Matylda Pachowicz

Pedagog specjalny

Konspekt wykładu

I. Rozwianie mitów o niepełnoprawności intelektualnej

1. Niepełnosprawność intelektualna (definicja)

istotnie niższy od przeciętnego ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego, występujący łącznie z utrudnieniami w zakresie przystosowania i powstały przed 18 rokiem życia

• wskaźnik liczbowy jest oparty na skalach Wechslera lub Hermana - Merrilla

• uszkodzenie mózgu (defekt biologiczny) zniekształca prawidłowy przebieg rozwoju osoby, upośledzenie umysłowe jest również faktem społeczno-kulturowym (etykietowanie osób i zachowań odbiegających od norm kulturowych, przypisywanie osobie określonej roli)

• upośledzenie umysłowe jest stanem względnie trwałym, który stanowi efekt nieprawidłowego przebiegu rozwoju, nieprawidłowość dotyczy również organizowania się osobowości, w tym struktury „ja”

• wyodrębnić można następujące stopnie niepełnosprawności intelektualnej: lekki, umiarkowany, znaczny i głęboki

Niepełnosprawność intelektualna związana jest z zaburzeniami procesów intelektualnych, takich jak spostrzeganie, pamięć, uwaga, poziom myślenia abstrakcyjnego. Natomiast choroba psychiczna dotyczy zaburzeń w sferze osobowości i zachowania.

2. Etiologia:

• choroby genetyczne powiązane z upośledzeniem umysłowym

• czynniki endogenne - chromosomowe (Zespół Downa - trisomia 21 chromosomu)

• terapogeny (czynniki pozagenetyczne, które mogą być przyczyną wad wrodzonych, na przykład wirus różyczki, toksoplazmoza, niektóre leki - ototoksyczne, środki chemiczne, promieniowanie, nikotyna, alkohol - Płodowy Zespół Alkoholowy, FAS)

• czynniki ryzyka - wcześniactwo i mała masa urodzeniowa, niedotlenienie, czynniki mechaniczne w czasie porodu

• choroby układu nerwowego, urazy

• czynniki społeczne (Zespół Minimalnego Uszkodzenia Mózgu + niekorzystne warunki środowiskowe)

II. Schorzenia powiązane z niepełnosprawnością intelektualną:

Aby przybliżyć charakter pracy z osobą niepełnosprawną należy poznać kilka istotnych cech zaburzeń związanych z niepełnosprawnością intelektualną.

Zespół Downa - trisomia 21 chromosomu (wadliwy materiał genetyczny lub wadliwy podział zapłodnionej komórki), występuje niezależnie od położenia geograficznego i koloru skóry

• mała jama ustna - częste wysuwanie języka utrudnia jedzenie i mówienie, ważne ćwiczenie chowania języka poprzez dmuchanie, wydawanie dźwięków

• dłoń szeroka i płaska, palce krótkie, większa przerwa między kciukiem a pozostałymi palcami - problemy z manipulacja przedmiotów (ważne w terapii usprawnianie całej dłoni)

• hipotonia (obniżenie napięcie mięśniowego), nadmierna rozciągliwość i wiotkość stawów (częste zwichnięcia stawów) - ważny trening ruchowy, motywowanie do wszelkiego ruchu, przybierania prawidłowej postawy ciała (głowa w pozycji pionowej, podnoszenie nóg w czasie chodzenia)

• podwichnięcie szczytowo - obrotowe (pierwsze dwa kręgi szyjne) - nie wskazane niektóre sporty obciążające kręgosłup (gimnastyka akrobatyczna, jazda konna, piłka nożna, nurkowanie, skoki z trampoliny)

• b. częsta wady serca (otwór między przedsionkiem a komorą lub między komorami) - szybka męczliwość, sinica, gorsze ukrwienie organizmu (senność, apatia)

• infekcje oddechowe (słabsze mechanizmy odksztuszania)

• słabsze odruchy (bodziec musi być silniejszy)

• skóra twarda, sucha, mniej ukrwiona i mniej wrażliwa termicznie

• wady wzroku (m.in. krótkowzroczność, zez) oraz wady słuchu (ubytek słuchu w jednym lub obu uszach)

