W. 7.

Periodyzacja rozwoju psychicznego. Okresy życia:

Wczesne, średnie, późne dzieciństwo

(por. Przetacznik - Gierowska M., Tyszkowa M., 1996, t. 1, s. 222-238; Harwas - Napierała B., Trempała J., 2000, t. 2; Turner J. S., Helms D. B., 1999, s. 161-337; Bryant P.E., Colman A. M., 1997)

  1. Wczesne dzieciństwo - od urodzenia do 3 r.ż.

1.1. Wiek niemowlęcy - do 1 roku życia

Faza noworodka - do 1 miesiąca życia

    1. Wiek poniemowlęcy - 2-3 rok życia

  1. Średnie dzieciństwo - wiek przedszkolny - 4 - 6 r.ż.

  2. Późne dzieciństwo - wiek wczesnoszkolny - 7 - 12 r.ż.

  1. Wczesne dzieciństwo - od urodzenia do 3 r.ż.

Faza noworodka:

-Osiągnięcia rozwojowe: 3 m-cu dziecko unosi samo głowę, w 8 m-cu siedzi samodzielnie, w 10 stoi z oparciem., w 12-13 chodzi samo.

-Koordynacja ruchowo - wzrokowa - chwyt dowolny - 4 m-c życia, koniec niemowlęctwa - manipulacja przedmiotem używając dwóch rąk. Do 1 r.z. manipulacja niespecyficzna (ten sam repertuar), po 1 r. ż - specyficzna - turla piłkę, klocki do wiaderka itp.

-Rozwój poznawczy - czynności eksploracyjne, identyfikuje bodźce (przewidywanie i rozumienie, różnicowanie, dostrzega tożsamość przedmiotów

-Do 3 m-ca życia dziecko widzi tylko z bliskiej odległości (21 cm) - brak prawidłowego procesu akomodacji soczewek, widzi twarz matki podczas karmienia. W 12 m-cu życia ostrość wzroku dorównuje ostrości człowieka dorosłego. Kora wzrokowa dostraja się do widzenia binokularnego - dwuocznego.

-Noworodki odróżniają kolor czerwony od zieleni, a w wieku 3 miesięcy odróżniają 4 podstawowe barwy - preferują żółty i czerwony bardziej niż zielony lub niebieski.

-Dzięki czynnościom eksploracyjnym noworodki zdobywają doświadczenia poznawcze, interesują się nowością, tworzą dynamiczne powiązania między spostrzeżeniami, mogą przejść na wyższy etap rozwoju

-Dzieci rozwijające się w ubogim w bodźce społeczne środowisku (dom dziecka) ukierunkowane w 9-12 mcu życia na poszukiwanie osób, a mając dobre relacje społeczne w prawidłowym wychowawczo środowisku mogły skupić uwagę na obiektach i zdarzeniach - większe kompetencje eksploracyjne, a co za tym idzie - poznawcze. W skupieniu uwagi na przedmiocie ważniejsze strategie fizyczne niż werbalne.

-Przejawy procesu odkrywania umysłu (reprezentacja świata dotycząca stanów psychicznych innych ludzi): 3 mc ż. - społeczny uśmiech, 5 mc ż. - różnicowanie ekspresji podstawowych emocji; 7-8 mc ż - lęk społeczny; 9 mc ż - zabawy „daj-masz”- podstawy intencjonalnej komunikacji.

-Przedwerbalne formy komunikacji: płacz, spojrzenia, ruchy ciała, gesty, uśmiech (zadowolenie, sympatia ale też przedłużenie komunikacji z dorosłym). Dzieci reagują na osoby, gdy te zwracają na nie uwagę.

