Def

Postęp społeczny jest to taki ciąg zmian społecznych, któremu przypisujemy pozytywne cechy; dzięki niemu przybywa zrealizowanych wartości, a społeczeństwo zbliża się do wzorca „dobrego społeczeństwa". Natomiast terminy wzrost i rozwój są pozbawione tego aksjologicznego wydźwięku i mają czysto opisowy charakter.

Polityka społeczna jest realizowana wedle ogólnych dyrektyw i reguł, które określa się jako zasady polityki społecznej. Są one związane z wartościami określającymi jej cele, ale także ze stylem polityki społecznej (patrz rozdz. I.5) oraz z modelem postulowanej i/lub realizowanej polityki społecznej (patrz rozdz. I.9). Wybór zasad dokonuje się zatem na pograniczu aksjologii i prakseologii.

Zasady polityki społecznej wyrażają jej wartości, a zarazem mają ułatwiać ich realizację. Niektóre zasady są nawet tożsame z wartościami; szczególnie tymi, które dotyczą pożądanych cech stosunków i instytucji społecznych. Na przykład, solidarność bywa uznawana za aksjologicznie cenną cechę stosunków społecznych i jednocześnie za warunek efektywnego funkcjonowania różnych instrumentów polityki społecznej (np. na tej zasadzie opiera się większość systemów ubezpieczeń społecznych). Innym przykładem jest samorządność, będąca zarówno pożądanym walorem społecznych instytucji, jak i zasadą ich efektywnego funkcjonowania.

Wiedzę o tym, jakie są zasady realizowanej właśnie polityki społecznej, można czerpać z różnych źródeł. Gdy są nimi programy rządzących partii politycznych czy dokumenty rządowe, wówczas poznajemy zasady deklarowane. Gdy na podstawie obserwacji i interpretacji praktyki ustalamy, wedle jakich zasad funkcjonuje polityka społeczna, jakie zasady uwzględnia się, a jakie pomija, wówczas poznajemy zasady realizowane.

Zasadami najczęściej artykułowanymi i/lub realizowanymi w politykach społecznych współczesnych państw są:

Omówmy przykładowo jedną z nich, bardzo ważną zasadę motywowania ludzi do przezorności, czyli do wyprzedzającej samoobrony przed skutkami ewentualnych ryzyk, które mogą się każdemu w życiu przydarzyć.

Bezpieczeństwo socjalne jednostki nie może i nie powinno być tylko efektem świadczeń ze strony społeczeństwa, ale powinno wynikać także z odpowiedzialności człowieka za przyszłość własną i rodziny, jego zdolności do rezygnacji z części bieżących korzyści na rzecz zaspokojenia przyszłych potrzeb oraz do prowadzenia takiego trybu życia, który minimalizuje ryzyko wystąpienia zagrożeń. Taka postawa jest zarazem chwalebna moralnie i uzasadniona pragmatycznie.

Społeczeństwo ludzi przezornych, pomagających sobie wzajemnie i solidarnych, kierujących się dobrem wspólnym i zdolnych do partycypacji w życiu społecznym i do samorządności, niestroniących od aktywności i współpracy w instytucjach różnego typu, mamy prawo ocenić jako lepsze (kryteria aksjologiczne), ale też jako łatwiejsze i tańsze do rządzenia i współrządzenia (kryteria prakseologiczne) od społeczeństwa składającego się z ludzi pozbawionych tych cech.

Tę skłonność ludzi do przezorności można wzmacniać posługując się „niewidzialną ręką państwa”. W polityce społecznej realizowanej zgodnie z tą zasadą wprowadza się różnego typu zachęty dla obywateli, mniej lub bardziej dyskretne, by wykazywali się postawą przezorności; wspiera się tworzenie instytucji, które niejako organizują i chronią owe postawy przezorności. Takimi instytucjami są np. nieobowiązkowe, ale kuszące instytucje finansowe pozwalające na efektywne gromadzenie i pomnażanie oszczędności, ubezpieczenia wzajemne, indywidualne konta emerytalne.

Instytucje polityki społecznej, informując ludzi o możliwościach szczególnie korzystnego oszczędzania, np. na mieszkania, edukując ich w zakresie zachowań prewencyjnych, np. poprzez promocję zdrowego trybu życia i zwalnianie z tego tytułu z pewnych opłat, tworzą atrakcyjną ofertę. Oznacza to, że politycy ufają obywatelom i rozszerzają zakres ich swobodnego wyboru. A zachęceni do tego obywatele pokazują, że umieją odpowiedzialnie korzystać ze swojej wolności.

W pewnych kwestiach, np. w imię wartości zdrowia, wobec pewnej grupy ludzi, trzeba jednak stosować przymus przezorności (np. obowiązkowe ubezpieczenia, obowiązkowe badania kontrolne, obowiązkowe szczepienia, podwyższone składki ubezpieczeniowe dla palaczy itd.). Niektórym ogranicza się w ten sposób pole swobodnego wyboru, ale jednocześnie zapewnia się im w dłuższej perspektywie poprawę bezpieczeństwa socjalnego - a innym ochronę przed ponoszeniem skutków nieostrożności współobywateli, co przysparza wszystkim ludziom wolności.

Takie samo przemieszanie - i, co najważniejsze, wzajemne wspomaganie się - aksjologii i prakseologii występuje także przy precyzowaniu zasad samopomocy, solidarności, pomocniczości, partycypacji i samorządności.