LEKI MOCZOPĘDNE

Działanie polega na zwiększaniu ilości produkowanego moczu.

Działanie diuretyków opiera się na fakcie, że woda jest wchłaniana w nerkach poprzez wchłanianie jonów sodu. Wiedząc o tym, konstruuje się leki blokujące poszczególne etapy filtracji i zwrotnej resorpcji jonów sodu w kanalikach nerkowych. Spowodowany działaniem leków wzrost stężenia Na+ w świetle kanalików powoduje pozostanie w nich wody, która jest następnie wydalana z moczem.

Zwiększenie wydalania wody z moczem powoduje obniżenie się objętości płynów ustrojowych, w tym krwi. Zmniejsza się obciążenie wstępne i następcze serca, spada ciśnienie krwi i zmniejszają się obrzęki, co jest pomocne w leczeniu wielu chorób.
Niektóre diuretyki, takie jak acetazolamid, zmieniają odczyn moczu na bardziej zasadowy i pomagają w wydalaniu substancji takich jak aspiryna w przypadku przedawkowania i zatrucia.

Zastosowanie

Rzadko są stosowane jako jedyne leki w terapii, częściej zażywa się je w skojarzeniu z innymi lekami.
Leki moczopędne są pomocne w leczeniu:

• nadciśnienia tętniczego,

• marskości wątroby,

• niewydolności krążenia,

• niewydolność nerek,

• obrzęków (czyli nadmiernego nagromadzenia wody i sodu w tkankach),

• bakteryjnych zakażeń dróg moczowych,

• zatruć substancjami wydalanymi przez nerki, oraz wielu innych chorób.

Diuretyki bywają też stosowane w kulturystyce, oraz w odchudzaniu. Zmniejszenie ilości wody w tkankach podskórnych powoduje uwypuklenie mięśni i wyszczupla sylwetkę.

Działanie niepożądane

hipokalemia (nadmiernego obniżenia poziomu potasu w ustroju) grożącej zaburzeniami pracy serca i innych narządów.

Inne działania niepożądane to:

hipowolemia - nadmierny spadek objętości płynów ustrojowych,

zmniejszenie tolerancji na glukozę,

podwyższenie poziomu lipidów,

podwyższenie poziomu mocznika i kwasu moczowego we krwi mogące zwiększać ryzyko wystąpienia dny moczanowej.

Diuretyki oszczędzające potas mogą natomiast spowodować:

hiperkaliemię - nadmierny wzrost poziomu potasu we krwi, szczególnie jeśli są stosowane z innymi lekami zmniejszającymi wydalanie potasu, lub preparatami zawierającymi potas

hiperwolemię - nadmierny wzrost objętości płynów ustrojowych

zaburzenia żołądkowo-jelitowe

Diuretyki działające na kanalik kręty I rzędu

Diuretyki osmotyczne- mannitol, mocznik, sorbitol.

Mechanizm działania

Są to związki osmotycznie czynne, nieresorbowane (niewchłaniane) zwrotnie w nerkach.

Po spożyciu, lub wlewie dożylnym roztworu hipertonicznego dostają się do krwi, z której przechodzą do kanalików nerkowych, tak samo jak inne rozpuszczone w niej substancje. Ponieważ nie są zwrotnie wchłaniane do krwi, pozostają w przesączu kłębuszkowym, zwiększając jego ciśnienie osmotyczne. W ten sposób utrudniają przechodzenie wody ze światła kanalika do komórek nabłonka. Woda pozostaje więc w przesączu i jest wydalana z moczem zwiększając diurezę.

Stosowanie

Leki te można stosować tylko u pacjentów ze sprawnymi czynnościowo nerkami.

Stosowane są w leczeniu obrzęków, szczególnie śródczaszkowych (mannitol),

obniżania ciśnienia śródgałkowego przed zabiegami okulistycznymi

do wymuszania diurezy w zatruciach.

Mannitol może być również stosowany w diagnostyce, do rozpoznawania przyczyn skąpomoczu i bezmoczu. Brak diurezy po podaniu mannitolu wskazuje na uszkodzenie nerek.

• Działania niepożądane

• wzmożone pragnienie,

• suchość w ustach,

• bóle i zawroty głowy,

• drgawki,

• nudności,

• zaburzenia elektrolitów.

• Inhibitory anhydrazy węglanowej- acetazolamid (diuramid), propazolamid, metozolamid.

• Mechanizm działania

• Leki te hamują działanie enzymu: anhydraza węglanowa odpowiedzialną za przeprowadzanie w nerkach reakcji wody z dwutlenkiem węgla (CO2) w wyniku której powstaje kwas węglowy dysocjujący do jonu wodorowego i anionu wodorowęglanu (HCO3-).