-Rozwój emocjonalny i społeczny niemowlęcia - w 1 mcu reagują na napięcie emocjonalnej osoby je karmiącej, odmawiając jedzenia; w 2 mcu ożywia się w kontakcie z dorosłym gdy ten przemawia pieszczotliwie; w 3 mcu odwzajemnia uśmiech dorosłego; w 4 mcu niezadowolony gdy dorosły nie zwraca na niego uwagi; w 5 mcu strach w stos. do obcych; 7-8 mc zwraca na siebie uwagę gaworząc; 10 mc naśladuje ruchy dorosłego, włączając się do wspólnej zabawy. Stany emocjonalne wyrażane przez dziecko - 1 mc radość i zadowolenie, 3-4 mc - złość i smutek, 7 mc - strach, koniec 1 r.ż. wstyd i nieśmiałość.

-Dla prawidłowego rozwoju poznawczego i społecznego konieczne przywiązanie i prawidłowe środowisko wychowawcze.

-Naśladownictwo u dzieci można wykorzystać do rozwoju czynności samoobsługowych.

Wiek poniemowlęcy:

Dalszy rozwój psychoruchowy a powolniejszy fizyczny - mniejszy przyrost wagi niż wzrostu w 2-3 r.ż. prowadzi do wyszczuplenia sylwetki

* Dalszy proces kostnienia i utrwalenia krzywizn kręgosłupa (lordoz szyjnej i lędźwiowej)

* Rozwój lokomocyjny

* Rozwój emocjonalno-społeczny - lubi naśladować, włączać się w czynności dorosłych - lepiej w 13 mcu ż rozwijają się pod względem zabaw symbolicznych dzieci zachęcane czynnie do zabawy w 5 mcu. Reakcje gwałtowne, związane z zaspokajaniem potrzeb biologicznych. Rozwój emocjonalny zależny od rozwoju ukł. nerwowego. Przewaga procesów pobudzenia nad hamowaniem - zależne od rodzaju temperamentu. Uczucia: zazdrość, duma, poczucie winy, zakłopotanie związane z rozwojem poczucia własnego JA i zrozumieniem sytuacji społecznych. Wzajemność oddziaływań rozwoju poznawczego i emocjonalnego.

  1. Średnie dzieciństwo - wiek przedszkolny - 4 - 6 r.ż.

Podstawowe osiągnięcia tego okresu:

Rozwój somatyczny i motoryczny:

-Dziecko ma wszystkie zęby mleczne, waży ok. 20 kg, mierzy ok. 116-117 cm. Dzieci rosną, wydłużają się, zmiana proporcji ciała, twarzy.

- 4 rodzaje zmian w układzie nerwowym: 1. Postępująca mielinizacja włókien nerwowych, zwł. w płatach czołowych; 2. Wzrost liczby synaps, połączeń neuronalnych i produkcji chemicznych neuroprzekaźników przewodzących impulsy miedzy neuronami; 3. Zmiany w zakresie formy aktywności mózgu - do 5 rż fale theta w fazie czuwania (u dorosłych we śnie), bardziej niż fale alfa (charakterystyczne dla zaangażowanej uwagi), między 5-7 rż ich udział się równoważy; 4. Wzrost synchronizacji aktywności w różnych polach mózgu i koordynacja między płatem czołowym a innymi częściami mózgu. To ważne dla kierowania uwagą, tworzenia planów, refleksji nad własnym zachowaniem, rozwiązywania problemów logiczno-matematycznych.

-Wzrost sprawności motorycznej, proste ruchy łączone w kombinacje ruchowe. Wykonuje kilka czynności ruchowych jednocześnie, potrzebuje ruchu, radość z własnych działań; duma.

-Procesy poznawcze - 1. Sprawność percepcyjna: lepsza integracja sensomotoryczna, rozpoznawanie liter, kopiowanie figur geometrycznych, choć kłopot z proporcjami i wielkością, odległością, perspektywą. Rysunki tematyczne. Wzrasta zdolność rozróżniania barw i odcieni. Stopniowy wzrost zdolności słuchu muzycznego i fonematycznego (dźwięki mowy), będącego podstawa opanowania pisania i czytania różnicowanie obiektów - przedmiotów, rymów. Zdobywanie orientacji w czasie (teraz, JA - egocentryzm czasowy). Obiektywizacja czasu pojawia się z opanowaniem miar czasu. Wg Piageta ok. 12 rż temporalne porządkowanie czasu (prędkość x droga x czas). Orientacja przestrzenna zależy od koordynacji zmysłowej, poczucia stałości obiektów, sprawności lokomocyjnych i manipulacyjnych i umiejętności opisu relacji przestrzennych. 2. zmiany rozwojowe pamięci: wzrasta pojemność pamięci, zwiększa się wiedza o przedmiotach, które dziecko próbuje zapamiętać, pojawiają się skuteczne strategie zapamiętywania, pojawia się zdolność do myślenia o własnych procesach pamięciowych (meta pamięć). 3. Czynności myślowe: szeregowanie, klasyfikowanie, obrazy umysłowe, rozumowanie przyczynowo - skutkowe u dzieci

