MOKOSZ
Aby objaśnić nazwę Mokoszy, sięgano do fińskiego plemienia lub demona Moksza, co byłoby raczej zapożyczeniem od Słowian. Są dwie inne etymologie, nawiązujące do Indii starożyt-nych: makha - „szlachetny", „bogaty", co w znaczeniu bogini tworzącej parę z bóstwem naczelnym prowadziłoby - zdaniem Vaclava Machka - do korzeni mitologii indoeuropejskiej, oraz meksha (ale to rodzaj męski), wyraz oznaczający „wyzwolenie", „śmierć", „mrok", także - „sok roślinny". Prawdopodobny jest wywód ze słowiańskiego rdzenia mok-, w polskim moczyć i mokry, być może z konotacją seksualną.
silne upowszechnienie na wschodzie, nazwy miejscowe: Mokoś pod Pskowem (już w 1585 roku), Mokszany, Mok-sza, Moksze, Mokszy Błoto, Mokuszów
słabe upowszechnienie na zachodzie: Mokośin w Czechach (wątpliwe!)
W przekazach folkloru północnorosyjskiego Mokosza-Mokusza, z dużą głową i długimi rękoma, strzyże owce i przędzie len
źródła ruskie wymieniająją Mokosz wraz z wiłami, degradując ją do rzędu demonów. Jedna ze wzmianek sugeruje związek z wykroczeniami seksualnymi
Większość badaczy zakłada najbliższy kontakt Mokoszy z zie-mią ze staroruską „matką ziemią wilgotną", mat' syraja zemlja, której cześć głęboko zakorzeniła się w rosyjskiej kulturze ludowej
Część badaczy do tego się skłania i widzi w Mokoszy ślad kultu powyżej poziomu demonologicznego jako ślad kultu Matki Ziemi: zgodność pojęć urodzajnej gleby i płodnej kobiety, bruzdy ornej i kobiety, odczuwana przez społeczeństwo rolnicze. Orkę pojmowano jako akt płciowy wobec ziemi
istnieją folklorystyczne ślady ofiar składanych ziemi na wiosnę, zakopywania chleba, jaj, kur, resztek świę-conego. Z praktyk magicznych wymienić można odbywanie lub udawanie aktu płciowego na gołej ziemi, co ma dopomóc ziemi w zapładnianiu, toczenie jaja po ziemi, tarzanie się po niej
SKRÓT / PODSUMOWANIE
Według części badaczy była boginią deszczu, mokrej pogody i burzy (Łowmiański, Borovskij) lub hipostazą Matki Ziemi (Jakobson, Gieysztor). Opiekująca się ziemią, wodą, deszczem, kobietami, płodnością, seksualnością, tkactwem, przędzeniem i owcami.
Źródłosłów imienia bogini próbuje wywodzić się od prasłowiańskiego rdzenia mok-, oznaczającego „moczyć” i „mokry”.
Dniem tygodnia poświęconym Mokoszy był piątek.
W folklorze wschodniosłowiańskim Mokosz przetrwała pod postacią ducha domowego,
w postaci kobiety z dużą głową, przędącego nocą wełnę i strzygącego owce.
Przekazy ludowe przedstawiają również Mokosz jako bóstwo związane ze sferą seksualności.