MODELE EDUKACJI ZDROWOTNEJ: ZORIENTOWANY NA ZDROWIE zorientowany na edukację formalną(szkołę) i nieformalną (rodzina, grupy rówieśnicze) akcent położony na eksponowanie argumentów przejawiającymi za dbaniem o zdrowie. Szkoła programy: „całościowy program zdrowotny szkoły” i „szkoły promujące zdrowie” obejmują płaszczyzny oddziaływania: pracowników medycznych szkół; materiały z zakresu edukacji zdrowotnej; środowisko szkolne. Idea programów: podniesienie poziomu wiedzy i umiejętności na temat zdrowia; integracja środowiska szkolnego; zapewnienie społecznego wsparcia. Rodzina powinna być najważniejszym sojusznikiem w kształtowaniu zdrowotnych zachowań uczniów, ale często ustalane są złe nawyki. Grupy rówieśnicze młodzież tzw. trudna oddziaływanie przez kluby; młodzież ucząca się - snobizm na zdrowie. Edukacja osób dorosłych: rodzice, nauczyciele, pracownicy system ochrony zdrowia, pozostałe osoby. Edukacja ta powinna się koncentrować na zachowaniu zdrowia w zakresie: odżywiania, aktywności fizycznej, używek, higieny osobistej, zdrowia psychicznego, życia w rodzinie, życia seksualnego, przestrzegania warunków bezpieczeństwa, ochrony środowiska. Warunkiem powodzenia edukacji obok zwiększania wiedzy i umiejętności jest klimat, czyli warunki polityczne, społeczne, prawne, ekonomiczne do ich realizacji. ZORIENTOWANY NA CZYNNIKI RYZYKA różne choroby mogą wywołać ten sam czynnik. Zalety modelu: upowszechnienie przez różnych specjalistów jednakowych informacji zwiększa skuteczność oddziaływania, zrozumienie mechanizmu powstawania choroby. Wady modelu: koncentracja na zagadnienia unikania choroby, nie akceptowanie zdrowia w sensie pozytywnym. ZORIENTOWANE NA CHOROBĘ celem jest zapobieganie określonym jednostkom chorobowym, priorytet - definiowanie kliniczne choroby. Istnieją małe szanse na zmianę zachowań- szczególnie młodzieży i dzieci. Model ten może się sprawdzić jako prewencja wtórna gdy choroba już wytępiła. Rozwój struktur zarządzania edukacją zdrowotną w szpitalu lata 60-te - różne formy zarządzania edukacją; 70-te - według badań tam gdzie były określone programy planem dydaktycznym odnoszono większy skutek zdrowotny. Wyniki sformułowanej edukacji pacjentów: zmniejszenie kosztów opieki zdrowotnej poprzez ograniczenie liczby porad lekarskich; skrócenie okresu hospitalizacji; zmniejszenie ponownych przyjęć do oddziału; poprawa stanu zdrowia i jakości życia chorych; wzrost satysfakcji chorych z opieki medycznej. 80-te - powołanie koordynatorów ds. edukacji hospitalizowanych pacjentów zadania: koordynowanie ogólno szpitalnego programu edukacji pacjentów w porozumieniu z poszczególnymi oddziałami; organizowanie doskonalenia dla pracowników w zakresie nauczania aktywnych metod uczenia osób dorosłych i dzieci; przygotowanie materiałów edukacyjnych dla pacjentów; ocena przebiegu szkoleń oraz jego efektów zdrowotnych. 90-te - istnieje korelacja dodatnia między dobrze prowadzoną edukacją a obniżeniem kosztów leczenia pacjentów, skróceniem czasu hospitalizacji i poprawą wyników leczenia. Luźne rozmowy pacjentów z personelem medycznym nie mogą być traktowane jako szkolenia. Powstał dział ds. edukacji zdrowotnej, zadania: opracowanie programów szkoleń, przygotowanie materiałów szkoleniowych i audiowizualnych, organizowanie zajęć dla pacjentów, zatrudnianie w pełnym lub nie pełnym wymiarze czasu pracy wykładowców, badania zapobiegania pacjentów i ich rodzin na określony rodzaj wiedzy i umiejętności, ocena skuteczności szkolenia pacjentów, prowadzenie ośrodka informacyjnego dla pacjentów, nawiązanie współpracy z lecznictwa ambulatoryjnego w celu dalszego doskonalenia. Wsparcie indywidualne dla zarządzania edukacją pacjentów: umieszczenie zespołu ds. edukacji na szczeblu zarządzania; informowanie pacjentów o istnieniu zespołu; przekonanie lekarzy i pielęgniarek do zasadności powołania odrębnego działu ds. edukacji; zapewnienie budżetu na opracowanie programów, prowadzenie szkoleń, ocenę wyników; umożliwienie doskonalenia