HORMONY KORY NADNERCZY

1.Glikokortykosteroidy

2.Mineralkortykosteroidy

3.Androgeny nadnerczowe

GLIKOKORTYKOSTEROIDY

• BIOSYNTEZA- warstwa pasmowata, siatkowata kory nadnerczy

• KORTYZOL (HYDROKORTYZON)-10-30mg w warunkach podstawowych, w stresie -10x więcej

• KORTYZON- metabolizowany w wątrobie do hydrokortyzonu

GLIKOKORTYKOSTEROIDY - TRANSPORT

Kortyzol łączy się w surowicy z:

-TRANSKORTYNĄ- duże powinowactwo, mała pojemność wiązania

(CBG-Corticosteroid Binding Cortisol)

-ALBUMINAMI- słabe powinowactwo, duża pojemność wiązania

-10%- postać niezwiązana

TRANSKORTYNA

WZROST:

-estrogeny (w ciąży, środki antykoncepcyjne)

SPADEK:

-choroby wątroby

-nerczyca

-enteropatie wysiękowe

GLIKOKORTYKOSTEROIDY- METABOLIZM i WYDALANIE

• Wątroba- głównie na drodze degradacji enzymatycznej, sprzęganie z z resztą kwasu glukuronowego

• Nerki- główna droga wydalania

GLIKOKORTYKOSTEROIDY- MECHANIZM DZIAŁANIA

1.APARAT GENETYCZNY KOMÓRKI-

Efekt powolny

2.STABILIZACJA BŁON KOMÓRKOWYCH, LIZOSOMALNYCH

Efekt szybki- ciężkie odczyny alergiczne, wstrząs anafilaktyczny, obrzęk mózgu

GLIKOKORTYKOSTEROIDY- DZIAŁANIE

1.Gospodarka węglowodanowa

2.Gospodarka białkowa

3.Gospodarka tłuszczowa

4.Gospodarka wodno-elektrolitowa

5.Układ krążenia

6.Płód

7.Działanie przeciwzapalne

8.Działanie immunosupresyjne

GKS- działanie

• Gospodarka węglowodanowa-

• Wzrost syntezy glukozy z substratów pochodzenia pozawęglowodanowego (rozpad białek w tkankach obwodowych, wzmożona lipoliza)

• Wzrost syntezy glikogenu

• Zmniejszenie wychwytu glukozy przez tkankę tłuszczową i mięśniową

GKS - działanie

Gospodarka białkowa

• Wzmożony katabolizm białkowy w tkankach obwodowych

• Gospodarka tłuszczowa

• Wzmożona lioliza

GKS- działanie

• Gospodarka wodno-elektrolitowa

• W niewielkim stopniu mogą wiązać się z receptorem mineralkortykoidowym- retencja jonów sodowych i wody- zwiększona eliminacji jonów potasowych i wzrost ciśnienia tętniczego

• W obrębie kłębuszków nerkowych nasilają przesączanie

GKS- działanie

• Układ krążenia

• Wzrost kurczliwości mięśnia sercowego,

• Wzrost objętości wyrzutowej,

• Regulacja ekspresji receptorów adrenergicznych

GKS- działanie

• Płód

• Korzystny wpływ na dojrzewanie tkanek, głównie na wytwarzanie surfaktantu w płucach

GKS- działanie

• Przeciwzapalne

• Hamowanie biosyntezy mediatorów reakcji zapalnej-bradykininy, serotoniny, histaminy,

• Hamowanie syntezy cytokin, enzymów takich jak kolagenazy, elastazy

• Pobudzanie syntezy lipokortyny (hamującej fosfolipazę-hamuje syntezę leukotrienów i prostoglandyn)

