PARLAMENTARYZM

Zagadnienia wstępne

Geneza istnienia Izb Wyższych

• tradycja, historia - Rady Królewskie,

• ustrój federalny państwa - mają zapewnić równą reprezentację poszczególnych części stanowych - na świecie jest 46 federacji, tylko w 2 nie ma Izby Wyższej

Argumenty za i przeciw istnieniem senatu

Argumenty za i przeciw istnieniem senatu
ZA		PRZECIW
Monteskiusz - dwuizbowy parlament gwarantem równowagi		(W Polsce) Senat jest kalką polityczną Sejmu
Jefferson - co 2 oczu to nie 1 - Senat może zauważyć błędy których nie dostrzeże Sejm		Senat kosztuje - około 100mln zł rocznie (niewiele w porównaniu z deficytem 28mld, wydatkami budżetu 240mld, becikowym 600mln)
(W Polsce) Możliwość wejścia niezależnych kandydatów - ale w praktyce mało niezależnych (w tej kadencji Cimoszewicz, wcześniej Kutz, Piesiewicz(?), Płażyński - czyli w zasadzie wszyscy tylko startowali jako niezależni)		Dużo mniej Senatorów zawodowych niż Posłów zawodowych a więc mogą się mniej przykładać do obowiązków.
Temperatura sporu politycznego w Senacie jest niższa niż w Sejmie, łatwiej o spokojną refleksję i dobre poprawki do ustaw		Wydłużenie procesu legislacyjnego (ale z drugiej strony w Polsce występuje „inflacja prawa”, uchwalamy za dużo aktów prawnych, za bardzo szczegółowych).
Wyższy poziom wykształcenia w Senacie
Sejm w znacznej większości przyjmuje poprawki Senatu - warto, żeby Senat istniał
Co zrobić z kompetencjami Senatu? Komu je przekazać? Czy w wyniku tych zmian zostanie zachowana równowaga między władzami?

Pomysły na reformę Senatu

• odpartyjnienie Senatu np.

• część Senatorów nie pochodzi z wyboru np. byli Prezesie TK, byli RPO, byli Marszałkowie Senatu, byli Prezydenci

• rozdzielenie kadencji Sejmu i Senatu

Kompetencje Senatu

• bierze udział w procesie ustawodawczym

• bierze udział w wyborze Prezesa NIK, IPN, RPD, RPO(?)

• desygnuje Senatora do Krajowej Rady Sądownictwa, trzech członków KRRiTV (?)

• tworzy wraz z Sejmem Zgromadzenie Narodowe

• funkcja ustrojodawcza

• wyraża zgodę na referendum

• …

Kadencja

Zaczyna się w dniu zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie (które ma miejsce w ciągu 30 dni od wyborów, lub 15 dni jeśli poprzedni parlament został rozwiązany).

Kadencja trwa 4 lata i jest to najczęściej przyjmowana długość trwania kadencji.

Kadencyjność jest niezbędnym mechanizmem demokracji.

Skracanie kadencji w Polsce

• Prezydent może skrócić:

• nieuchwalenie budżetu

• Prezydent musi skrócić:

• w trzech próbach nie uda się wybrać premiera

• 2/3 z 460 posłów zdecyduje się rozwiązać Parlament

Dwa modele skracania kadencji parlamentu

• w przypadkach wymienionych w Konstytucji - utrudnia skrócenia kadencji co powoduje stabilizację parlamentu, często za bardzo utrudnia

• Premier może skrócić kadencje w każdym momencie - np. w Wielkiej Brytanii - tam kadencja trwa 6 lat, ale praktycznie z reguły na to uprawnienie Premiera trwa ona od 3,5 do 4,5 roku. - większa elastyczność.

W Polsce model brytyjski jest nie do zastosowania bo nie wiadomo, kto miałby o tym decydować, Prezydent czy Premier? Wg. Konstytucji Prezydent, co rodzi pole do nadużyć np. ze względu na niechęć do premiera.

Przyczyny skracania kadencji

• zapobieganie chaosowi parlamentarnemu

• zapobieganie nieefektywności działania rządu

• zapobiegnięcie kryzysowi pozaparlamentarnemu

• chęć utrwalenia przemian, uzyskania mandatu zaufania

Przedłużenie kadencji

• w czasie stanów nadzwyczajnych - na cały okres ich trwania + 90 dni - ponieważ jeśliby przeprowadzić wybory w stanie nadzwyczajnym mogłyby nie być one wolne

Ćwiczenia 16 4.04.2008

Podstawowe zasady funkcjonowania Sejmu

Zasada jawności działania izb

Wszelkie przejawy działalności parlamentu są jawne.