• Powoduje to zmniejszenie wytwarzania jonów H+ w komórkach nabłonka kanalika nerkowego. Zmniejsza to jego wydalanie do światła kanalika. Jony wodorowe są w cewce bliższej wydalane drogą antyportową z jonami sodu. Zahamowanie wypływu jonów H+ (spowodowane przez działanie leków z tej grupy) powoduje spadek napływu jonów Na+ do komórki, a zatem spadek resorpcji wody.

• Inną konsekwencją zahamowania wydalania jonów H+ do moczu jest jego alkalizacja (podwyższenie się pH). Jednocześnie spada pH krwi - wynika to ze spadku stężenia drugiego produktu anhydrazy węglanowej, czyli jonów wodorowęglanowych, które w warunkach fizjologicznych odpowiadają za alkalizację krwi. Po pewnym czasie stosowania tych leków, we krwi spada poziom wodorowęglanów i dwutlenku węgla, co z kolei zmniejsza przechodzenie CO2 do komórek nabłonka w kanaliku bliższym nerki. Proces ten prowadzi do spadku znaczenia działania anhydrazy węglanowej w regulacji poziomu diurezy i działanie leku obniża się.

• Zahamowanie resorpcji jonów Na+ na tak wczesnym etapie produkcji moczu (w cewce bliższej) powoduje, że do kanalika dalszego napływa przesącz o dużej zawartości jonów sodu, które są tam resorbowane na drodze antyportu z jonami K+. Powoduje to nasilone wchłanianie jonów sodu tą drogą, a to powoduje większą, niż w warunkach fizjologicznych, utratę jonów K+, co może być niebezpieczne dla zdrowia.

• Stosowanie

• mechanizm resorpcji jonów sodu, który hamują ma niewielkie znaczenie w regulacji ilości wydalanego moczu.

• Acetazolamid bywa stosowany w leczeniu obrzęków, w jaskrze, i padaczce (kwasica metaboliczna wywoływana przez acetazolamid podnosi próg pobudliwości neuronów i zapobiega napadom).

• Działania niepożądane

• Bóle i zawroty głowy,

• senność,

• kwasica metaboliczna,

• wzrost poziomu wapnia (hiperkalcemia)

• spadek poziomu potasu (hipokalemia).

Diuretyki pętlowe- furosemid, azosemid, piretanid, torasemid.

• Mechanizm działania

• Punktem uchwytu działania jest część wstępującą pętli Henlego, jednak leki te wpływają zarówno na część wstępującą jak i zstępującą.

• W komórkach nabłonka części wstępującej blokują działanie jednego z transporterów błonowych - synportu, jonów K+, Na+ i Cl-. Hamują w ten sposób resorpcję wszystkich tych jonów i ich przedostawanie się do układu naczyń rzekomych, które w normalnych warunkach transportują elektrolity w rejon ramienia zstępującego i umożliwiają resorpcję wody w tamtej części.

• Spadek stężenia jonów, głównie Na+, w komórkach nabłonka części zstępującej, powoduje obniżenie siły ssącej i hamuje przedostawanie się wody do tych komórek.

• W ten sposób spada wchłanianie wody ze światła kanalików, a tym samym zwiększa się ilość produkowanego w nerkach moczu.
  Leki te, podobnie jak inhibitory anhydrazy węglanowej, powodują utratę jonów K+.

Mechanizm działania innych diuretyków pętlowych, takich jak kwas etakrynowy, czy etazolin nie jest obecnie dokładnie wyjaśniony. Wiadomo natomiast, że leki te również hamują resorpcję jonów Na+ w pętli Henlego.

• Stosowanie

• Najpopularniejszym lekiem z tej grupy jest furosemid.

• Jest on stosowany w różnego pochodzenia obrzękach płuc, mózgu i innych narządów. W leczeniu zatruć podaje się go razem z dużymi ilościami płynów (forsowna diureza). Może też służyć do leczenia hiperkalcemii (zbyt dużego poziomu wapnia we krwi).

• Diuretyki pętlowe są jednymi z najsilniejszych leków moczopędnych.

• Działania niepożądane

• Zaburzenia elektrolitowe: spadek poziomu jonów Na+, K+, Ca2+, Mg2+ (hiponatremia, hipokalemia, hipokalcemia, hipomagnezemia);

• Wzrost poziomu glukozy (hiperglikemia), kwasu moczowego (hiperurykemia nasila dnę moczanową), lipidów (hiperlipidemia),

• Zaburzenia słuchu.

• Leki z tej grupy nasilają tez działania toksyczne innych leków, np. glikozydów nasercowych, aminoglikozydów, cefalosporyn, kwasu acetylosalicylowego.

• Diuretyki działające na kanalik kręty drugiego rzędu

• Tiazydy- butiazyd, hydrochlorotiazyd.

