Seneka

„Fedra”, streszczenie:

• I część prologu: pieśń myśliwska Hippolita udającego się na łowy, skierowana do drużyny myśliwskiej, modlitwa do Diany, patronki łowów;

• II część prologu - właściwy prolog dialogiczny (Fedra z Piastunką). Fedra opuszczona przez męża (Tezeusza, który wyprawił się do podziemia z przyjacielem Pejritoosem, by porwać Prozperinę - małżonkę Plutona) odczuwa smutek i gorycz, jest opanowana przez namiętność do swojego pasierba - Hippolita (rodowe dziedzictwo, jej matka - Pazyfae wolała byczka); Piastunka potępia kazirodczy związek jako czystą żądzę. Fedra szaleje z miłości i chce się udać za Hippolitem na polowanie (a ten po matce - Amazonce odziedziczył nienawiść do kobiet). Fedra jako ucieczkę od namiętności postanawia się zabić, przerażona Piastunka decyduje się ostatecznie zostać pośredniczką między macochą a pasierbem, by do tego nie dopuścić.

• Pieśń Chóru o rozrzucającym po świecie strzały miłości Kupidynie

• Zrozpaczona Fedra w pałacu odrzuca swoje drogocenne, purpurowe szaty i marzy o tym, by wolna i nieskrępowana biegać z Hippolitem po lesie… tzn. uczestniczyć w łowach. Wraca Hippolit. Rozmowa Piastunki z Hippolitem, przekonuje młodzieńca do korzystania z szaleństw młodości, starą prawdą stoicką jest życie w zgodzie z naturą. Hippolit odpowiada, że najwolniejszy jest ten, kto porzucił miasto dla lasów, mówi o wieku pierwszym, w którym ludzie żyli wraz z bogami, kiedy nie było żądzy, złota, chciwości, za to była ufność. Złem ówczesnego świata jest wg niego kobieta, jako przykład podaje Medeę. Przybyła Fedra błaga Hippolita o zastąpienie Tezeusza u jej boku pod jego nieobecność. Hippolit zgadza się początkowo, że tymczasowe przejęcie władzy, lecz, gdy dowiaduje się o namiętności Fedry jest oburzony, zwraca się do Jowisza, Heliosa, Tytanów o reakcję; w porywie chce zabić Fedrę, lecz porzuca miecz i ucieka, Fedra mdleje (ostatecznie tylko ją czochra xD)

• Pieśń Chóru - podsumowanie dotychczasowych wydarzeń i wstęp do następnych; opis urody Hippolita, niebezpieczeństw związanych z męską urodą, zabiegów Diany i nimf o Hippolita

• Wraca Tezeusz, który zastaje Fedrę usiłującą się zabić, Fedra pod groźbą torturowania Piastunki wyjawia „prawdę”: mówi, że Hipolit ją pohańbił, dowodem ma być jego porzucony miecz. Tezeusz postanawia zemstę, wykorzystuje obietnicę jego ojca - Posejdona, który przyrzekł, że spełni jego 3 życzenia (jak złota rybka ^^). Wznosi do niego błagania o zabicie Hippolita.

• Pieśń Chóru, który podkreśla niesprawiedliwość sił władających światem w stosunku do losu ludzkiego; włada nim ślepy los, często łaskawy dla złych, a okrutny dla dobrych

• Przychodzi posłaniec z wiadomością o śmierci Hippolita: gdy ten jechał wozem został zaatakowany przez potwora, który wyłonił się z morza (skrzyżowanie byka z rybą… byk podwodny czy coś). Hippolitowi nie udało się podczas walki opanować spłoszonych koni, które strąciły go z wozu i ciągnęły za sobą zaplątanego w wodze. Jego ciało w pędzie zahaczyło o pniak i zostało rozerwane.