• Zmniejszenie liczby komórek zapalnych: limfocytów, monocytów i eozynofilów

• Osłabienie migracji komórek zapalnych do ognisk zakażenia i miejsc urazu

GKS-działanie

• Immunosupresyjne

• 1.Hamowanie uwalniania IL1, IL2, IL3, IL4, IL6, TNFα, interferonu γ

• 2.Wpływ limfolityczny

GKS- preparaty

• Preparaty mogą być stosowane doustnie, pozajelitowo (dożylnie, domięśniowo), doodbytniczo, wziewnie, dostawowo, miejscowo (ze wskazań dermatologicznych, okulistycznych, otolaryngologicznych)

GKS- preparaty

• Ostateczny skutek działania GKS zależy od czasu wchłaniania, biologicznego okresu półtrwania, stopnia wiązania z białkami krwi, zdolności wiązania z receptorami tkankowymi, szybkości przemian w organizmie i intensywności wydalania.

• Czas wchłaniania zależy od fizycznej postaci leku i drogi podania

GKS- preparaty

• Steroidy mają postać alkoholi i estryfikacja grupy-OH zapewnia im rozpuszczalność w wodzie

• Do wstrzyknięć dożylnych stosuje się łatwo rozpuszczalne sole: hemibursztyniany, fosforany

• Wstrzyknięcia dożylne GKS stosowane są w stanach zagrożenia życia

GKS-preparaty

• Wstrzyknięcia domięśniowe- octany, dioctany, acetonidy

• Działanie przedłużone

• Tabletki- estry steroidów wchłaniają się szybko z przewodu pokarmowego, początek działania po ok.. 1h od czasu zażycia, max stężenie w ciągu 4h, wygasanie działania po ok.. 8 h

PREPARATY GLIKOKRTYKOSTEOIDÓW

• 1.KRÓTKODZIAŁAJĄCE- okres hamowania kortykotropiny nie przekracza 12 h

• 2.O POŚREDNIM CZASIE DZIAŁANIA -(okres hamowania 12-36h)

• 3.DŁUGO DZIAŁAJĄCE-

• (okres hamowania-powyżej 36h)

GLIKOKORTYKOSTEROIDY-KRÓTKODZIAŁAJĄCE

• 1.HYDROKORTYZON

• 2.KORTYZON

• 3.PREDNIZON

• 4.PREDNIZOLON

• 5.METYLOPREDNIZOLON

GLIKOKORTYKOSTEROIDY-O POŚREDNIM CZASIE DZIAŁANIA

• 1.TRIAMCYNOLON

• 2.PARAMETAZON

GLIKOKORTYKOSTEROIDY- O DŁUGIM CZASIE DZIAŁANIA

• 1.DEKSAMETAZON

• 2.BETAMETAZON

PORÓWNANIE AKTYWNOŚCI LEKÓW Z GRUPY GLIKOKRTYKOSTEROIDÓW

PREPARATY

• Betametazon-

• CELESTONE-i.v., i.m, 4mg

• DIPROPHOS (2 mg fosforanu betametazonu i 5mg dipropronianu betametazonu)

• Deksametazon-

• DEXAMETHASON-tabl. 0,5; 1,0 mg

• DEXAVEN -i.v., i.m. 4 mg, 8mg

PREPARATY

• Deksametazon i betametazon- wywierają najsilniejsze działanie immunosupresyjne, przeciwzapalne.

• Deksametazon najsilniej hamują wydzielanie kortykotropiny

• UWAGA Należy świadomie unikać deksametazonu w długotrwałych kuracjach z wyjątkiem wrodzonego zespołu nadnerczowo-płciowego.

• Korzystne działanie: obrzęk mózgu pochodzenia naczynioruchowego, w nowotworach mózgu

PREPARATY

• Hydrokortyzon

• HYDROCORTISONUM HEMISUCCINATUM

• INJ. 0,05g/ml (0,1g/2ml);

• INJ. 0,25g/ml (0,5g/2ml)

• HYDROCORTISONUM

• TABL. 20mg (głównie w leczeniu substytucyjnym niedoczynności nadnerczy)- wpływ glikokortykosterydowy, mineralkortykosterydowy

PREPARATY

• Prednizon

• ENCORTON-

• TABL. 1mg, 5 mg

• Prednizolon

• ENCORTOLON

• TABL. 5mg

• FENICORT

• Inj 25 mg (i.v., i.m.)

