III FILAR WSPÓLNOT EUROPEJSKICH
WSPÓŁPRACA POLICYJNA I SĄDOWA W SPRAWACH KARNYCH
REGULACJA PRAWNA
W 1975 Rada Wspólnot podjęła decyzje, że co dwa lata ministrowie odpowiedzialni za sprawy wewnętrzne i sprawiedliwości będą spotykać się w celu dyskusji na problemami terroryzmu i innych form przestępczości międzynarodowej. Jednak spotkania - w postaci grupy Trevi - odbywały się niezależnie od Wspólnot.
Jednolity Akt Europejski stał się faktycznym bodźcem do poddania tej współpracy regulacji prawnej - powołano Grupę Roboczą do spraw współpracy sądowniczej w sprawach karnych i cywilnych oraz zawarto pięć porozumień w zakresie prawa karnego i cywilnego.
Przyjęcie Traktatu o UE (Maastricht) włączyło sprawy wewnętrzne państw w zakres kompetencji przedmiotowych Unii, w ramach tzw. trzeciego filaru. W szczególności obejmowało to:
politykę azylową,
zasady regulujące przekraczanie zewnętrznych granic i kontrola nad tym ruchem;
politykę imigracyjną i politykę wobec obywateli krajów trzecich;
walkę z narkomanią i przestępczością międzynarodową;
współpracę sądową w sprawach cywilnych i karnych oraz współpracę celną i policyjną.
Traktat Amsterdamski wyłączył z tego filaru i przeniósł do filaru I część spraw, które zostaną objęte współpracą ponadnarodową, są to kwestie wiz, azylu, imigracji i innych polityk związanych ze swobodnym przepływem osób, pozostawił natomiast współpracę policyjną i sądową w sprawach karnych.
Celem tej współpracy jest zapewnienie obywatelom wysokiego poziomu bezpieczeństwa w obszarze wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, poprzez:
podejmowanie wspólnych działań w zakresie współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych;
zapobieganie i zwalczanie rasizmu i ksenofobii.
Cel ten będzie osiągany poprzez zapobieganie i zwalczanie przestępczości, a w szczególności terroryzmu, handlu ludźmi i przestępstw przeciwko dzieciom, nielegalnego przemytu narkotyków oraz przemytu broni, korupcji i oszustw.
INSTRUMENTY PRAWNE
sprzyjanie współpracy - czego rezultatem formalnym są rezolucje, zalecenia i konkluzje - są to środki elastyczne i mogą być używane w niedostatku środków prawnych (nie mają mocy wiążącej);
wspólne stanowiska -zostaje w nich określone podejście Unii do danej kwestii;
decyzje ramowe - mają służyć zbliżeniu przepisów ustawodawczych i wykonawczych państw członkowskich (wiążą państwa do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawiając swobodę wyboru środków i formy);
decyzje - są instrumentem używanym w każdym innym celu (z wyłączeniem kompetencji decyzji ramowych);
konwencje - których stornami są państwa członkowskie (stają się wiążące po ich przyjęciu przez przynajmniej połowę państw członkowskich, zgodnie z ich właściwymi regułami konstytucyjnymi)
traktaty - zawierane przez Radę z państwami trzecimi i o.m. (wiążące dla tych państw, których przedstawiciele opowiedzą się za ich przyjęciem i które je zaakceptują zgodnie z własnymi regułami konstytucyjnymi).
ORGANY
RE podejmuje decyzje o upoważnieniu do ściślejszej współpracy. RUE - stanowi akty prawne współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych, ustanawia konwencje, zachęca do współpracy policyjnej za pośrednictwem Europolu, określa warunki i granice akcji transgranicznych, upoważnia państwa członkowskie do ściślejszej współpracy, wszczyna rokowania i zawiera umowy m., służy jako forum informacji i konsultacji. Funkcje Urzędu Przewodniczącego nie różnią się zasadniczo od jego funkcji w II filarze.
Komitet Koordynacyjny - zwany Komitetem K.4, składa się z wyższych funkcjonariuszy ministerstw spraw wewnętrznych i sprawiedliwości, pełni funkcję koordynacyjną i formułuje opinie przeznaczone da Rady.
KE została wyraźnie upoważniona do inicjatywy prawodawczej, może występować przed TS w ramach skargi, posiada także legitymację bierną w sporach z państwami członkowskimi (dotyczącymi wykładni lub stosowania konwencji), uczestniczy wspólnie z Urzędem Przewodniczącego w sprawowaniu funkcji reprezentacyjnej i egzekucyjnej, a także w zakresie negocjowania umów z podmiotami trzecimi, regularnie informuje PE i formułuje opinie.
PE może kierować zapytania i udzielać zaleceń Radzie, Rada jest zobowiązana do konsultacji z PE przed przyjęciem decyzji ramowej, decyzji, środków wykonawczych i konwencji, jest uprawniony do otrzymywania żądania o ustanowieniu ściślejszej współpracy sformułowanego przez państwa członkowskie.
