Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii [MTKJ]

International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia [ICTY]

W związku z licznymi naruszeniami prawa humanitarnego jakie miały miejsce w na terenie byłej Jugosławii od 1991 roku Rada Bezpieczeństwa na mocy rezolucji nr 827 utworzyła 25 maja 1993 roku Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii z siedzibą w Hadze. Trybunał składa się z 16 sędziów wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne NZ na okres 4 lat. Organami Trybunału są: Izby, Izba Apelacyjna, Urząd Prokuratora oraz Sekretariat.

Trybunał jest organem sądowniczym powołanym do osądzenie osób podejrzanych o pogwałcenie międzynarodowego prawa humanitarnego w związku z wydarzeniami na terenach byłej Jugosławii, by oddać sprawiedliwość ofiarom, zapobiec swym działaniem dalszym przestępstwom oraz by przyczynić się do odbudowy pokoju poprzez promowanie pojednania w byłej Jugosławii. Zgodnie ze Statutem jego jurysdykcja obejmuje cztery grupy przestępstw: poważne pogwałcenia Konwencji Genewskich z 1949 roku naruszenia praw i zwyczajów wojny, ludobójstwo, zbrodnie przeciwko ludzkości.

Powstanie Trybunału

Rada Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych działając na podstawie rozdziału VII Karty Narodów Zjednoczonych, na mocy rezolucji nr 808 z 22 lutego 1993 roku (SC/Res/ 22.02.1993) oraz rezolucji nr 827 z 25 maja 1993 roku (SC/Res/25.05.1993) utworzyła Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii - MTKJ (International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia - ICTY).

Trybunał ten został powołany w związku z masowymi i systematycznymi naruszeniami norm międzynarodowego prawa humanitarnego w  toczącym się od 1991 roku konflikcie zbrojnym na terytorium byłej Jugosławii.

Cele

Na podstawie rezolucji powołującej do działalności MTKJ możemy wymienić następujące cele Trybunału:

• Pociągnięcie do odpowiedzialności karnej osób, które poważnie naruszyły normy międzynarodowego prawa humanitarnego;

• Oddanie sprawiedliwości ofiarom zbrodni;

• Powstrzymanie dalszych zbrodni;

• Przyczynianie się do przywrócenia pokoju poprzez promowanie pojednania w byłej Jugosławii.

JURYSDYKCJA Właściwość rzeczowa Trybunału (kompetencje ratione materiae) Według Statutu , MTKJ jest właściwy do ścigania następujących zbrodni: 1) Ciężkie naruszenia Konwencji Genewskich         z 1949 roku, do których zaliczono: umyślne zabójstwo; tortury oraz nieludzkie traktowanie, włączając eksperymenty biologiczne; sprawianie umyślnych cierpień oraz ciężkich uszkodzeń ciała lub zdrowia; bezprawne i samowolne, nieuzasadnione koniecznością wojenną niszczenie lub przywłaszczenie cudzego mienia; zmuszanie jeńców wojennych lub ludności do służby w siłach zbrojnych nieprzyjaciela; umyślnie pozbawienie jeńca wojennego lub cywila prawa do rzetelnego i  prawidłowego procesu; bezprawne deportacje lub przeniesienie oraz bezprawne pozbawienie wolności osoby cywilnej; branie ludności cywilnej jako zakładników.

2) Pogwałcenie praw i zwyczajów wojny, m. in.:

• zastosowanie broni toksycznych lub broni, które są obliczone na spowodowanie niepotrzebnego cierpienia;

• bezmyślne zniszczenie lub dewastacja miast lub wsi nieusprawiedliwione koniecznością wojenną;

• atakowanie bądź bombardowanie za pomocą jakichkolwiek środków nie bronionych miast, wsi, mieszkań lub budynków;

• zagarnięcie, zniszczenie lub umyślne uszkodzenie obiektów przeznaczonych do kultu religijnego, instytucji charytatywnych i edukacyjnych, historycznych monumentów oraz dzieł sztuki;

• grabież publicznej lub prywatnej własności;

3) Ludobójstwo, dokonanie któregokolwiek z następujących czynów w zamiarze zniszczenia
        w całości lub w części grup narodowych, etnicznych, rasowych lub religijnych jako takich:

• zabójstwo członków grupy;

• spowodowanie poważnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia psychicznego członków grupy;

• rozmyślne stworzenie dla członków grupy warunków życia obliczonych na spowodowanie ich całkowitego lub częściowego zniszczenia fizycznego;

• stosowanie środków mających na celu wstrzymanie urodzin w obrębie grupy;