Przejawy jawności

• dostęp publiczności do galerii sejmowych

• dostęp dziennikarzy do galerii sejmowych

• relacje z obrad, transmisje na żywo obrad sejmu i posiedzeń komisji

• z posiedzeń plenarnych sporządza się sprawozdania stenograficzne - wierny opis obrad

• z posiedzeń komisji sporządza się biuletyny

• jawny jest sposób głosowania - podniesienie ręki i naciśnięcie przycisku

• w Internecie jest opisana praca każdego posła, jego wystąpienia, interpelacje

Wyjątki

• głosowanie personalne na stanowiska Sejmowe np. Marszałka

• Sejm może bezwzględną większością głosów utajnić obrady ze względu na ważny interes państwa.

Zasada dyskontynuacji materialnej prac parlamentu

Nie jest określona w konstytucji.

Wyjątki od zasady dyskontynuacji prac parlamentu:

• ustawa budżetowa

• raport komisji śledczej

• projekt obywatelski

Zasada permanentnych obrad

Przeciwieństwem tej zasady byłby system sesyjny, w którym kadencje dzielą się na okresy aktywności i bierności np. sesja wiosenna, jesienna i sesje ekstraordynaryjne. System ten występuje we Francji. O terminie zbierania się sejmu decyduje Król, Prezydent…)

System obrad permanentnych panuje w Polsce od 1989r.

Jest to system bardziej elastyczny, natężenie jego pracy jest dostosowane do potrzeb.

Zasada autonomiczności izb

Izby są autonomiczne wobec siebie i wobec innych organów państwa. Przejawem autonomii jest uchwalanie osobnych regulaminów przez Sejm i Senat w formie uchwały a nie ustawy (bo ustawę może wetować Prezydent, ustawa musi przejść i przez Sejm przez Senat).

• finansowa - izby mają własne budżety wyodrębnione w budżecie państwa. Marszałkowie mają kompetencje w stosunku do tych budżetów takie jak minister finansów do całego budżetu, tak aby uniknąć kontroli rządu nad sejmem za pomocą finansów.

• terytorialna - izby obradują w osobnych budynkach (Ew. osobnych izbach) - chociaż nie do końca się to sprawdza np. w Austrii w jednym budynku obradują 3 izby

• organizacyjno-personalna - izby same określają kto zostanie marszałkiem, wice-marszałkiem, ustalają skład komisji

• jurysdykcyjna - odpowiednia dyscyplina przed organami izby a nie ministrem sprawiedliwości, jest straż marszałkowska zamiast policji - uprawnienia izby do immunitetu poselskiego

Zasada quorum

Minimalna liczba posłów, których obecność jest konieczna do skuteczności prawnej działania sejmu. W Polsce wynosi 230 posłów.

Zasada quorum dotyczy także Komisji Sejmowych (1/3 składu).

Zasady podejmowania decyzji

Większości:

• zwykła - więcej za niż przeciw - wielkość podstawowa którą stosuje Konstytucja i panuje domniemanie większości zwykłej - zwykłą większością uchwala się ustawy

• bezwzględna - więcej głosów za niż przeciw i wstrzymujących się z obecnych - unikać stwierdzenia „50%+1” bo jest ono z matematycznego punktu widzenia niepoprawne

• ustawowa - absolutna - więcej głosów za niż 230 (połowa składu Izby) - wotum nieufności dla Rady Ministrów

• 3/5 z obecnych - odrzucenie weta ustawodawczego

• 3/5 z całości - postawienie przed Trybunał Stanu członka Rady Ministrów

• 2/3 z obecnych - zmiana Konstytucji

• 2/3 z całości - samorozwiązanie Sejmu

Może się zdarzyć że większość bezwzględna będzie taka sama jak ustawowa jeśli wszyscy posłowie będą obecni na sali.

Skład izb

Konstytucja	Marcowa	Kwietniowa	Po wojnie do 60r	od 1960 do dziś
Sejm	444	208	1 poseł na 60 tys. mieszkańców	460
Senat	111		brak	100

Kiedyś liczbę posłów ustalali teoretycy na podstawie własnych koncepcji.

Wpływ liczby posłów na prace Sejmu

• dawniej

• na barkach posłów spoczywało funkcjonowanie parlamentu, ciężar tworzenia ustaw

• dziś:

• obecność partii politycznych (kiedyś każdy poseł mógł przedstawić nowy pogląd, obecnie prezentowane są w zasadzie tylko stanowiska partii politycznych)

• silna jest dyscyplina partyjna (wszyscy głosują tak samo) - są kary za łamanie dyscypliny

• projekty ustaw tworzą przede wszystkim ministerstwa i rząd a także po części partie polityczne a nie posłowie

W Polsce posłów mogłoby być w związku z tym mniej ale ciężko sprecyzować właściwą liczbę. Rozsądną liczbą wydaje się 300.