• Mechanizm działania

• Tiazydy blokują kanał dla Na+ i Cl- znajdujący się w błonie kanalika dalszego. Wnikanie jonów Na+ przez ten kanał jest uwarunkowane gradientem ich stężenia, zapewnianym, przez działanie pompy sodowo-potasowej po drugiej stronie komórki nabłonka kanalika. Pompa ta, przy udziale energii z ATP wypompowuje jony Na+ z komórki. Powoduje to, że ich stężenie jest mniejsze w komórce niż na zewnątrz w wyniku czego możliwe jest bierne wnikanie jonów Na+ przez wspomniany kanał. Zablokowanie kanału dla jonów sodu nie wpływa na działanie pompy sodowo-potasowej, zatem leki te nie hamują przemieszczania jonów K+ do komórki i ich wydostawania się do światła kanalika. Jest to zatem kolejna grupa diuretyków powodująca utratę potasu.

• W dużych dawkach mogą hamować anhydrazę węglanową podobnie jak acetazolamid.

• Poza działaniem moczopędnym, tiazydy wykazują też działanie rozkurczające na naczynia krwionośne. Powodują obniżenie oporów naczyniowych, i co za tym idzie, ciśnienia tętniczego krwi.

• Stosowanie

Ze względu na działanie rozszerzające naczynia stosuje się je powszechnie w leczeniu nadciśnienia tętniczego, najczęściej w połączeniu z lekami oszczędzającymi potas, takimi jak inhibitory konwertazy angiotensyny.

• Są również używane w leczeniu obrzęków spowodowanych niewydolnością krążenia oraz w diagnostyce, do rozpoznawania moczówki prostej z towarzyszącą jej utratą płynów przez pocenie.

• Działania niepożądane

• Zmniejszenie siły mięśniowej,

• Zbyt duży spadek objętość krwi (hipowolemia),

• Spadek stężenia jonów Na+, K+, Mg2+ (hiponatremia, hipokalemia, hipomagnezemia), wzrost stężenia jonów Ca2+ (hiperkalcemia).

• Wzrost stężenia glukozy (hiperglikemia), kwasu moczowego (hiperurykemia nasila dnę moczanową), triglicerydów (hipertriglicerydemia), cholesterolu LDL

• Impotencja.

• Analogi tiazydów

• Są to leki o nieco innej budowie chemicznej niż tiazydy, jednak o zbliżonym działaniu i zastosowaniu.

• Zalicza się tu m.in.: chlortalidon, indapamid, klopamid, ksypamid.

• Antagoniści aldosteronu- spironolakton, eplerenon

• Mechanizm działania

• Aldosteron jest endogenną (naturalnie występującą) substancją, odpowiedzialną za zmniejszenie diurezy.

• Jego działanie polega na stymulowaniu kaskady przemian, prowadzącej do otwarcia kanałów dla jonów Na+ w błonie kanalika dalszego. Jony sodu wnikają do komórki biernie, (przez otwarty kanał) dzięki utrzymywaniu ich niskiego poziomu w komórce przez pompę sodowo-potasową po drugiej stronie komórki nabłonka kanalika, podobnie jak ma to miejsce w kanałach blokowanych przez tiazydy.

• Antagoniści aldosteronu hamują opisany proces na samym początku, na etapie wiązania się aldosteronu z receptorem. Nie dochodzi zatem do otwarcia kanału dla sodu ani do uruchomienia pompy sodowo-potasowej odpowiedzialnej za wypompowywanie potasu. Leki te zwiększając diurezę nie obniżają poziomu potasu.

• Podstawowym wskazaniem do stosowania leków z tej grupy jest hiperaldosteronizm (zbyt duży poziom aldosteronu)

• Leki z tej grupy można łączyć z innymi diuretykami.

• .

• Stosowanie

• Leków tych rzadko używa się w celach wyłącznie moczopędnych, najczęściej stosuje się je w terapii hiperaldoseronizmu (zbyt dużego poziomu aldosteronu) lub w obrzękach nie dających się leczyć innymi lekami.

• Działania niepożądane

• Bóle głowy,

• senność,

• niezborność ruchów,

• zaburzenia żołądkowo-jelitowe,

• zaburzenia hormonalne (ginekomastia u mężczyzn, zaburzenia miesiączkowania u kobiet).

• Zaleca się ostrożność w stosowaniu tych leków z innymi lekami oszczędzającymi potas (np. inhibitorami konwertazy angiotensyny) sumowanie się ich wpływu na poziom potasu może doprowadzić do groźnej dla życia hiperkalemii.

• Cykliczne amidyny- amiloryd, triamteren.

• Mechanizm działania

• opiera się na blokowaniu kanałów sodowych oraz potasowych w ścianie kanalika dalszego. Są to zatem diuretyki oszczędzające potas.

Inne leki zwiększające diurezę

Działanie nasilające produkcję moczu wykazują także inne grupy leków:

substancje drażniące miąższ nerek,

substancje w inny sposób zwiększające przepływ krwi przez nerki,

inhibitory konwertazy angiotensyny (I-ACE) (przez zmniejszenie stężenia i działania aldosteronu),

antagoniści receptorów angiotensynowych (przez zmniejszenie stężenia i działania aldosteronu),

glikozydy nasercowe,

chlorek amonu.

---