• przymusowe przekazywanie dzieci członków grupy do innej grupy;

4) Zbrodnie przeciwko ludzkości; tj.:

• morderstwo;

• eksterminacja;

• niewolnictwo;

• deportacje;

• pozbawienie wolności;

• tortury;

• gwałt;

• prześladowania ze względów politycznych, rasowych i religijnych;

• inne nieludzkie akty;

JURYSDYKCJA

Właściwość podmiotowa Trybunału (kompetencje ratione personae)

Przed Trybunałem odpowiada każda osoba fizyczna bez względu na obywatelstwo państw zaangażowanych w konflikt, która planowała, podżegała, wydawała rozkazy, popełniła lub w inny sposób namawiała lub pomagała w planowaniu, przygotowaniu lub popełnieniu wymienionych zbrodni.

Oficjalne stanowisko oskarżonego, bez względu na to czy jest to głowa państwa, szef rządu czy członek rządu nie zwalnia od indywidualnej odpowiedzialności karnej za popełnione zbrodnie.

Nie zapobiegnięcie zbrodni lub też nie ukaranie winnych przez przełożonych, którzy wiedzieli lub mogli się dowiedzieć o popełnionej zbrodni będzie karane przez MTKJ.

Również działanie na rozkaz nie zwalnia od odpowiedzialności karnej. Działanie na rozkaz może jednak stanowić przesłankę łagodzącą, jeżeli Trybunał stwierdzi, że wymaga tego sprawiedliwość.

JURYSDYKCJA Trybunał a sądy krajowe MTKJ oraz sądy krajowe w byłej Jugosławii są w stosunku do siebie w pozycji równorzędnej jeśli chodzi o rozpatrywanie spraw o poważne naruszenia międzynarodowego prawa humanitarnego w byłej Jugosławii. Jednakże, Trybunał w Hadze posiada kompetencję która pozwala mu przejąć dane śledztwo lub sprawę będącą w toku od sądów krajowych, jeżeli uzna, że interes sprawiedliwości międzynarodowej jest zagrożony. Nikt nie powinien być sądzony przez sądy krajowe za akty stanowiące ciężkie naruszenia międzynarodowego prawa humanitarnego, za które był sądzony przez MTKJ (ne-bis-in-idem). Osoba, która była sądzona przez sądy narodowe za poważne naruszenia międzynarodowego prawa humanitarnego może być następnie sądzona przez MTKJ w przypadku, gdy: czyn, za który dana osoba była sądzona był zbrodnią pospolitą;

 postępowanie przed sądem krajowym nie było bezstronne i niezależne, toczyło się w celu uchronienia oskarżonego od międzynarodowej odpowiedzialności karnej lub też sprawa była niestarannie przeprowadzona;

MTKJ nie wiążą orzeczenia sądów krajowych lecz przy rozważaniu kary dla oskarżonego Trybunał bierze pod uwagę wysokość wymierzonej kary przez sądy krajowe wobec tej samej osoby za ten sam czyn.

ORGANIZACJA TRYBUNAŁU Izby Trybunał składa się z trzech Izb Procesowych oraz z Izby Apelacyjnej. Izba Apelacyjna jest wspólna dla Międzynarodowego Trybunału Karnego dla Rwandy- (MTKR). MTKJ składa się z 16 niezależnych sędziów stałych oraz maksymalnie 9 sędziów ad litem (ad litem-dla oznaczonej sprawy). W składzie stałych sędziów oraz sędziów ad litem nie może orzekać dwóch lub więcej sędziów tej samej narodowości. W skład każdej Izby Procesowej wchodzi 3 sędziów oraz maksymalnie 6 sędziów ad litem, natomiast Izba Apelacyjna obraduje w składzie 7 sędziów ( 5 sędziów MTKJ oraz 2 sędziów MTKR). Każda apelacja jest rozpatrywana i rozstrzygana w składzie 5 sędziów. Sędziowie wybierani są przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych na kadencję czteroletnią, spośród listy kandydatów sporządzonej przez Radę Bezpieczeństwa ONZ, na której znalazły się kandydatury przedstawione przez państwa członkowskie ONZ. Reelekcja sędziów Trybunału jest dopuszczalna.

Sędziów ad litem wybiera także Zgromadzenie Ogólne NZ, jednakże ich reelekcja jest niedopuszczalna. Sędziowie spośród siebie wybierają Prezesa MTKJ. Prezes MTKJ jest członkiem i przewodniczącym Izby Apelacyjnej.