Zgromadzenie Narodowe

Posłowie i senatorowie obradujący pod przewodnictwem Marszałka Sejmu. W Konstytucji jest stwierdzenie, że Sejm i Senat ale nie jest to dobre określenie bo Sejm i Senat obradował razem, gdy przemawiał Ronald Reagan i Jan Paweł II.

Zbiera się w przypadkach określonych w Konstytucji - katalog zamknięty

• odbieranie przysięgi od prezydenta

• stwierdzenie niezdolności do sprawowania urzędu przez Prezydenta - większość 2/3

• stawianie prezydenta w stan oskarżenia - większość 2/3

• wysłuchanie orędzia Prezydenta

Organy Parlamentu

Marszałek Sejmu i Komisje Sejmowe - organy konstytucyjne (wymienione w Konstytucje)

Ukonstytuowanie się Sejmu następuje z rozpoczęciem I posiedzenia Sejmu. To posiedzenie prowadzi Marszałek Senior.

Marszałek Senior - w Senacie - Prezydent powołuje najstarszego Senatora

Marszałek Senior - w Sejmie - Prezydent powołuje spośród najstarszych posłów - jest to stwierdzenie bez sensu gdyż „najstarszy” jest tylko jeden.

Marszałek Sejmu

Wybór

Kandydaturę składa 15 posłów, a więc kandydatur może być około 30. Wygrywa ten kto zdobędzie bezwzględną większość głosów. Jeśli nie odrzuca się ostatniego i wybiera ponownie. Jeśli gdy zostanie dwóch kandydatów i żaden nadal nie uzyska bezwzględnej większości procedura zaczyna się od początku.

Tak samo wybiera się wice-marszałków. O liczbie wice-marszałków decyduje Sejm na pierwszym posiedzeniu Sejmu ale praktycznie decydują o tym względy polityczne.

W Senacie wice-marszałków nie może być więcej niż 4 (od poprzedniej kadencji - wcześniej marszałków zawsze było 3).

Kompetencje

• wewnętrzne

• reprezentacyjne

• przewodniczy obradom

• dba o przestrzeganie toku obrad i ich porządek

• kieruje pracami sejmu (decyduje o nadaniu biegu inicjatywie ustawodawczej)

• ustala dzienny porządek obrad

• kieruje bieżącym rytmem sejmu (zwołuje posiedzenia)

• zewnętrzne - określone w Konstytucji i w ustawach oraz regulaminie sejmu

• zastępuje prezydenta

• zarządza wybory prezydenckie

• …

• przewodniczy zgromadzeniu narodowemu

• …

• prawo składania wniosku do TK (o sprawdzenie zgodności ustaw, o sprawdzenie działalności partii politycznych)

• zarządza referendum konstytucyjne

Odwołanie Marszałka

Nie ma przewidzianego trybu odwołania Marszałka ani wice-marszałka.

Przyjmuje się, że Marszałka można odwołać w taki sam sposób jak go wybrano.

Obyczaje

Nie jest regułą, że Marszałek Sejmu pochodzi z największej, zwycięskiej partii. Wynika to często z układu politycznego.

Powinien być zwyczaj, że Marszałek rezygnuje z funkcji przy zmianie barw partyjnych.

Ćwiczenia 17 11.04.2008

Prezydium Sejmu

Skład

• Marszałek

• Wice-marszałkowie - nie są organami Sejmu

Kompetencje

• prawo do zgłaszania kandydatów na Sędziów Trybunału Stanu

• ustalanie tygodni posiedzeń

• ustala plan prac Sejmu

• dokonuje wykładni regulaminu Sejmu

• ustala zasady doradztwa naukowego

Konwent Seniorów

Skład

• Marszałek

• Wice-marszałkowie

• przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów parlamentarnych

• przedstawiciele porozumień kół poselskich, które reprezentują co najmniej 15 posłów

• przedstawiciele kół które w momencie rozpoczęcia kadencji reprezentowały osobną listę wyborczą

Formy zrzeszeń

• klub - minimum 15 posłów - może powstać jedynie na zasadzie kryterium politycznego

• koło - minimum 3 posłów - może powstać jedynie na zasadzie przynależności partyjnej

• zespół

• grupa (???)

Kompetencje

ustala zasady trybu dyskusji

UZUPEŁNIĆ

Jest wyłącznie organem opiniodawczym. Nie sprawuje funkcji władczych. W pewnych sprawach jego opinie są obligatoryjne.

Zasadność istnienia Konwentu Seniorów

• Konwent Seniorów jest miejscem, gdzie opozycja nie mająca reprezentacji w Prezydium Sejmu może wyrazić formalnie swoją opinię na temat prac Parlamentu.