-Rozwój funkcji symbolicznej: zabawa symboliczna, symboliczna reprezentacja w rysunku

-Dziecięce teorie umysłu

-Sprawność językowa i komunikacyjna: słownictwo (neologizmy), kompetencje narracyjne, umiejętności konwersacji, wiek pytań (synpraktyczne - wynikające z własnego doświadczenia działania 3-6 rż i heurystyczne, zmierzające do uporządkowania wiedzy o świecie.

-Rozwój emocjonalny - ekspresja emocji, ich rozumienie i wzrost świadomości i panowania nad trudnymi emocjami poprzez procedury zaradcze. Porównywanie się z innymi - poczucie własnej wartości

-Rozwój społeczny - socjalizacja : normy, role, wartości i standardy. W wieku przedszkolnym społeczne uczenie się poprzez zabawy, kontakty z rówieśnikami, dziecięce przyjaźnie, zachowania prospołeczne (empatia, udzielanie pomocy, dzielenie się i współdziałanie), negatywne zachowania dziecka (agresja instrumentalna i wroga)

-Moralność dziecka (normy, zakazy, nakazy, reguły, wartości, kształtowanie się sumienia)

-Osobowość dziecka - identyfikacja płci, zdolność do samokontroli - zgodnie z oczekiwaniami autorytetów, dotyczy emocji i odraczania gratyfikacji, co bardzo trudne dla dziecka

-Rozwój obrazu własnej osoby - samoocena: zespół sądów o własnej wartości, na które składają się imię, posiadane rzeczy, codzienne zachowania.

  1. Późne dzieciństwo - wiek wczesnoszkolny - 7 - 12 r.ż.

Cechy charakterystyczne:

-Aktywność ze spontanicznej (zabawa) zmienia się w sterowaną (praca, nauka, obowiązki i normy społeczne)

-Dalszy rozwój funkcji psychicznych i ich integracja umożliwia dostosowanie się do nowych zadań i wymagań

-Nowe środowisko rówieśnicze - szkoła (instytucja wychowawcza, poza rodziną - je wpływy)

-Podjęcie nowej roli społecznej - ucznia

-Nowe zadania rozwojowe: konieczność uporządkowania wiedzy o sobie i świecie, zdobycie umiejętności opanowania i porządkowania wiedzy, opanowanie umiejętności czytania i pisania, wejście w grupę rówieśniczą i znalezienie w niej swego miejsca, osiągnięcie autonomii osobistej i dobrego funkcjonowania w grupie.

-Dojrzałość szkolna : sprawność fizyczna i ruchowa, zwłaszcza w zakresie precyzyjnych ruchów rąk i palców, orientacja w otoczeniu i zasób wiedzy ogólnej, zdolności komunikacyjne, działania intencjonalne (celowe czynności wykonywane do końca), uspołecznienie, dojrzałość emocjonalna na tyle by rozstać się z matką i poradzić z trudnymi emocjami (smutek, lęk, złość) i kontrolować je.