ETS wydaje orzeczenia w odpowiedzi na zapytania sądów krajowych (przedmiotem orzeczenia może być tylko ważność i wykładnia decyzji ramowych i decyzji, wykładnia konwencji oraz ważność i wykładnia środków wykonawczych do tych konwencji, ponadto państwo członkowskie musi złożyć deklarację uznającą właściwość TS), rozpatruje skargi o stwierdzenie nieważności aktu prawnego (w przypadku naruszenia przepisu prawnego wydanego w wykonaniu aktu bądź nadużycia władzy) oraz rozstrzyganie sporów kompetencyjnych (między państwami członkowskimi i między nimi a Komisją). Z kompetencji TS wyraźnie wyłączono weryfikowanie ważności lub proporcjonalności operacji prowadzonych przez policję lub inne kompetentne służby oraz orzekanie o wykonywaniu obowiązków ciążących na państwach członkowskich w odniesieniu do utrzymania porządku publicznego i ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego.
PROCES DECYZYJNY
W odniesieniu do rezolucji, rekomendacji, konkluzji proces ich przyjmowania jest nisko sformalizowany.
W przypadku wspólnych stanowisk, decyzji ramowych, decyzji, środków wykonawczych oraz konwencji to mogą one powstać tylko z inicjatywy państwa członkowskiego lub Komisji. Rada uchwala je jednomyślnie (z wyjątkiem środków wykonawczych w stosunku do decyzji - większością kwalifikowaną i konwencji - większością 2/3).
Jeśli chodzi o traktaty z podmiotami trzecimi podęcie decyzji wygląda tak jak w II filarze.
ŚCIŚLEJSZA WSPÓŁPRACA
Traktaty regulują 4 kwestie związane ze ściślejszą współpracą
kryteria materialne dopuszczalności do ściślejszej współpracy,
procedurą upoważnienia do ściślejszej współpracy,
akty współpracy,
kontrolę przestrzegania reguł ściślejszej współpracy.
Chodzi tu o współpracę między niektórymi państwami członkowskimi (wymiar podmiotowy), które pragną posunąć się dalej w zacieśnianiu więzi integracyjnych (wymiar przedmiotowy).
Traktat o UE formułuje 8 warunków uzyskania upoważnienia do ściślejszej współpracy:
współpraca zmierza do sprzyjania urzeczywistnieniu celów Unii i zachowania i służenia jej interesom;
szanuje zasady tych traktatów oraz jednolite ramy instytucjonalne Unii;
wykorzystywana jest tylko w ostateczności, gdy cele tych traktatów nie mogłyby być osiągnięte przez zastosowanie odpowiednich procedur w nich przewidzianych;
dotyczy przynajmniej większości państw członkowskich;
nie narusza dorobku normatywnego Unii i Wspólnot;
nie narusza kompetencji, praw, zobowiązań i interesów państw członkowskich, które w niej uczestniczą;
jest otwarta na wszystkie państwa członkowskie i pozwala im przyłączyć się do współpracy w każdej chwili, z zastrzeżeniem poszanowania decyzji podstawowej i decyzji przyjętej jej ramach;
szanuje specyficzne kryteria dodatkowe określone w art. 11 TWE i 40 TUE, zależnie od dziedziny i działa na podstawie upoważnienia Rady, zgodnie z procedurami, które są w im przewidziane.
TWE wymaga spełnienia jeszcze 5 dodatkowych warunków:
współpraca nie może dotyczyć dziedzin podlegających kompetencji wyłącznej WE;
nie może naruszać polityk, działań lub programów WE;
nie może dotyczyć obywatelstwa Unii i czynić dyskryminacji między przynależnymi państw członkowskich;
musi pozostawać w granicach kompetencji powierzonych wspólnocie tym Traktacie;
nie może stanowić ani dyskryminacji, a ni przeszkody w handlu między państwami, jak również powodować żadnych zakłóceń warunków konkurencji między nimi.
Procedura upoważniania do ściślejszej współpracy
Z nieformalną inicjatywą zawiązania ściślejszej współpracy mogą wystąpić same państwa członkowskie (przynajmniej 8) wnosząc projekt do KE. KE weryfikuje czy sugestie państw spełniają kryteria traktatowe i może następnie wnieść formalny projekt do Rady, aby udzielił ona upoważnienia, albo odmówić wystąpienia, podając przy tym powody odmowy (państwa członkowskie same nie mogą wystąpić do Rady).
RUE udziela upoważnienia stanowiąc większością kwalifikowaną po uprzedniej konsultacji z PE. Nie jest ona związana opinią PE, ale jej brak może zdecydować o nieważności decyzji upoważniającej.
Państwo członkowskie może ze względu na ważne i uzasadnione powody polityki krajowej zgłosić sprzeciw wobec projektu. Wtedy zaniechuje się procedury lub Rada większością kwalifikowaną może podjąć uchwałę o przedłożeniu sprawy Radzie zebranej na szczeblu szefów państw lub rządów (na tym szczeblu decyzja podejmowana jest jednomyślnie).
Decyzje o przystąpieniu nowych państw wydaje KE.