Jolanta Borowska

Przedmiot: szkolnictwo specjalne

Masaż logopedyczny-rehabilitacja dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym

Artykuł opublikowany w specjalistycznym serwisie edukacyjnym http://awans.szkola.net/

Jolanta Borowska

Dyplomowany logopeda

Ośrodek Szkolno-Wychowawczy

Pruszków

MASAŻ LOGOPEDYCZNY-REHABILITACJA DZIECI Z MÓZGOWYM PORAŻENIEM DZIECIĘCYM

Mózgowe porażenie dziecięce definiowane bywa jako ,,powstałe w czasie ciąży, porodu lub w okresie okołoporodowym nie postępujące zaburzenia czynności będącego w rozwoju ośrodkowego układu nerwowego, szczególnie neuronu ruchowego” (Michałowicz 1997). Mózgowe porażenie dziecięce jest więc zespołem zaburzeń głównie ruchowych. Początkowo zaburzenia ruchowe objawiają się głównie trudnościami w zakresie podstawowych czynności fizjologicznych takich jak ssanie i połykanie. Później występują również zaburzenia w funkcjonowaniu narządu mowy.

Wśród dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym znaczna grupa ma zaburzenia mowy- od najlżejszej dyslalii przez jąkanie do dyzartrii (kompleks dysfunkcji wynikający z nieprawidłowej pracy mięśni oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych).

U dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym występuje mniejsza sprawność już na dwóch etapach niemowlęcego rozwoju mowy.

Głużenie - (między 2 i 4 miesiącem) - dziecko wyładowuje swą energię przez ruchy całego ciała. Są to przejawy głosowe wywołane przez stany wewnętrzne - głód, ból. Reakcje głosowe nie są jeszcze naśladownictwem, gdyż głużą także dzieci głuche. U dzieci z porażeniem mózgowym obserwuje się o wiele mniejszą sprawność czuciowo - ruchową na etapie głużenia. W okresie tym dziecko z porażeniem ma mniejszą możliwość wyćwiczenia i przygotowania swych narządów mowy do czynności jedzenia i mówienia.

Gaworzenie - (między 5 i 12 miesiącem) - traktowanie jest jako świadome powtarzanie dźwięków. Dziecko słyszące własne wokalizacje i dźwięki otoczenia zaczyna je naśladować, a powtarzając ćwiczy zarówno słuch, jak i motorykę narządów mowy. Gaworzenie jest więc swoistym treningiem słuchu i artykulatorów. Bardzo ważny więc element stanowi tu kinestezja mowna, czyli czucie położenia narządów mowy. Wskutek ograniczenia możliwości ruchowych dziecku z mózgowym porażeniem brak wyobrażenia własnego ciała, ma zaburzoną znajomość jego schematu i orientację przestrzenną.

Nie kojarzy więc słyszanego dźwięku z ruchem aparatu artykulacyjnego, nie jest w stanie naśladować wzoru i powtarzać ruchów narządów mowy, utrudnione jest śledzenie przedmiotów, a więc nie kojarzy i trudniej przyswaja ich nazwy. Mowa to czynność automatyczna, bezwarunkowa. Składa się na nią szereg bardzo precyzyjnych, skomplikowanych i szybko po sobie następujących ruchów. Zrozumiałość mowy zależy więc od jakości tych drobnych ruchów w obrębie narządów artykulacyjnych. Dziecko z porażeniem mózgowym ma znacznie mniejsze możliwości czuciowo- ruchowe na etapie głużenia, a to pogłębia mniejszą sprawność ruchowo- słuchową na etapie gaworzenia. Zaleca się, aby terapia mowy była prowadzona równolegle z rehabilitacją ruchową, ponieważ możliwość porozumiewania się za pomocą mowy ma nie mniejsze znaczenie jak sprawność ruchowa.

Zaburzenie analizatora ruchowego u dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym występuje od urodzenia. Dlatego dla logopedy niezwykle istotny jest wywiad dotyczący porodu i okresu okołoporodowego, sposobu karmienia (czy dziecko było karmione piersią?) ewentualnych trudności w ssaniu, czy połykaniu, odrzucaniu smoczka, kłopotów z gryzieniem, żuciem, piciem z kubeczka, ślinieniem się.