• zaburzenia lateralizacji (nie ujawnia się preferencja jednej strony)

Nieprawidłowości dotyczą trzech struktur mózgu:

1. płatów czołowych - obejmują ok. 1\3 masy półkul mózgowych, niepełne ukształtowanie tych struktur czego konsekwencją jest: brak inicjatywy i spontaniczności w podejmowaniu aktywności; deficyt pamięci świeżej; trudności w planowaniu działań; obniżenie zdolności przewidywania konsekwencji własnego działania

2. tworu siatkowatego, czego konsekwencja są trudności z rozpoczynaniem działania (tzw. pseudoupór , czyli reagowanie z opóźnieniem na bodziec - ważne polecenia trójczłonowe! )

osoby te muszą być stymulowane z zewnątrz, jeśli nie to wtedy dochodzi do regresu

trudności z zahamowaniem, przerwaniem czynności (frenetyczna aktywność nie mająca sensu, którą należy przerwać)

3. móżdżek - zaburzenia równowagi i obniżenie napięcia mięśniowego

Oprócz tego osoby z Zespołem Downa mają osłabioną zdolność tworzenia pojęć abstrakcyjnych, ale również konkretnych (dlatego, że poznają świat głównie wzrokowo, a nie dotykowo)

Funkcjonowanie emocjonalne i społeczne:

• duża wrażliwość empatyczna, emocje są spontaniczne ale i zmienne

• łatwość w nawiązywaniu kontaktów, ale również nadmierne skracanie dystansu społecznego

• umiejętności naśladowcze - warto wykorzystań w terapii, dobre rozumienie sytuacji społecznych, chętne do wykonywania zadań, gdy są chwalone i zachęcane

• typ torpidalny (zahamowany) - ociężałość i mała aktywność ruchowa, powolne ale dokładne wykonywanie zadań, i eretyczny (pobudliwy) - pragnienie, by ciągle być w centrum uwagi; szybkie efekty rehabilitacji - załamanie - kolejny skok oraz utrwalenie umiejętności (poprzez aktywne działanie terapeuty)

• opóźnienia w rozwoju mowy, częste nieprawidłowości wymowy

Autyzm - powstałe przed 36 miesiącem życia głębokie zaburzenia rozwoju wyrażające się objawami w zakresie komunikowania się, kontaktów społecznych i aktywności; występuje we wszystkich częściach świata, częściej u chłopców

• nieumiejętność nawiązywania kontaktów z innymi, brak kontaktu wzrokowego

• brak spontanicznego dążenia do współdziałania, zabawy

• opóźniony lub całkowity brak rozwoju mowy, echolalie (powtarzanie natychmiastowe lub odroczone słów lub zdań wypowiedzianych przez kogoś innego, zamienianie zaimków („ja” - „ty” lub imieniem) - ograniczona zdolność różnicowania siebie i innych; stereotypie językowe (np. wielokrotne powtarzanie tekstów reklam i programów tv)

• trudności z kompetencją społeczną, zaburzenia zdolności empatycznych, zastygła mimika, brak zdolności odczytywania sygnałów niewerbalnych

• stereotypowe modele zachowania, zainteresowań i aktywności, sztywne trzymanie się pewnych procedur lub rytuałów, uporczywe zainteresowanie niektórymi przedmiotami

• niepełnosprawność intelektualna dotyczy szacunkowo 75% osób autystycznych

• u 5-15% zdolności wysepkowe (dojrzałe, automatyczne, czasami zablokowane)

• ważna stałość otoczenia, trudności z akceptacją zmian, autostymulacja (minimalny dyskomfort, kontrola otoczenia)

MPD - (mózgowe porażenie dziecięce) - niepostępujące uszkodzenie tych części ośrodkowego układu nerwowego, które decydują o wykonywaniu ruchów; objawy zaburzeń motorycznych zależą od miejsca uszkodzenia, które powstało w okresie ciąży, porodu lub po urodzeniu do 3 roku życia;

z mpd często współwystępują takie zaburzenia jak padaczka, opóźniony rozwój mowy, zaburzenia receptorów, w większości osoby te są upośledzone umysłowo

Specyfika funkcjonowania osób z niepełnosprawnością intelektualną

• większa podatność na zakłócenia emocjonalne (wąskie optimum emocjonalne)