pracowników w zakresie umiejętności uczenia innych; popieranie rozwoju ośrodka informacji dla pacjentów. CHOROBA ZAWODOWA- choroba obcięta wykazem chorób zawodowych spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy np.: przewlekłe choroby narządu głosu, alergiczne kontaktowe zapalenie skóry, kontaktowe zapalenie skóry z podrażnieniem, choroby zakaźne lub pasożytnicze albo następstwa (WZW, gruźlica). CHOROBA PARAZAWODOWA są to choroby wieloczynnikowej etiologii na ujawnienie lub pogorszenie mogą wpływać warunki pracy. RYZYKO ZAWODOWE możliwość wystąpienia niepożądanych zachowań związanych z pracą powodujące niekorzystne skutki zdrowotne. Obowiązkiem pracodawcy jest poinformowanie pracownika o: rozwoju i poziomu czynników niebezpiecznych, uciążliwych i szkodliwych dla zdrowia; narażeniu na wypadki przy pracy i choroby zawodowe; metodach zapobiegania i ochrony przed wystąpieniami zagrożeń. CZYNNIKI NEBEZPIECZNE są to czynniki, których oddziaływanie na pracownika może powodować uraz. CZYNNIKI UCIĄŻLIWE I SZKODLIWE: fizyczne, chemiczne, biologiczne, psychiczne. PROFILAKTYCZNE BADANIA LEKARSKIE PRACOWNIKÓW: wstępne, okresowe, kontrolne. PRACODAWCA POWINIEN; zapewnić odpowiednie pomieszczenia, zapewnić pomieszczenie sanitarni-higieniczne, oznakowania miejsc, w których występują zagrożenia dla pracowników, dostarczenia środków ochrony indywidualnej odzieży, obuwia, zapewnić bezpłatnych posiłków dla pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnie uciążliwych. ORGANY SPRAWUJĄCE NADZÓR NAD ZAKŁADEM PRACY: Państwowa Inspekcja Pracy funkcje: kontrolna w firmach gdzie występuje największe zagrożenie wypadkowe i zawodowe, monitorowanie przekształceń własnościowych w kontekście ochrony pracy, kontrola praworządności i bezpieczeństwa, współudział w opracowaniu prawa pracy zgodnie z wymogiem Unii Europejskiej, funkcje pomocniczo -prawnicze: doradztwo prawne, doradztwo techniczne ds. bezpieczeństwa pracy. Państwowa inspekcja sanitarna funkcje: nadzór sanitarno- epidemiologiczny nad: higieną szkoły i innych instytucji oświatowo- wychowawczych, warunkami zdrowotnymi żywności i żywienia, higieną w zakładach pracy, higieną środowiska. CZĘSTE PICIE ALHOHOLU PROWADZI w dłuższym okresie czasu u ok. 20% do rozwoju choroby alkoholowej. Wg kryteriów WHO uzależnienie od alkoholu wymaga stwierdzenia 3 z następujących objawów w ostatnich 12 miesiącach: głód alkoholowy, utrata kontroli picia, wystąpienie zespołu abstynenckiego, wzrost tolerancji na alkohol, zaniedbanie czynności dnia codziennego rodziny pracy, kontynuowanie picia mimo degeneracji osobistej społecznej ekonomicznej, zaburzenia pamięci i świadomości. FAZY CHOROBY ALKOHOLOWEJ: Faza wstępna: picie motywowane przyczynami zewnętrznymi (szukanie okazji), podwyższona tolerancja na alkohol. Faza (ostrzegawcza) zwiastunów: picie staje się potrzebą nie przyjemnością, picie w samotności. Faza krytyczna (ostra): brak kontroli wypijanego alkoholu, próby ukrycia alkoholizmu kończą się niepowodzeniem, picie poranne. Faza chroniczna (zejściowa): ciągi pijacze, obniżona tolerancja, picie wszystkich produktów alkoholowych. WPŁYW ALKOHOLU NA ORGANIZM Układ krążenia: nadciśnienie tętnicze, zaburzenia rytmu serca, kardiomiopatia alk., udary krwotoczne mózgu, krwawienia śród czaszkowe. Układ pokarmowy: bóle brzucha, biegunki, krwawienia, refluks żołądkowo przełykowy, zapalenie przełyku Barreta, zespół Mallory'ego-Weissa, żylaki przełyku, niedobory wit. B1 i E, ostre i przewlekłe zapalenia trzustki, stłuczenie wątroby. Układ nerwowy: polineuropatia alkoholowa, zespoły psychoz alkoholowych (delirium tremens, halucynacje, paranoja - zespół Otella). Nowotwory: jamy ustnej, przełyku, krtani, wątroby, odbytu. Zaburzenia hematologiczne: upośledzenie krzepnięcia krwi, niedokrwistość. Alkoholowy zespół płodowy: IQ około 63, zaburzenia neurologiczne, emocjonalne, niedobór masy ciała, mikrocefalia, cechy dysmorficzne twarzy. PSYCHOSPOŁECZNE NASTĘPSTWA: rozbicie struktury