J. Culler: Co to jest teoria?

Teoria:

• czasem to nie opis czegoś, a pewna działalność, którą można uprawiać;

• jako spekulacja, ale nie jako domysł;

• by uchodzić za teorię, wyjaśnienie musi nie być oczywiste, ma być złożone; teoria to więcej niż hipoteza;

• teoria obejmuje złożone systemowe relacje między wieloma czynnikami.

Teoria w literaturoznawstwie:

• to nie próby wytłumaczenia istoty literatury ani metod jej badania;

• rozległy obszar myśli i piśmiennictwa o trudnych do określenia granicach;

• s. 11 prace dokonujące reorientacji myślenia w dziedzinach innych niż te, do których na pozór należą;

• wielki zbiór piśmiennictwa o wszystkim;

• coś, co zmienia poglądy ludzi;

• podaje w wątpliwość zdroworozsądkowe poglądy na pisarstwo, literaturę, doświadczenie, kwestionuje to, że znaczenie tekstu = to, co autor miał na myśli; kwestionuje też to, że pisarstwo to ekspresja, której prawda tkwi poza nim, kwestionuje opinię, że rzeczywistość = to, co jest obecne w danej chwili;

• krytyka pojęć zdroworozsądkowych;

• myśl, która staje się potem teorią - podsuwa frapujące posunięcia, rozwiązania, korzyści;

• teoria wymaga działań spekulatywnych - ujęcia pojęć tak, by zakwestionować ogólnie przyjęte idee.

Teoria (s. 23-24):

• interdyscyplinarna - jest dyskursem wykraczającym poza ramy swej pierwotnej dyscypliny;

• ma charakter analityczny i spekulatywny - próbuje dojść, co wiąże się z różnymi pojęciami;

• jest krytyką zdrowego rozsądku, kwestionuje pojęcia uznawane za naturalne;

• jest myśleniem o myśleniu, rozważaniem kategorii, którymi posługujemy się by nadać czemuś sens;

• jest bezkresna, nie sposób jej opanować (stąd wrogość wobec teorii);

• wywołuje pragnienie mistrzostwa, ale wyklucza mistrzostwo;

• jej istotą jest zbijanie przesłanek i twierdzeń.

---