• rozumienie sytuacji społecznych opartych na doświadczeniach

• trudności z antycypacją, czyli przewidywalnością zdarzeń

• mała przerzutność myślenia

• sztywność myślenia i osłabiony krytycyzm, trudności z abstrahowaniem i uogólnianiem

• słaba podzielność uwagi

• dobrze rozwinięta pamięć mechaniczna (wskazane jest wielokrotne powtarzanie bodźca), epizodyczna (zapamiętywania faktów) i proceduralna (zapamiętywanie umiejętności)

• dominuje myślenie konkretno - obrazowe

• posługiwanie się pojęciami konkretnymi i abstrakcyjnymi, które oparte są na konkretach; pojęcia określane przez użytek (funkcję) danej rzeczy

• dominują operacje umysłowe oparte na pojęciach konkretnych - inteligencja praktyczna

• zmniejszony próg wrażliwości na nadmiar stymulacji (nadwrażliwość)

• zaburzenia mowy (wady wymowy, lepiej rozwinięte słownictwo bierne)

• konfabulacje (uzupełnianie luk pamięciowych)

• wycofanie z kontaktu, nieśmiałość, zaniżona samoocena

• szybsza męczliwość (częstsze przerwy)

• zaburzenia lateralizacji (nie ujawnia się preferencja jednej strony)

• postawa wyuczonej bezradności - jeżeli niepowodzenia się powtarzają, a ich przyczyn osoba upatruje się w braku własnych zdolności, pojawia się u niej poczucie beznadziejności, obojętności i rezygnacji; w związku z częstymi niepowodzeniami osoba ta przyjmuje, iż nie posiada wystarczających zdolności, i stan ten postrzega jako niezmienny; ważne jest, by osoba taka odzyskała samokontrolę - poczucie kontroli nad swoim życiem, poczucie sprawstwa

Uwaga! Wymienione wyżej cechy mają na celu tylko nakreślić pewne deficyty rozwojowe. W rzeczywistości każda z osób prezentuje indywidualny poziom rozwoju i bogatą osobowość. Plener fotograficzny ma być dla nich okazją do rozwijania indywidualnych predyspozycji i możliwości twórczych. Pomimo wielu ograniczeń osoby te wykazują się dużą wrażliwością na otaczający ich świat. Dzięki kontaktom z takimi osobami my sami poszerzamy swoje horyzonty ucząc się ich wrażliwości.

Wskazane jest przestrzeganie określonych zasad takich jak:

• zasada poglądowości (instruktaż powinien opierać się bardziej na pokazywaniu niż tłumaczeniu słownym, nauka poprzez pokazywanie danej czynności)

• stopniowanie trudności (ingerencja terapeuty powinna zmniejszać się z czasem na rzecz większej samodzielności podopiecznych)

• indywidualizacja (dostosowywanie kolejnych etapów nauczania do indywidualnych predyspozycji podopiecznych)

Bibliografia:

• Cunningham C. (1992) Dzieci z zespołem Downa. Poradnik dla rodziców, WSiP, Warszawa

• Czerwińska M. (2006) Cztery łapy do pomocy, Integracja 2, s. 58-59

• Gałkowski T., Kossewska J. (red., 2001) Autyzm wyzwaniem naszych czasów, Wyd. Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków

• Graban J. (2004) Zwierzęta, które leczą, Integracja 4, s. 64-65

• Kulisiewicz B. (2007) Witaj piesku! Dogoterapia we wspomaganiu rozwoju dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych, Impuls, Kraków

• Machoś-Nikodem M. (2007) Dogoterapeutyczny program polisensorycznej stymulacji porozumiewania się, CMPPP, Warszawa

• Masgutowa-Hawryluk S., Wojciechowska H. (2006) Kynoterapia w integracji odruchów, Międzynarodowy Instytut NeuroKinezjologii MINK, Warszawa - Bydgoszcz

• Minczakiewicz E.M. (1994) Gdy u dziecka rozpoznano zespół Downa, WSP, Kraków

• Rożnowska K. (2007) Dziecko z zespołem Downa. Jaka to musi być miłość, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa

1

5