górnej i pedipalp, ma cylindryczny lub stożkowaty kształt, ruchomo zestawiony z resztą ciała i bardzo ruchliwy

• Na ryjku trójkątny otwór gębowy z trzema wargami

• Prosoma:

• Jednolita zewnętrzna, lekko spłaszczona, z czterema parami przysadek: chelicery (3 członowe), pedipalpy, owigery(odnóża jajonośne), odnóża kroczne - jednakowe, 8 członowe, zakończona dużymi pazurami

• Tylna, z 3-5 odróżnicowanych segmentów z odnóżami lokomotorycznymi

• Układ nerwowy: zwój nadprzełykowy, 8 par zwojów brzusznych połączonych spoidełkami, dwie pary oczu, szczeciny dotykowe pedipalp

• Układ pokarmowy: jama gębowa wypełnia ryjek, przełyk, jelito środkowe(uchyłki w odnóżach), jelito tylne, odbyt

• Drapieżne

• Układ krwionośny: otwarty, serce, aorta grzbietowa, zatoki, 2-3 pary ostiów bocznych

• Oddychają całą powierzchnią ciała

• Układ rozrodczy: rozdzielnopłciowe, dymorfizm płciowy, gonady parzyste, tworzą rozgałęzienia do odnóży, w których mają ujście, zapłodnienie zewnętrzne, jaja sklejane w pakieciki na owigerach

• Dzielimy na 4 rzędy:

• Rząd: Colossendeomorpha - 4-6 par odnóży krocznych, długich i cienkich, ryjek długości prosomy, spotykane na Antarktyce - Colessendeis megalonyx

• Rząd: Nymphonomorpha - ośmio- i dziesięcionogie, długie, cienkie odnóża, krótki ryjek, nieczłonowana część prosomy ulega redukcji, mogą mieć dobrze rozwinięte przydatki lub jedne a pozostałe dwa silnie zredukowane, wstępują w wszechoceanie, do głębokości 4000 m - Platychelus sardonicus

• Rząd: Ascorhynchomorpha - ośmionogie, trzy pierwsze przydatki prosomy dobrze rozwinięte, ryjek dobrze wykształcony, występują we wszechoceanie na głębokości 100-800 m - Achelia echinata

• Rząd: Pycnogonomorpha - cztery lub pięć par odnóży, u samców brak chelicer i pedipalp, u samic brak owigerów, ryjek długości prosomy, prosoma masywna, odnóża schitynizowane, żywią się ukwiałami i polipami, ciało do 2 cm, Morze Północne do głębokości 1500m - Pycnogonum litorale

Podtyp: Branchiata - skrzelodyszne = skorupiaki - Crustacea

• Ciało podzielone na trzy odcinki: głowa tułów i odwłok

• Na głowie 2 pary czułków, 5 - 6 segmentów głowy

• 40 tys. gatunków

• Prymitywne cechy:

• Występowanie larwy typu pływik - tylko 3 segmenty (czułki I, II i żuwaczki)

• Drabinkowy układ nerwowy, liścionogi

• Słabe zrośnięcie tritocerebrum z mózgowiem

• Duża liczba bocznych arterii serca

• Dwugłęzista budowa odnóży, nie mają stawów

• Cefalizacja - tworzenie głowy, głowa pierwotna - procefalon - acron, czułki 1 i 2, (segment żuwaczkowy - gnatocefalon z narządami gębowymi) - obejmuje górną część głowy, syncefalon - głowa właściwa, gdy części się zrosną, elementy głowy pierwotnej segment szczęk 1 i 2; głowa zrasta, zlewa się w tułowiem. Rak dziesięcionóg, ale 8 segmentów, 3 zrosły się z głową, gnatotorax - szczękotułów, cefalotorax - głowotułów

• Tułów - skorupiaki niższe, różna liczba segmentów, wyższe - pancerzowce - stała liczba segmentów - 8, u malakostraka 6

• Są takie, które nie mają odwłoka

• Stenopodium jednogałęziste odnóże

• Układ nerwowy: z reguły łańcuszek, ale u prymitywnych drabinka, u kraba koncentracja układu w tułowiu, zdecydowanie większy niż móżdżek

• Narządy zmysłów - to, co u stawonogów - oczka proste, złożone, jak u tchawkodysznych, oczy na słupkach

• Układ pokarmowy - żuwaczki, 2 pary szczęk, jelito przednie i tylne linieje - przy linieniu gubi początek i koniec, silnie rozgałęzione jelito, wątrobotrzustka tworzona przez jelito środkowe - wydziela enzymy, wchałaniający i magazynujący pokarm, odbyt na końcu organizmu

• Układ wydalniczy - gruczoły czułkowe (10 nogi) i szczękowe (u niższych, równonogów - izopoda, prosionka) - na głowie,

• Układ oddechowy - skrzela - przede wszystkim u wyższych, przekształcone wyrostki odnóży - epipodit - u niższych; karapax - przykrywka, wewnętrzna strona służy do oddychania, mogą wychodzić w wody i oddychać, pseudotchawki - u lądowych izopoda

• Układ krwionośny - otwarty, u drobnych brak serca, hemolimfa porusza się poprzez ruch mięśni - oczlik, małżoraczki; serce zróżnicowane - od pęcherzyka, rurkowate (im prymitywniejsze tym dłuższe)