U dzieci z porażeniem mózgowym gaworzenie pojawia się później i jest ubogie. Przeważnie składa się z samych samogłosek, brak jest sylab. Często taki stan utrzymuje się długo, nawet kilka lat.. Dziecko nie wymawia spółgłosek i sylab. Dzieje się tak dlatego, że artykulacja samogłosek nie wymaga precyzyjnych ruchów języka. Język u dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym bywa najczęściej niesprawny, pozostaje w płaskim ułożeniu na dnie jamy ustnej. Mała jest też sprawność warg wynikająca ze słabej pracy mięśnia okrężnego warg.

Dziecko nie potrafi wykonywać ćwiczeń oddechowych- dmuchać, przy ,,całuskach'' nie zwiera warg, lecz ma je szeroko rozchylone .W czasie jedzenia nie ściąga wargami zawartości .łyżeczki- musi mieć pokarm płynny, wlewany do buzi. W okresie gaworzenia nie pojawiają się podstawowe sylaby -(pa, ba)

wymagające zwarcia warg. Nie są też wymawiane głoski dwuwargowe-(p, b, m). Język ponieważ leży w pozycji płaskiej i niskiej nie wykonuje ani ruchów poziomych, (w czasie jedzenia przesuwanie pokarmu na tylne zęby trzonowe)

ani pionowych niezbędnych do prawidłowego połykania i artykulacji wielu głosek. Podczas jedzenia język unosi się ku górze lub cofa spastycznie. Często więc pokarm dostaje się pod język i dziecko ma ogromne trudności z jego połknięciem. Z tych powodów u dzieci z porażeniem mózgowym z chwilą przyjęcia pionowej postawy ciała pojawia się uciążliwe dla otoczenia ślinienie. Wargi są bowiem stale rozchylone, język niesprawny i ślina spływa obficie. Dziecko nie kontroluje tego, trzeba mu przypominać, aby połykało ślinę.

Istnieje także pewna grupa dzieci, która mimo porażenia mózgowego nie ma trudności z jedzeniem i połykaniem śliny. Dzieci te jednak nie wykorzystują w miarę sprawnego języka w czasie mówienia. Takie dzieci nie naśladują podczas ćwiczeń ruchów demonstrowanych przez logopedę.

Jedzenie jest czynnością fizjologiczną, wcześniejszą niż mówienie . Jeżeli obserwujemy zaburzenia funkcji jedzenia, jest to dla nas sygnał, że będą także duże problemy na poziomie rozwoju mowy. Dobrze jest jeśli pracę z dzieckiem na jak najwcześniejszym etapie zacznie matka pod kontrolą logopedy. W czasie

Codziennej pielęgnacji można dostarczać dziecku wielu bodźców- mówiąc do niego. Dziecko obserwuje pracę narządów mowy, słucha i naśladuje .Matka w czasie codziennych czynności powinna usprawniać takie czynności związane z jedzeniem jak połykanie ,gryzienie ,żucie ,picie z kubeczka.

Ćwiczenia logopedyczne z dzieckiem z porażeniem mózgowym obejmują oprócz usprawniania narządów mowy także uczenie systemu słowno- językowego.

Ćwiczenia usprawniające motorykę artykulatorów rozpoczynamy możliwie jak najwcześniej .Należy je włączyć do zabiegów pielęgnacyjnych przy dziecku. Zaczynamy od ćwiczeń biernych niezależnych od woli i udziału dziecka. Jest to przede wszystkim masaż wszystkich części aparatu mowy: policzków , żuchwy, okolic przełyku, warg (strony wewnętrznej i zewnętrznej ), języka, dziąseł, podniebienia miękkiego i twardego.

Masaż nie jest przyjemny dla dziecka. Jeśli jednak rozpocznie się masaże odpowiednio wcześnie dziecko przyzwyczai się do nich.

Oto przykładowe ćwiczenia bierne:

MASAŻ - (ĆWICZENIA BIERNE).

Do wykonywania masażu możemy wykorzystywać następujące przedmioty:

-smoczki (bez otworków ) nałożone na butelki, które wypełniamy płynem o różnej temperaturze

- łyżeczki plastikowe lub metalowe

- skórka od chleba

- kawałek jabłka

- lizak podłużny

- miękka szczoteczka do zębów

- gaza jałowa do owinięcia palca lub chirurgiczna rękawica jednorazowa.