-Wielkość mózgu dziecka 6-letniego to 90 % mózgu człowieka dorosłego

-Problemy: nadmiarowe reakcje wegetatywne, rozwój dysharmonijny (opracowanie działań korekcyjno-kompensacyjnych), poczucie kompetencji lub poczucie niższości, nauka czytania i pisania (koordynacja wzrokowo-ruchowa i akustyczno - werbalna)

-Rozwój procesów poznawczych - uwaga, pamięć, myślenie, uwaga mimowolna, koncentracja, strategie myślenia (dobierane w zależności od czasu, potrzebnego wysiłku, stopnia trudności, objętości, złożoności) i zapamiętywania, rozumienie treści, dobieranie strategii, stadium operacji konkretnych, ale początki formalnego (metapamięć- refleksje nad pamięcią). Myślenie przyczynowo-skutkowe dzięki umiejętności odwracalności czynności i zdolność do decentracji (wiele punktów widzenia, perspektyw i zintegrowanie w złożony stan rzeczy), zdolność do tworzenia sekwencji, serii, klasyfikacji, pojęcia abstrakcyjne i wejście w fazę operacji formalnych (klasyfikacje hierarchiczne i wielowymiarowe sieci relacji)

-Rozwój rozumowania moralnego wg Piageta (5-7 realizm moralny, 8-11 relatywizm moralny; konsekwencją realizmu moralnego - przekonania , że reguły społeczne są zewnętrznego pochodzenia , nienegocjowane, jest immanentna sprawiedliwość (złu towarzyszy zawsze kara) oraz kryterium odpowiedzialności obiektywnej (uzależnienie oceny od skutków a nie intencji sprawcy czy ważności normy). Relatywizm to traktowanie reguł jako umów, mogących się zmieniać, dopuszczenie „szlachetnego kłamstwa”. Około 10-11 rż kształtuje się moralność autonomiczna - postępuję tak nie ze względu na karę, ale ponieważ tak jest słusznie, ja tak uważam. Okres moralnego pryncypializmu - satysfakcję sprawia postępowanie zgodne z normą.

-Dziecko sprawca działań - dziecko zaczyna integrować aktywności nauki, obowiązków, zabawy i zinternalizować standardy związane z wykonaniem tych zadań: trening sprawności, kompetencji, dyscypliny, źródło przyjemności, skuteczności, pokonania przeszkód, stawiania celów, kształtowania nawyków, samooceny, funkcjonowania w rolach, rozumienia reguł, rozwój sprawstwa, zaradności, skuteczności, itp.

-Znaczenie doświadczeń społecznych dla rozwoju dziecka : 1. Rozwój rezultatem aktywnej interakcji z otoczeniem fizycznym i społecznym, 2. Wpływ środowiska na dziecko i dziecka na środowisko, 3. Środowisko to nie rzeczywistość obiektywna ale konstruowana i kreowana przez jego zrozumienie

-Rozwój społecznych relacji z innymi - 1. grupa rówieśnicza a socjalizacja (opinia kolegów ale i własne preferencje i zainteresowania), 2. trening ról społecznych w kontekście wpływu społecznego, 3. Grupa a rozwój kompetencji społecznych - komunikacji, negocjowania, rozumienie , wiedza o ludziach i zjawiskach społecznych, wnioskowanie społeczne, poznawanie i trening nowych zachowań, ról, zależności,

-Kontakty z rówieśnikami a rozwój emocjonalno-społeczny - wiek przedszkolny - jednokierunkowe asystowanie, 6-8 rż- partnerstwo i współdziałanie, 9-12 rż przyjaźń i wymiana wynikająca z wzajemnego zrozumienia.

-Znaczenia akceptacji ze strony rówieśników (atrakcyjność i sukces społeczny lub niepowodzenia społeczne - dystans i osamotnienie)

-Rozwój osobowości - 1. Kształtowanie własnej podmiotowości (plany perspektywiczne, co konieczne - co możliwe, pomysły i działania własne - wpływy społeczne, przyjaźń i więzi grupowe a odrzucenie

-Mechanizmy regulacji osobowości - stawianie celów, panowanie nad własna impulsywnością, wartości, umiejętność wyrażania emocji (samokontrola), kształtowanie zainteresowań, struktur poznawczych, obrazu samego siebie, samo socjalizacja; wpływ środków masowego przekazu, kształtowanie się przekonań i postaw.

Opracowała dr Ewa Kiliszek

Strona1