Danuta Chwastek
Znaki interpunkcyjne w szkole podstawowej
Znak zapytania (pytajnik)
stawiamy po pytaniach samoistnych, również po tytule dzieła lub rozdziału
w wypowiedzeniu złożonym stawiamy na końcu pytajnik tylko wtedy, gdy zdaniem pytającym jest część nadrzędna (bez względu na szyk)
Znak wykrzyknienia (wykrzyknik)
Użycie wykrzyknika często ma charakter subiektywny. Dwa rozwiązania:
po wykrzykniku lub wołaczu stawiamy przecinek, na końcu wypowiedzenia znak wykrzyknienia, np.
Jasiu, podaj mi wreszcie książkę!
Ach, ile teraz mam pracy!
Znak wykrzyknienia umieszczamy po obu częściach wypowiedzenia, przy czym drugą część rozpoczynamy wielką literą.
Jasiu! Podaj mi wreszcie tę książkę!
Ach! Ile teraz mam pracy!
3. Dwukropek
poprzedza cytat, wyliczenie, uzasadnienie, zapowiedź
Stawiamy go:
przed przytoczeniem cudzych lub własnych słów
wymieniając tytuły dzieł, nazwy, terminy, (jeśli nie są wzięte w cudzysłów)
przed różnymi wyliczeniami
4. Cudzysłów
służy do:
wyodrębniania w tekście przytoczonych wyrazów, cudzych słów, fragmentów utworów, tytułów dzieł lub innych części
wyodrębniania wyrazów i zwrotów użytych w znaczeniu innym niż znaczenie podstawowe
5. Nawias
graficzne wyodrębnienie tekstu o charakterze pobocznym, drugoplanowym, uzupełniającym, objaśniającym - w stosunku do tekstu głównego
wyodrębnia się też różne wtrącenia, przykłady, itp.
Uwaga! Nawias nie zastępuje skreślenia.
Nie należy brać w nawias wyrazów omyłkowo zapisanych; takie wyrazy uczeń winien przekreślić
W przypadku konieczności postawienia obok siebie nawiasu i innego znaku interpunkcyjnego należy ów znak umieścić poza nawiasem
6. Myślnik
Rzadko pojawia się w programach, ale uczniowie stosują go przy zapisie
dialogu
W dialogach stawiamy myślnik na początku każdej wypowiedzi
Myślnik użyty podwójnie wydziela wtrącenia bądź zapowiada dodatkowe wyjaśnienie
7. Kropka
zamyka wypowiedzenia pojedyncze i złożone.
ale! stawiamy ją nie tylko na zakończenie zdania;
Znak ten odgrywa dużą rolę w pisowni skrótów, dat i liczebników.
Wybrane zasady:
Kropkę stawiamy po inicjałach, np. W. Z. (Witold Zalewski)
2.a) Kropkę stawiamy po skrócie, który stanowi pierwszą literę lub kilka pierwszych liter wyrazu (bardzo proste przykłady używane w codziennym życiu, np. ul., ur., ob., odb., nad., prof., jęz., lp., albo l. mn., str., itd., itp., tzn., m.in., np., os., br., tj., tzw., cdn.,
Nie stawiamy kropki po skrótach zakończonych ostatnią literą wyrazu (b. proste przykłady mgr, dr, nr, wg,
3.a) Kropkę stosujemy w zapisie dat, jeżeli użyto w nich wyłącznie cyfr arabskich, np. 15.07.1410r.
b) Nie stawiamy kropki:
gdy miesiąc oznaczony jest liczbą rzymską, np. 15 VII 1410r.
po liczebnikach porządkowych zapisanych cyframi rzymskimi
4.Kropki nie stawiamy po:
a)skrótach polskich jednostek monetarnych
b)skrótach jednostek miar i wag
c)po liczebnikach porządkowych nazywających godzinę
d)po liczebnikach głównych użytych w zdaniu (np. poprawiłam 35 zeszytów)
Uwaga! Po tytule może uczeń postawić kropkę albo nie; nie ma obowiązującej zasady.
5.Kropkę stawia się po cyfrach arabskich, które występują jako liczebniki porządkowe (np. w 4. rzędzie)
8. Przecinek
Użyty podwójnie wydziela dany wyraz lub człon składniowy w wypowiedzeniu
W zdaniu pojedynczym
Rozdzielamy przecinkiem wyrazy użyte w celu wyliczenia, np.
Czytała książki w szkole, w domu, w parku.
Przecinek stawiamy między członami powtórzonymi, np.
Bardzo, bardzo mi żal tej koleżanki.
Przecinek stawiamy między równorzędnymi określeniami, np.
Kaśka to leniwa, niegrzeczna, rozkapryszona dziewczyna.
Uwaga! Występujące w programach określenie „jednorodne części zdania” jest niezrozumiałe nawet dla uczniów. Zwraca na to uwagę prof. J. Podracki.
W zdaniu złożonym podrzędnie
Zawsze oddzielamy przecinkiem zdanie podrzędne od nadrzędnego (nie bierzemy pod uwagę sposobu ich połączenia)
Uwaga!
Część programów nie zawiera rodzajów zdań podrzędnych ani nie uwzględnia analizy zdań wielokrotnie złożonych. W związku z tym interpunkcja winna być ograniczona do powyższej zasady (bez szczegółów, bez imiesłowowego równoważnika zdania, który na poziomie szkoły podstawowej winien być traktowany jako omyłka, usterka)
W zdaniu złożonym współrzędnie
Tu trzeba uwzględnić spójniki.