Masaż wykonuje się kilka razy dziennie przed jedzeniem. Ćwiczenia łączymy z bodźcami słuchowymi jak w okresie głużenia i gaworzenia - dżwięki odpowiadają masowanym miejscom:

• przednia część języka podniebienie i dziąsła (to,ta,tu, do,da,du, lo,la,lu)

• tylna część języka ( ggg, ga,ga,ga, ha,ha,ha, ka,ka,ka,)

• wargi - głoski wargowe (b,b,b, m,m,m, p,p,p, ba,ba,ba, pa,pa,pa, ma,ma,ma,)

Masaż żuchwy polega na delikatnym wykonywaniu ruchów w dół i do góry.

Ruchy muszą być rytmiczne i płynne. W pozycji górnej wargi są złączone,

a w dolnej rozciągnięte. Należy próbować naśladować ruchy żucia, czyli łączyć ruchy pionowe i poziome żuchwy.

Masaż warg wykonuje się czystymi rękami, można założyć cienkie gumowe rękawiczki medyczne:

• okolice warg lekko oklepujemy, obszczypujemy, dotykamy łyżeczką raz zanurzoną w ciepłym raz w zimnym płynie

• pocieramy wargi przedmiotami o różnej strukturze powierzchni - skórka chleba, jabłko, smoczek, łyżeczka

• złączone wargi rozciągami na boki i zsuwamy w „ryjek”

• w pozycji „ryjka” zamykamy i otwieramy wargi jak przy cmokaniu

Policzki, podbródek i czoło masujemy ku skroniom .Wewnętrzną stronę policzków, wargi i dziąsła masujemy palcem w rękawiczce lub którymś z wymienionych przedmiotów.

Masaż języka wykonujemy ruchami kolistymi od czubka ku tułowi- należy tu uważać na często wygórowany odruch wymiotny. Masujemy czubek i boki języka. Próbujemy ujmować język i przesuwać go na boki i ku górze. Takie bowiem precyzyjne i szybkie ruchy języka są warunkiem prawidłowej wymowy spółgłosek.

W masażu bardzo istotna jest kolejność- zaczynamy od miejsc oddalonych od jamy ustnej - czoło, broda - stopniowo zbliżając się do warg, a masaż kończymy wewnątrz jamy ustnej.

Użycie przedmiotów o różnej gładkości i strukturze powierzchni oraz o różnej temperaturze ma ścisły związek z teorią i praktyką zajęć z zakresu integracji sensorycznej. Masaże takie bowiem oprócz stymulowania motoryki artykulacyjnej oddziaływują także na analizator czuciowy masowanych narządów. Wybór przedmiotów do masażu dostosowuje się indywidualnie do dziecka, jego wieku, wrażliwości i preferencji. Przedmioty o powierzchni szorstkiej chropowatej czy lekko kłującej stosujemy tylko w masażu dzieci starszych. Ingerencja wewnątrz jamy ustnej nie jest przyjemna, dlatego masaż zawsze wykonujemy stopniowo i tylko z użyciem tych przedmiotów, które dziecko zna i do których jest przyzwyczajone. Masaż poprawia motorykę artykulacyjną, poprawia czucie w obrębie jamy ustnej (kinestezja artykulacyjna), a także zmniejsza wrażliwość błon śluzowych. Nadwrażliwość jest przyczyną częstych wymiotów i zaksztuszeń . Masaż można wykorzystywać do nauki prawidłowego jedzenia- stopniowego przechodzenia z pokarmów płynnych i papkowatych na stałe, co wiąże się z lepszym żuciem i połykaniem. Ma to niebagatelne znaczenie w doskonaleniu samoobsługi dziecka, o co za tym idzie jego lepszego funkcjonowania.

LITERATURA:

,,Logopedia pytana i odpowiedzi” -podręcznik akademicki pod red. Tadeusza Gałkowskiego i Grażyny Jastrzębowskiej

,,Zaburzenia mowy u dzieci- wczesne rozpoznawanie i postępowanie logopedyczne” - Elżbieta Stecko

,,Logopedia”- Irena Styczek

6