PREPARATY

• Prednizon, Prednizolon

• Stosunkowo krótki czas hamowania zwrotnego układu podwzgórze-przysadka

• Zredukowany wpływ mineralotropowy

• Głównie stosowane w leczeniu pozasubstytucyjnym

• Solu-Medrol- sól sodowa hemibursztynianu metyloprednizolonu

PREPARATY

• Triamcynolon

• POLCORTOLON

• INJ. 40mg/1ml i.v., i.m.

• POLCORTOLON

• TABL. 1mg, 4mg

• UWAGA wykazuje silne działanie kataboliczne wobec białek- powstanie zaników mięśniowych obręczy kończyny górnej i dolnej.

GKS WZIEWNE

GLIKOKORTYKOSTEROIDY- DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE

• Objawy niepożądane zależą od swoistej ingerencji sterydów nadnerczowych w:

• a)procesy metaboliczne,

• b)odpornościowe,

• c)niekorzystnego wpływu na stan psychiczny,

• d)układ rozrodczy

• e)depresyjny wpływ na układ podwgórze-przysadka

GLIKOKORTYKOSTEROIDY- DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE

• Kortykosterodoidy stosowane w dawkach fizjologicznych (20-30m hydrokortyzony na dobę albo równoważna ilość jego analogów) nie wywołują żadnych zaburzeń metabolicznych ani zmian cielesnych, natomiast mogą minimalnie tłumić wydzielanie kortykotropiny

GLIKOKORTYSTEROIDY

• MECHANIZMY HAMOWANIA ZWROTNEGO WYDZIELANIA KORTYKOTROPINY PRZEZ GLIKOKORTYKOSTEROIDY:

• a) szybki- ujawnia się w ciągu kilku minut, wygasa o ok.. 10 min i zależy od ich wpływu na błonę komórkową

• b)opóźniony- zależy od wielkości dawek glikokortykosteroidów, od czasu ich stosowania, zależy od wpływu na procesy genetyczne

• (prowadzi do wtórnej niedoczynności kory nadnerczy)