• Tonowana jest sytuacja polityczna

Decyzje podejmowane są przez głosowanie.

Komisje Sejmowe

Każdy Poseł musi być członkiem przynajmniej 1 Komisji a najwyżej 2.

Komisje wybierają ze swojego grona Prezydium w składzie Przewodniczący Komisji i wice-przewodniczący (1 lub więcej). W większości przewodniczącymi komisji są przedstawiciele większości parlamentarnej. Praktykuje się jednak obyczaj polityczny, że część Komisji pozostawia się opozycji. Obligatoryjnie przedstawiciel opozycji musi przewodniczyć Komisji ds. Służb Specjalnych.

Każda sprawa jaką zajmuje się Parlament jest wykonywana za pośrednictwem Komisji. Każda decyzja poprzedzona jest opiniami Komisji. Komisje mogą pracować samodzielnie lub być łączone np. komisja ustawodawcza i komisja ds. konkretnej sprawy.

Komisje Stałe

W Sejmie działa ich 28 a w Senacie 14. (???)

I

• resortowe - odpowiadają resortom.

• problemowe - odpowiadają za konkretne zagadnienia - np. Komisja Przyjazne Państwo

II

• funkcjonalne - wiążą się z realizacją określonych zaleceń Konstytucyjnych

III

• wiodące

…

finansów publicznych

regulaminowa i prac poselskich

Komisje Nadzwyczajne

Są tworzone przez Sejm doraźnie dla zajęcia się określoną sprawą. Powstają na zasadzie uchwały, która musi zawierać cel, zasady, tryb i skład komisji.

Obligatoryjne jest powołanie Komisji Nadzwyczajnej w przypadku zmian dotyczących zmiany lub wprowadzenia kodeksu.

Komisje nadzwyczajne powoływane są w sprawach o dużej randze politycznej, aby każda partia mogła desygnować konkretną osobę do pilnowania prac w danej sprawie.

Praca takiej komisji kończy się w momencie podpisania ustawy przez Prezydenta.

Komisje Śledcze

Składa się z nie więcej niż 11 posłów. Musi odzwierciedlać polityczny skład parlamentu. Powstaje na podstawie uchwały Sejmu określającej tryb, zakres, sposób działania i skład personalny. Trudno jest ustalić zakres działania komisji śledczej.

Procedura kodeksu postępowania karnego z gwarancjami dla świadków.

Komisja śledcza nie jest organem ścigania. Komisja śledcza nie może przekraczać kompetencji Sejmu.

Jeśli Komisja dojdzie do wniosku, że nastąpiło naruszenie prawa może skierować jedynie sprawę do sądu. Oprócz tego może skierować wniosek o postawienie w stan odpowiedzialności przed Tryndałem Stanu z wyjątkiem członków Rządu, Premiera i Prezydenta.

Powołuje się te komisje śledcze aby naświetlić jakąś sprawę i zwrócić na nią uwagę opinii publicznej. Komisja pozwala uzyskać wiedzę na temat patologii w funkcjonowaniu pewnych obszarów państwa.

STATUS PRAWNY POSŁA I SENATORA

Cechy mandatu

Wolny

wolny - od Konstytucji 3-go maja - przeciwieństwem jest mandat imperatywny (w okresie PRLu)

Generalny

generalny - Poseł reprezentuje cały naród a nie okręg, partię - nie można odwołać posła (tylko w Kanadzie można) - bezprawne są weksle, podpisywanie się In-blanco pod zrzeczeniem się mandatu, w zasadzie tak samo bezprawne są „honorowe” zobowiązania do niewystępowania z klubu.

Dyscyplina podczas głosowań nie jest naruszenie tej zasady, gdyż poseł nie ma obowiązku stosować się do jej zaleceń.

Wielka Brytania - trzystopniowa dyscyplina - I stopień można się wstrzymać, II stopień można nie przyjść, III stopień trzeba być i głosować jak partia.

Gwarancje mandatu wolnego

• zasada incompatibilitas - art. 103

FORMALNA

• nie można łączyć z funkcjami publicznymi (oprócz wymienionych w Konstytucji także z funkcją Prezydenta Miasta, Radnego)

• z niektórymi zawodami

• z zatrudnieniem

Nie jest to przeszkoda w biernym prawie wyborczym. Jednak po wyborze trzeba w ciągu 14 dni złożyć na ręce Marszałka oświadczenie o rezygnacji z zajmowanego stanowiska jeśli chce pozostać posłem.

Zasada ta ma na celu budowanie apolityczności pewnych organów państwa.

MATERIALNA

materialna - art. 107 - poseł nie może prowadzić działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa. - złamanie tej zasady jest jedynym powodem pociągnięcia posła do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu.

• immunitety

7

---