• Układ rozrodczy - rozdzielnopłciowe, nieliczne obojnacze - np. osiadłe, redukcja płci samca, hermafrodyty, pasożytnicze; u wioślarek - przemiana pokoleń - heterogonia - ob. Pokolenia płciowe, samiec samica, i samica partenogenetyczne; narząd kopulacyjny z reguły odnóża odwłokowe lub tułowiowe, jaja mogą być składane w środowisku lub w komorach lęgowych gdzie młode dojrzewają; rozwój prosty - epimeryczny u 10 nogów, u wioślarek i równonogów lub złożony; około 40 larw: nauprius - 3 części, cypris u wąsonogów, żywik - zea u wyższych, copepodit - oczlik

• Gromada: skrzelonogi - Banchiopoda

• 1200 gatunków

• Drobne, do 10 cm, przekopnica

• Głowa nie zrasta się w tułowiem

• Prymitywna budowa układu krwionośnego i nerwowego

• Wolnożyjące

• Rząd: liścionogi -

• Ciało wyraźnie segmentowane, duża liczba segmentów Triops - przekopnica

• Układ oddechowy - odgałęzienia odnóży liściatych

• Partenogeneza

• Rząd: wioślarki

• Dafnie

• Dwupłciowość, heterogonia

• Dwuklapowy pancerzyk

• Ciało z max 10 segmentów

• Poruszają się za pomocą czułek 2 pary

• Cyklomorfoza - różnie wygląda latem i wiosną

• Gromada: wąsonogi - Cirripedia

• Pasożyty

• Sacculina groźny pasożyt

• Hyperpasożytnictwo

• Gromada: pancerzowce - Malacostraca

• Wyższe skorupiaki

• Ok. 20 tys. gatunków

• Stała liczba segmentów, 6 głowa, 8 tułów, 6 odwłok

• 6 par odnóży

• Odnóża dwugałęziste tułowiowe

• Rząd: równonogi - Isopoda

• Ośliczka - Asellus, stonóg - Oniscus, stulnik - Sphaeroma, podwój - Saduria

• Ciało spłaszczone grzbieto-brzusznie

• Jeden segment tułowia zrasta się z głową

• Formy wodne; lądowe - rozwój prosty

• Oddychają pseudotchawkami

• Rząd: obunogi - Amphipoda

• Przednie do tyłu, przednie do przodu

• Rozwój prosty

• Kiełż - Gammarus, bełkaczek - Corophium, kożlatka - Caprella, beczułnik - Phronima

• Rząd: Dziesięcionogi - Decapoda

• 10 tys. gatunków

• Największe skorupiaki i stawonogi

• Homary, langusty

• Pancerz przesycony solami wapnia, poza pelagicznymi

• Skrzela na części tułowiowej, przykryte płytką

• Odnóża okroczne albo pływne

• Redukcja odwłoka, 6 segmentów, redukuje się wielkość

• Rozwój prosty, pływiki, żywiki, dekapodit

• Złodziej kokosowy - największy, 1.5 metra rozpiętość ramion

Podtyp: tchawkodyszne - Tracheata:

• Pierwotnie lądowe stawonogi

• Oddychają tchawkami

• Ciało z reguły: głowa, tułów i odwłok

• Właściwe narządy gębowe: żuwaczki i szczęki, warga dolna - zrasta się

• Jedna para czułków - antenata czasem tak nazywane

• 100 - 200 tys. gatunków

• Segmentacja heteronomiczna, różna, tagmy, u wijów homonomiczna, ale głowa dobrze wyodrębniona

• Oczy proste i złożone - omatidia

• Odnóża - stała liczba wadów; u wijów od 6 do kilku set; na odwłoku brak odnóży krocznych

• Odnóża jednogałęziste

• Układ nerwowy - zwój mózgowy, zwój podgardzielowy, łańcuszek; proto-, deuto- i tritocerebrum; ciałka grzybowe w protocerebrum - ośrodki kojarzeniowe

• Układ pokarmowy - brak gruczołu wątrobowo trzustkowego; odżywiają się wszystkim: mięso, rośliny, dytrus, grzyby, pasożyty; różnorodne narządy gębowe

• Układ krwionośny - u owadów otwarty, hemolimfa nie transportuje tlenu, serce z aortą po stronie grzbietowej

• Układ oddechowy - przetchlinki, tchawki, mogą być silnie rozgałęzione, tak, iż tworzą płuca tchawkowe

• Układ wydalniczy -cewki Malphigiego, uchodzą na granicy jelita środkowego i tylnego; u niektórych wijów gruczoły szczękowe 1 lub 2 pary; owady bezskrzydłe - gruczoły wargowe

• Układ rozrodczy - rozdzielnopłciowe, samce skomplikowany narząd kopulacyjny, spermatofory, feromony odgrywają dużą rolę przy doborze partnera, dymorfizm płciowy, może występować partenogeneza, pedogeneza; heterogonia - dwupłciowe; epimorfoza w rozwoju, rozwój prosty i złożony: przeobrażenie zupełne i niezupełne; poliembrionia rozród bezpłciowy

• Nadgromada: wije

• Nadgromada: sześcionogi - Hexapoda

• Gromada: owady - wije