Polska literatura marynistyczna staropolska i oświeceniowa

- Dzieje literatury marynistycznej zaczynają się w Młodej Polsce, wówczas:

• przestrzeń morska usamodzielniła się

• przestrzeń morska zaczyna dominować

• przestrzeń morska wykazuje zdolność generowania istotnych składników budowy dzieła literackiego jak wątki i postacie.

- To co wyprzedza właściwą historię literatury marynistycznej można traktować jedynie jako przedproża właściwej literatury.

- W literaturze staropolskiej nie ma odrębnego nurtu tematycznego literatury marynistycznej.

- Pierwszą obszerną monografią literatury marynistycznej jest autorstwa Edmunda Kotarskiego U progu marynistyki polskiej XVI, XVIII wiek.

motywy morskie, wątki o tematyce morskiej:

Motywy morskie w XVI i XVII wieku:

• relacje z podróży pisane wierszem i prozą.

• listy, diariusz, wspomnienia.

• carmen heroicum (Wizymir)

• Od czasów Zygmunta Augusta do samych rozbiorów, w publicystyce: "Trzymajmy się morza" S. Staszic

• w teatrze

• w poezji i w prozie w formie metaforycznej, przenośnie, porównania, alegorie.

- Temat morski w literaturze staropolskiej nie był popularny. Widoczna była natomiast problematyka chrześcijańska, przyroda oraz życie na wsi.

- Temat morski był w literaturze staropolskiej przedstawiany jako kontrast do życia na wsi (na morzu opisywano choroby, na lądzie, na ziemi opisywano dostatek).

- sposób relacji przebiegu podróży morskiej: strach i kataklizm na morzu.

- sposób pisania wpłynął na świadomość znaczenia i rozumienia spraw morza.

- Problematyka morska - warunki sporu: walka z mitem arkadyjskim (Choć zdarzały się wyjątki: Gall Anonim Pamiętna piosenka z teksu o Bolesławie Krzywoustym)

- Pozytywy o morzu:

• pisma publicystów

• prozaiczne relacje z podroży morskich

• bitwy o morzu (diariusze, pamiętniki)

• w teatrze: motywy wplecione w akcję np. organizacja przestrzeni scenicznej

• Autorzy, którzy czerpali ze słownictwa morskiego walory porównawcze:

- jednostka-państwo

- człowiek-tajemnica życia

- człowiek-Bóg

- Słownictwo morskie w metaforze:

• literatura polityczna

• literatura refleksyjna

• literatura dydaktyczna

• literatura religijna

• literatura erotyczna

• liryka miłosna XVII wieku

- Sęp-Szarzyński:

• żegluga jako życie

• żeglarz jako człowiek

• port jako kres życia

• ster jako wolna wola człowieka

• sternik jako Bóg kierujący życiem ludzkim

- Frycz-Modrzewski:

• okręt jako nasz kraj, ojczyzna

• łódź

• fale jako przeciwności życia (w tekście: wełny - staropolskie fale, inaczej wzburzone morze)

- Pisma polityczne koncentrowały się na dostępie Polski do morza:

• 1573 r. - Jan Dymitr Solikowski, "Każdemu panu i narodowi więcej na morskim państwie zależy, niźli na ziemskim. Kto ma państwo morskie, a nie używa go albo je sobie da wydzierać, wszytkie pożytki od siebie oddala, a wszytkie szkody na się przywodzi, z wolnego niewolnikiem się stawa, z bogatego ubogim, z swego cudzem" (źródło: Rozmowa kruszwicka).

• 1790 r. - Stanisław Staszic "Trzymajmy się morza" ( słowa zachowane w dokumencie „Przestrogi dla Polski” - stanowią swoisty imperatyw moralny, skierowany do wszystkich obywateli, dla których miłość do ojczyzny jest najwyższą wartością. Słowa Staszica miały na celu z jednej strony afirmację wysiłków pokoleń, które od wieków, intuicyjnie, walczyły o dostęp Polski do morza pojętego jako północna granica naszego państwa, a z drugiej strony pozostawały testamentem morskiego obowiązku dla potomności).

- Relacje z podróży (ważne wówczas było prowadzenie diariusza na bieżąco)

- relacja retrospektywna z podróży

- 4 ważne czynniki, które wpływały na charakter podróży, a tym samym na relacje z pobytu na morzu):

• cel podróży

• status społeczny podróżnika

• czas powstania relacji (teraźniejszość albo retrospekcja)

• prawda czy fikcja? Uczestnictwo osobiste czy wyobraźnia poety?

2