GLIKOKORTYKOSTEROIDY
DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE

• Układ krążenia

• Układ endokrynologiczny

• Układ immunologiczny

• Skóra

• Zaburzenia metaboliczne

• Układ pokarmowy

• Układ kostny i mięśniowy

• Gałka oczna

• Ośrodkowy układ nerwowy

GLIKOKORTYKOSTEROIDY-
UKŁAD KRĄŻENIA

• Miażdżyca tętnic

• Zwiększona łamliwość naczyń

• Poliglobulia

• Zwiększona krzepliwość krwi

• Zakrzepica żył

• Nadciśnienie tętnicze

• Obrzęki

GLIKOKRTYKOSTEROIDY
UKŁAD ENDOKRYNOLOGICZNY

• Zahamowanie osi podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowej

• Zahamowanie wzrostu u dzieci

• Objawy zespołu Cushinga

• Zaburzenia miesiączkowania

GLIKOKORTYKOSTEROIDY
Układ immunologiczny

• Zaburzenia odpowiedzi immunologicznej

• Zwiększona skłonność do zakażeń

• Zmniejszona liczba limfocytów i monocytów w krwi obwodowej

GLIKOKRTYKOSTEROIDY-
SKÓRA

• 1.ZMIANY ŁOJOTOKOWE

• 2.NADMIERNE OWŁOSIENIE

• 3.ZACZERWIENIENIE

• 4.ROZSTĘPY SKÓRNE

• 5.ZMIANY ZANIKOWE SKÓRY

GLIKOKRTYKOSEROIDY- ZABURZENIA METABOLICZNE

• 1.DYSLIPIDEMIA

• 2.HIPERGLIKEMIA-NIETOLERACJA GLUKOZY, CUKRZYCA

• 3.ZWIĘKSZONY METABOLIZM BIAŁEK

• 4.UJEMNY BILANS WAPNIA I FOSFORU

GLIKOKORTYKOSTEROIDY-
UKŁAD POKARMOWY

• 1.OWRZODZENIA TRAWIENNE

• 2.OSTRE ZAPALENIE TRZUSTKI

• 3.PERFORACJE-ZMIANY ZAPLEN, PĘKNIĘCIA UCHYŁKÓW JELITOWYCH

GLIKOKRTYKOSTEROIDY-UKŁAD KOSTNY I MIĘŚNIOWY

• 1.PATOLOGICZNE ZŁAMANIA

• 2.OSTEOPOROZA

• 3.ASEPTYCZNA MARTWICA KOŚCI

• 4.OSŁABIENIE SIŁY MIĘŚNIOWEJ, MIOPATIA

GLIKOKORTYKOSTEROIDY-
GAŁKA OCZNA

• 1.ZAĆMA

• 2.JASKRA Z OTWARTYM KĄTEM PRZESĄCZANIA

GLIKOKORTYKOSTEROIDY- OUN

• 1.ZMIANA ZACHOWANIA, EUFORIA LUB DEPRESJA

• 2.ZABURZENIA WĘCHU

• 3.PSYCHOZY

• 4.DRGAWKI

• 5.OBRZĘK MÓZGU

• 6.WZROST CIŚNIENIA ŚRÓDCZASZKOWEGO

DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE

• U kobiet- nikłe, niergularne krwawienia miesiączkowe cykle anowulacjne, brak miesiączki, zaburzenia płodności

• U mężczyzn- zmniejszone libido, potencja

GLIKOKORTYKOSTEROIDY- DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE

• Częstość występowania objawów niepożądanych i ich nasilenie są na ogół proporcjonalne do wielkości stosowanych dawek, czasu trwania leczenia, łatwiej występują w stanach niedoboru białek.

• Niektóre powikłania zależą od rodzaju stosowanego preparatu i osobniczej podatności

• np.zaniki mięśniowe- triamcynolon, deksametazon

• Owrzodzenia - RZS

• Osteoporoza-kobiety w wieku pomeopauzalnym lub po usunięciu jajników

HAMOWANIE ZWROTNE WYDZIELANIA KORTYKOTROPINY

• Zależy od :

• 1.rodzaju steroidu

• 2.dawki

• 3.czasu leczenia

• 4.sposobu rozłożenia dawek w ciągu doby

• UWAGA: Wtórna , posteroidowa niedoczynność kory nadnerczy utrudnia odstawienie sterydów w ciągu 6-12 miesięcy po zakończeniu kortykoterapii

Wymagane badania kontrolne podczas sterydoterapii

• 1.kontrola masy ciała

• 2.kontrola ciśnienia krwi

• 3.dobowa ilość moczu

• 4.kontrola obrzęków

• 5.okresowa kontrola morfologii z rozmazem, elektrolitów, glukozy na czczo i 2 godziny po posiłku

• 6.kontrola gospodarki wapniowo-fosforanowej

• 7.obecność krwi utajonej w kale

• 8.raz w roku - gastrofiberoskopia, rtg płuc

WSKAZANIA DO STOSOWANIA GLIKOKORTYKOSTEROIDÓW

1.LECZENIE SUBSTYTUCYJNE

a) pilne

-przełom nadnerczowy w przebiegu: choroby Addisona, wtórnej niedoczynności kory nadnerczy, posocznic, w czasie leczenia przeciwzakrzepowego, po ciężkich urazach