rodzinnej, przestępstwa przeciw rodzinie, absencja w pracy, obniżenie statusu społecznego i ekonomicznego, kolizja z prawem, zanik zainteresowań, wartości wyższych, wulgaryzacja języka, załamanie się procesów socjalizacyjnych u dzieci i młodzieży z rodzin nadużywających alkoholu, samobójstwa, śmierć z powodu alkoholizmu. ZDROWIE PSYCHICZNE: niema jednoznacznego określenia, to przejście od normy do patologii. Zdrowie psych. określa się jako zdolność do zachowania homeostazy. ZABURZENIA PSYCHICZNE: ogół nieprawidłowości czynności psychicznych; podział: nie somatyczne (nerwica, niedorozwój umysłowy, toksykomania, psychopatia) psychotyczne inaczej psychozy. ZABURZENIA PSYCHOSOMATYCZNE U DOROSŁYCH: typ zachowań „A” - cechy: zdobycie jak największej liczby celów w krótkim czasie, rywalizacja, dominacja, agresja, pragnienie dużego awansu, uznania, stałe napięcie psychiczne i fizyczne. Objawy chorobowe: zespół hiperwentylacyjny o podłożu lękowym: duszność, kołatanie serca, zawroty głowy, niepokój; wymioty: przyczyny dziedziczne lub przeżycia z dzieciństwa; stany kurczowo wydzielnicze jelita grubego: silne bule kurczliwe okrężnicy, wzmożone wydzielanie śluzu, biegunka czasem zaparcia; nadwaga: spowodowana trudnościami emocjonalnymi z okresu dzieciństwa. ZABURZENIA PSYCHOSOMATYCZNE U DZIECI: nieadekwatne zachowania rodziców wobec dzieci: przesadne chronienie dzieci przed otoczeniem zewnętrznym, wpadanie w panikę przy drobnych zaburzeniach somatycznych, błędy jatrogenne; brak troski o dziecko - przeczenie lub lekceważenie: wzmożona pobudliwość, odsuwanie się od innych, brak łaknienia, zaburzenia snu. PROMOCJA ZDROWIA PSYCHICZNEGO: rozpoznawanie przez psychologa i osoby profesjonalnie przygotowanie potencjalnych możliwości rozwojowych jednostki oraz kreowanie rozwoju, wykorzystanie potencjału intelektualnego pracownika, dostarczenie wiedzy o psychologicznych mechanizmach ochronnych, nauczenia radzenia z trudnościami życia i dokonywania samooceny, życzliwy stosunek do innych, zapobieganie bezrobociu. Najważniejsze problemy: zaburzenia emocjonalne, psychosomatyczne, nerwice, uzależnienia, zaburzenia towarzyszące chorobom somatycznym, psychozy endogenne i organiczne. PROFILAKTYKA ZDROWIA PSYCHICZNEGO realizowana w poradniach w przypadkach jednostkowych zmierza do zminimalizowania możliwości pojawienia się zaburzeń współdziała w oparciu o programy zachowań i działalności prewencyjnej. SAMOBÓJSTWO - pozbawienie się życia w wyniku szczególnego stanu emocjonalnego. U ludzi zdrowych może być to protest przeciwko przemocy lub ucieczka od odpowiedzialności. W zaburzeniach nie psychotycznych - nieprawidłowa adaptacja. W psychozach - urojenia, iperaktywne halucynacje słuchowe. PRZYCZYNY SAMOBÓJCZE wg Durkheima: egoistyczne, altruistyczne, anomiczne, fatalistyczne; wg koncepcji socjologicznej - konflikt ról; wg koncepcji psychiatryczno-biologicznych - wewnętrzny chorobliwy impuls. STRES PSYCZICZNY - stan wzmożonego pobudzenia o takiej sile, że wywołuje nadmierne pobudzenie systemu samoregulacji psychicznej jednostki. Czynniki stresu -przeciążenie ilościowy - praca w nadgodzinach, na dodatkowych etatach, przynoszenie pracy do domu; przeciążenia jakościowe - nadmierne wymagania w stosunku do możliwości pracownika lub praca zbyt łatwa. PROFILAKTYKA STRESU - celowe kształtowanie środowiska pracy, pomoc pracownikom w radzeniu sobie z nadmiernym stresem. PATOGENNY WPŁYW ŚRODOWISKA NA PSYCHIKĘ - przedłużenie życia, kryzys norm i wartości, rozkład więzi społecznych, postęp medycyny ratunkowej - jednostki słabsze, coraz surowsze reguły funkcjonowania w miejscu pracy, rozwój psychiczny w środowisku zaburzonej rodziny (alkoholizm, narkomania), stosowanie farmakologii mogącej nasilić zaburzenia psychiczne, obecność w środkach masowego przekazu zdarzeń powodujących zagrożenie i lęk. CHOROBY CYWILIZACYJNE - układu krążenia (brak ruchu, dieta), nowotworowe (palenie tytoniu, dieta, zanieczyszczenia), udary i zatrucia, zawodowe, psychiczne (stres).
2