• Chór przeciwstawia spokojne życie „mieszkańca ubogiej chatki” życiu dostojników w pałacach

• Fedra rozpacza nad rozszarpanym ciałem pasierba, przyznaje się do kłamstwa i by się ukarać wbija sobie w piersi miecz: „oto miecz sprawiedliwy otwarł pierś bezbożną / cieniom męża bez skazy w ofierze krew płynie”. Tezeusz nie wie co czynić, początkowo prosi bogów o śmierć, ale nie słuchają; stara się poskładać porozrywane ciało Hippolita, zastanawia się, gdzie pochować Fedrę: „ją trzeba gdzieś zakopać / niech ziemia będzie ciężka jej głowie bezecnej

Opracowanie:

• Seneka nie przestrzega konwencji decorum: na scenie pokazywane są sceny pełne okrucieństwa, w Fedrze będzie to porozrywane ciało Hippolita.

• Seneka interesował się studium niekontrolowanej pasji - uleganie namiętnością prowadziło jego bohaterów do zguby

• Dzieła Seneki były przeznaczone dla widzów kompetentnych, elit

• W dramatach Seneki bohaterowie nie mają prawa wyboru swojego losu, napędzani są przez swoje pasje, lecz autor nie wgłębia się w indywidualną psychologię bohaterów.

• Chór komentuje wydarzenia z zupełną obojętnością.

• Ścisłe przestrzegani jedności czasu, miejsca i akcji - wbrew ogólnie panującym w Rzymie normom.

(tyle z Historii teatru J. R. Browna)

• Teatr Seneki, wyjątkowo brutalny włączony jest w rzymski „teatr śmierci”, bohaterowie szczegółowo opisują okropieństwa, jakie ich spotykają; na scenie maja miejsce wydarzenia, które nie do pomyślenia były w tragedii greckiej, finał Fedry porównywany bywa do wyglądu amfiteatru po zakończeniu widowiska: porozrzucane strzępy Hippolita. Różnorakie efekty miały urealnić sceny samobójstw (woreczki z krwią, miecze z wsuwanym ostrzem)

• Intensywność dramatów Seneki doprowadziła nawet to hipotezy o ich nieteatralności, miały być one ćwiczeniami w retoryce, wyłącznie recytowane - obecnie porzucona jednak tą teorię. Wiele scen przywiązuje na tyle dużą wagę do gestu i akcji na scenie, że wyłącznie recytowane byyby niejasne.

• Fedra, jak inne sztuki Seneki zaliczane są do „tragedii w greckich butach” - cothurnata, tragedia wzorująca się na dorobku teatralnym greków. Za czasów republikańskich tragedie były raczej afirmatywne wobec społeczeństwa - wychwalały Rzymian, pokazywały ich dokonujących wielkich czynów. Dopiero Seneka wprowadził do tragedii rzymskiej konflikt tragiczny, walkę przeciwieństw: stoicki mędrzec (w Fedrze: Hippolit) stawał naprzeciwko ślepych namiętności (Fedra).

• W Fedrze pojawia się kilka różnych chórów: chór pomocniczy (myśliwi), chór właściwy (kobiet) śpiewa pieśń o panowaniu żądzy, inny chór wychwalał piękno Hippolita (najprawdopodobniej chór dworzan)

• Nie znano psychologii głębi - wszystko, co widzowie mieli wiedzieć o bohaterach zostawało przez nich przedstawiane wprost - postaci deklarowały swoje stany psychiczne

• Nacisk na „retoryczną wizualizację” - bardzo obrazowe i poruszające wyobraźnię opisy były ważnym element tragedii Seneki (relacja Posłańca)

• Mimo iż na ogół tragedia rzymska większą wagę przywiązywała do recytacji niż gestu (na odwrót w komedii) to jednak jest on gestu wciąż jest integralnym elementem wielu scen (np. szamotanina Fedry i Hippolita, po której pierwsza mdleje, a drugi ucieka czy zbieranie szczątków syna przez Tezeusza)

• Waga rekwizytu ujawnia się w scenie odrzucenia przez Fedrę swoich szat („szaty purpurą i złotem tkane”, naszyjnik, perły, pas, etc.), istotnym dla przebiegu akcji jest również miecz Hippolita - rzekomy dowód jego zbrodni („królewski miecz o lśniącej rękojeści z kości”), za rekwizyt można także uznać porozrzucane szczątki Hippolita (?)

(a tyle z We władzy teatru Kocura)