-osłona adrenelektomii

b) przewlekłe

-choroba Addisona, wtórna niedoczynność nadnerczy, stan po adrenelektomii, zaburzenia steroidogenezy wywołane blokami enzymatycznymi (wrodzony zespół nadnerczowo-płciowy), hiperaldosteronizm

WSKAZANIA DO STOSOWANIA GLIKOKORTYKOSTEROIDÓW

2.LECZENIE POZASUBSTYTUCYJNE

a) pilne

Odczyny anafilaktyczne, ciężkie odczyny uczuleniowe, obrzęk krtani, obrzęk płuc o podłożu immunologicznym, obrzęk mózgu, wstrząs septyczny, śpiączka hipoglikemiczna, przełom tarczycowy, agranulocytoza, aspiracyjne zapalenie płuc, uszkodzenie płuc gazami toksycznymi, przełom w toczniu rumieniowatym, ciężkie powikłania w układzie nerwowym, układzie krążenia w przebiegu chorób zakaźnych, odczyny poprzetoczeniowe, wstrząs oporny na wyrównanie hipowolemii i leki supresyjne

WSKAZANIA DO STOSOWANIA GLIKOKORTYKOSTEROIDÓW

2.LECZENIE POZASUBSTYTUCYJNE

b) przewlekłe

• Choroby krwi i tkanki chłonnej

• Stany alergiczne

• Choroby o podłożu immunizacyjnym

• Choroby układu endokrynnego, zaburzenia metaboliczne

• Choroby układu oddechowego

• Choroby układu krążenia

• Choroby układu pokarmowego

• Choroby skóry

• Choroby układu nerwowego

• Choroby narządu wzroku

• Choroby nerek

• Choroby o podłożu infekcyjnym

PRZECIWWSKAZANIA DO KORTYKOTERAPII

UWAGA: Nie ma przeciwwskazań do stosowania leczenia substytucyjnego kortykosteroidami w niedoczynności kory nadnerczy i do wprowadzenia dożylnie dużych dawek hydrokortyzonu w przełomie nadnerczowym oraz w sytuacjach bezpośredniego zagrożenia życia (np.wstrząs anafilaktyczny)

PRZECIWWSKAZANIA DO KORTYKOTERAPII

1.Ogólne zakażenia grzybicze

2.Opryszczka rogówki, powiek

3.Oczna postać półpaśca

4.Ostre psychozy

5.Niewydolność nerek

6.Wysokie nadciśnienie tętnicze

7.Osteoporoza

8.Cukrzyca

9.Choroba wrzodowa

10.Padaczka

11.Otyłość

MINERALKORTYKOSTEROIDY

• Biosynteza- warstwa siateczkowata

• Funkcja-utrzymywanie w otymalnych granicach objętości płynów wewnątrznaczyniowych

• Mechanizm działania- hamowanie przezbłonkowego transportu jonów sodowych

• Miejsce działania-komórki nabłonka dystalnego kanalika nerki, gruczoły potowe, egzokrynne przewodu pokarmowego,nabłonek jelit

MINERALKORTYKOSTEROIDY

• ALDOSTERON-

• dobowe wytwarzanie 50-250μg

• 11-DEOKSYKORTYKOSTERON

• KORTYKOSTERON

MINERALKORTYKOSTEROIDY

• PREPARATY

• Fludrokortyzon

• CORTINEFF 0,1 mg , tabl.

• DICORTINEFF -maść do oczu, zawiesina do oczu i uszu (neomycyna, gramicydyna)

• CORTINEFF- efekt mineralkortykotropowy

• Działa przeciwzapalnie 12x silniej niż hydrokortyzon, 100x silniej zatrzymuje jony sodowe w organizmie

• Zastosowanie-leczenie substytucyjne, samoistne niedociśnienie ortostatyczne

ANDROGENY NADNERCZOWE

• Warstwa pasmowata, siatkowata

• DHEA-dehydroepiandrosteron, andrestendion i niewielkie ilości testosteronu

8

---