ORGANIZACJA TRYBUNAŁU

Urząd Prokuratora

Prokurator MTKJ jest odpowiedzialny za śledztwo i ściganie osób odpowiedzialnych za poważne naruszenia międzynarodowego prawa humanitarnego popełnionych na terytorium byłej Jugosławii od 1 stycznia 1991 roku.
Prokurator działa niezależnie jako oddzielny organ Trybunału oraz nie może otrzymywać żadnych instrukcji od żadnego rządu oraz z jakiegokolwiek innego źródła.
  Prokuratora Trybunału mianuje Sekretarz Generalny ONZ na okres 4 lat. Statut Trybunału dopuszcza możliwość ponownej nominacji tej samej osoby na urząd Prokuratora.
Od 15 września 1999 roku funkcję prokuratora pełni Carla Del Ponte (Szwajcaria).

Biuro Prokuratora tworzą Prokurator oraz personel. Personel Biura Prokuratora mianuje Sekretarz Generalny ONZ z rekomendacji Prokuratora. Biuro Prokuratora zajmuje się prowadzeniem śledztw ( m.in. zbieraniem dowodów, identyfikacją świadków, ekshumacją masowych grobów) oraz przygotowywaniem i przedstawianiem aktów oskarżenia.

ORGANIZACJA TRYBUNAŁU

Sekretariat

Sekretariat MTKJ prowadzi administrację Trybunału oraz wykonuje prace pomocnicze na rzecz Trybunału. Zajmuje się m.in. tłumaczeniem i publikowaniem dokumentów, obsługą podczas obrad oraz prowadzeniem archiwum.

Sekretariat składa się z Szefa Sekretariatu oraz personelu pomocniczego. Szef Sekretariatu Trybunału mianowany jest na czteroletnią kadencję przez Sekretarza Generalnego ONZ po konsultacji z Prezesem MTKJ. Personel Sekretariatu mianowany jest przez Sekretarza Generalnego ONZ z rekomendacji Szefa Sekretariatu Trybunału.

Od 1 stycznia 2001 roku funkcję szefa Sekretariatu Trybunału pełni Hans Holthuis z Holandii.

ORGANIZACJA TRYBUNAŁU

Siedziba

Siedzibą MTKJ jest holenderskie miasto Haga.

Podstawowe elemety procedury Prokurator Trybunału wszczyna śledztwo z urzędu (ex officio) lub też na podstawie informacji otrzymanych od osób fizycznych, rządów, organizacji międzynarodowych oraz organizacji pozarządowych; Postępowanie sądowe zawiera elementy dwóch systemów prawnych tj. civil law i common law.; Zgodnie z powszechnie uznawanymi zasadami sprawiedliwego procesu (fair trial) oskarżeni przed Trybunałem w Hadze mają zagwarantowane następujące prawa: równość wobec Trybunału; prawo do procesu bez nieuzasadnionej zwłoki; domniemanie niewinności; prawo do informacji o przedstawionych zarzutach; prawo do korzystania z usług tłumacza w przypadku nieznajomości oficjalnych języków MTKJ; prawo do apelacji; prawo do przesłuchania świadków strony przeciwnej; prawo do odmowy zeznań przeciwko sobie;

 Maksymalny wyrok jaki może wydać Trybunał to kara dożywotniego pozbawienia wolności;

Skazani przez Trybunał przebywają w zakładach karnych w jednym z krajów, które podpisały porozumienie z ONZ w tej sprawie. Dotychczas takie porozumienie podpisały następujące państwa: Włochy, Finlandia, Norwegia, Austria, Szwecja, Francja, Hiszpania, Niemcy i Austria

Dotychczasowa działalność

Do 31 marca 2004 roku na wokandzie MTKJ stanęły 102 sprawy:

• Przeciwko 33 oskarżonym trwa postępowanie przed procesowe;

• Aktualnie na wokandzie ICTY odbywają się procesy 8 oskarżonych;

• 1 oskarżony oczekuje na wydanie wyroku przez Izbę Procesową;

• Przeciwko 50 osobom zakończyło się postępowanie w I instancji:

• Izba Apelacyjna rozpatruje 15 odwołań od wyroków Izby Procesowej;

• 27 oskarżonych otrzymało ostateczne wyroki;

• Izba Apelacyjna pozytywnie rozpatrzyła apelację 3 skazanych;

• 2 oskarżonych zostało uniewinnionych w I instancji;

• 10 spraw zakończyło się następująco:

• 5 aktów oskarżenia wycofano po przeniesieniu oskarżonych przed Trybunał;

• 5 oskarżonych zmarło;

---