ŻYCIE I TWÓRCZOŚC ŁUKASZA GÓRNICKIEGO

LITERATURA PARENETYCZNA:

• Renesans ulubił sobie formę „ zwierciadła życia”(speculum vitae)- normatywny i postulatywny obraz człowieka ( człowieka w ogóle lub człowieka określonego stanu)

• Do najbardziej znanych utworów parenetycznych należą „ Książę” Machiavellego oraz dzieło B. Castiglionego pt. „Il Cortegiano”, którego przeróbkę dokonał Górnicki- pt. „ Dworzanin polski”- (ukazał się w Krakowie w 1566 u Wirzbięty)

• Inne znane utwory parenetyczne to „ Wierny poddany” Stanisława Orzechowskiego dedykowany Zygmuntowi Augustowi-przeredagowany i wydany przez Jakuba Górskiego

• „ Żywot i śmierć Jana Tarnowskiego” napisany przez Orzechowskiego

• Kallimach : „Vita et mores Gregorii Sanocei”

• Biografistyka i parenetyka w czasach renesansu pokrywają się- biografia tworzy wzorzec świeckiego bohatera

• Polską pracą parenetyczną jest „O doskonałym senatorze ksiąg dwoje” Wawrzyńca Goślickiego

ŁUKASZ GÓRNICKI:

• Urodził się w 1527 w Oświęcimiu w rodzinie niezamożnych mieszczan

• Wujem jego był Stanisław Kleryka -Gąsiorek, który zaopiekował się młodym Łukaszem

• Zaczynał od służby w kancelarii podkanclerzego Samuela Maciejowskiego, potem studia włoskie, służba na dworze królewskim, potem sekretarz królewski i przełożony królewskiej biblioteki w Wilnie

• Pomnożył majątek, uzyskał nobilitację

• Za Batorego przypadło mu starostwo wasilkowskie

• Etapy życia : studia we Włoszech, pobyt na dworze i wreszcie ustronie tykocińskie( które wykorzystał dla pracy literackiej)

• „DWORZANIN” jest najważniejszym i pierwszym jego dziełem

• poza tym napisał traktaty:

1. „ Rozmowa Polaka z Włochem o wolnościach i prawach polskich” ;

2. „Droga do zupełnej wolności...”

3. kronika wydarzeń współczesnych „ Dzieje w Koronie...”

4. przekład tragedii Seneki „ Troades” zatytułowany „Troas”

5. „Rzecz o pisowni”

• „Dworzanin” jest oryginalną i śmiała przeróbką włoskiego dzieła „ Il Cortegiano” pióra Baldassarre Castiglionego( dla którego miejscem akcji stał się dwór w Urbino, sławny z wysokiej kultury humanistycznej)

• „Il Cortegiano” kreśli portret idealnego dworzanina w dialogu w którym bierze udział aż 25 osób- przedstawiciele kleru, rycerstwa, poeci, artyści, dyplomaci,4 damy rozmawiają o miłości, literaturze, języku, zabawie i żarcie, o ustroju monarchicznym, pokoju, wojnie

*zarówno temat jak i sami rozmówcy formują kształt idealnego człowieka epoki

* rozmówcy są zróżnicowani i zindywidualizowani

• Górnicki nazywa dialog „ grą rozmowną”

• Parenetyka Castiglionego jest czymś więcej niż parenetyką stanu- jest próbą tworzenia wzorca idealnego człowieka - wykształconego i wytwornego-taki ideał może osiągnąć najłatwiej człowiek stanu dworskiego

„Dworzanin”- oryginalność przekładu

• Górnicki przeniósł miejsce akcji do Polski, wprowadził postać Polaków

• Dał tym samym początek metodzie polonizowanego przekładu

• Rzecz w „Dworzaninie” dzieje się w 1549 r w willi biskupa krakowskiego i kanclerza koronnego Samuela Maciejowskiego w Prądniku koło Krakowa

• Maciejowski jest inicjatorem „gier rozmownych”, choć sam potem w nich udziału nie bierze, odwołany dla spraw państwowej wagi

• Rozmówcy są osobami konkretnymi i historycznymi-ale w rzeczywistości nigdy się w tym gronie nie spotkali

• Górnicki tworzy sytuację idealną, a raczej hipotezę sytuacji

• Rozmówcy w utworze to:

1. biskup Maciejowski

2. jego brat, kasztelan lubelski, Stanisław Maciejowski

3. Stanisław Wapowski

4. Wojciech Kryski-dyplomata i sekretarz królewski

5. Andrzej Kostka

6. Aleksander Myszkowski

7. Jan Derśniak

8. Stanisław Bojanowski

9. Stanisław Lupa Podlodowski

• jest 9 uczestników i 9 portretów dwornych ludzi

• kobiety w przeciwieństwie do oryginału włoskiego nie biorą udziału w dyspucie

• Górnicki wybrał DIALOG-który otwierał perspektywy narracji anegdotycznej

• utwór sytuuje się na pograniczu prozy narracyjnej

• I księga zaczyna się czymś w rodzaju przemowy do czytelnika, w której Górnicki określa swój stosunek do oryginału, podaje też inne poza włoskim źródła

• Utwór jest też zbiorem anegdot i facecji, które wywodzą się w zasadzie z twórczości ustnej i anonimowej, skąd przejmuje je piśmiennictwo

• ANEGDOTA-pojawia się u Platona w dialogu” Uczta”, w pisarstwie historycznym- urozmaica tok relacji o dziejach politycznych lub odkrywa w postaci plotki prywatne, nie zawsze miłe dla bohaterów okoliczności ich życia, trzeci nurt to kaznodziejstwo-gdzie przytaczane były jako egzempla

• ANEGDOTA-z gr. Nie wydany, nie opublikowany, jest ujawnieniem zdarzenia autentycznego, nieraz niedyskretnym

• FACECJAMI-z łać.facetiae, nazywano w starożytności i w renesansie humorystyczne opowiadania oraz błyskotliwe i dowcipne sformułowania. Facjecja nie musi posługiwać się zdarzeniem autentycznym

• Z anegdot i facecji powstały m.in. :Rejowe „Figliki”, cześć fraszek Kochanowskiego

• Facecjonistyka rozkwitała w kulturze życia towarzyskiego wielkopańskiego dworu i szlacheckiego dworku

• Elegancja , wytworność , wdzięk , kultura osobista - to kategorie wypełniające twórczość Górnickiego

• Górnicki to jeden z tych wybitnych pisarzy doby staropolskiej, którzy aspiracje jednostki nauczyli się wiązać z ogólnospołecznym poziomem kulturalnym