Spółka z łacińskiego „societas”, według Słownika Języka Polskiego, to umowny związek dwu lub więcej osób założony dla osiągnięcia wspólnego celu, zwykle gospodarczego. Inaczej można powiedzieć, że jest to rodzaj działalności osób fizycznych lub prawnych oparty na umowie albo statucie, a mający zazwyczaj na celu prowadzenie działalności gospodarczej. Jako spółkę określa się wiele różnych instytucji prawa, mających ze sobą niewiele wspólnego poza nazwą.
Spółki odgrywają ważną rolę w stosunkach gospodarczych państw o gospodarce rynkowej. W formie spółek występuje większość przedsiębiorstw przemysłowych, handlowych, usługowych, transportowych i innych, a także banków, instytucji ubezpieczeniowych itp. Podstawę prawną działalności spółek stanowią przepisy kodeksu cywilnego i kodeksu spółek handlowych.
Spółki systematyzuje się najczęściej według gałęzi prawa, która je reguluje.
W prawie polskim wyróżnia się:
spółki prawa administracyjnego, które są zrzeszeniami osób powoływanymi do nadzoru nad wspólnymi przedsięwzięciami:
spółki prawa cywilnego: obecnie jest to tylko spółka cywilna, która jest umową stypizowaną w Kodeksie Cywilnym. Oznacza to, iż nie jest ona podmiotem żadnych praw ani obowiązków, nie posiada majątku - w obrocie występują natomiast wspólnicy spółki cywilnej, będący przedsiębiorcami,
a wszelki majątek jest majątkiem wspólników i stanowi ich współwłasność łączną (bez udziałową).
spółki prawa handlowego (handlowe), które są (w pewnym uproszczeniu) odrębnymi podmiotami prawa, tworzonymi na podstawie odpowiednich umów:
Kodeks spółek handlowych reguluje funkcjonowanie spółek osobowych
i kapitałowych. Spółkami osobowymi są:
spółka jawna
spółka partnerska
spółka komandytowa
spółka komandytowo - akcyjna
Spółkami kapitałowymi są:
spółka z ograniczoną odpowiedzialnością - jest spółką utworzoną przez jedną lub kilka osób. Działa ona w oparciu o kapitał zakładowy, czyli nagromadzone dobra służące do rozwoju produkcji lub nagromadzone zasoby finansowe angażowane
w działalność gospodarczą. Kapitał zakładowy tworzony jest z udziałów wnoszonych przez wspólnika (w przypadku utworzenia spółki z o.o. przez jedna osobę) lub wspólników, w wysokości przynajmniej 5 tys. zł. Art. 153, 154 Kodeksu spółek handlowych wymagają dokładnego określenia, czy wspólnik może mieć jeden, czy więcej udziałów. Jeżeli wspólnik może mieć większą liczbę udziałów, muszą być one równe, np. 5 udziałów po 400 zł. Udziały uprawniają do uczestniczenia w podziale zysku, który może być dokonany inaczej niż to wynika z udziałów. Spółka z o.o. nabiera osobowości prawnej z chwilą wpisu do KRS (na wniosek wybranego wcześniej zarządu). Organami spółki z o.o. są Zarząd i Rada Nadzorcza lub Komisja Rewizyjna. W spółkach z o.o., w których kapitał zakładowy przewyższa 500 tys. zł., a wspólników jest więcej niż 25, powinna być Rada Nadzorcza i Komisja Rewizyjna. Odpowiedzialność prawna za zobowiązania spółki z o.o. ciąży na Zarządzie spółki.
spółka akcyjna - może ją zawiązać jedna osoba. Założycielem może być także Skarb Państwa. Wspólnikami (współwłaścicielami) spółki akcyjnej są akcjonariusze (właściciele akcji), który po podpisaniu statutu (zbiór przepisów regulujących strukturę, zadania i funkcjonowanie spółki akcyjnej) w formie aktu notarialnego wybierają Zarząd spółki. Rejestruje on firmę w KRS. Minimalny kapitał zakładowy spółki akcyjnej wynosi 100 tys. zł. Naczelnym organem spółki akcyjnej uprawnionym do uchwalenia statutu jest Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy (zebranie wszystkich akcjonariuszy spółki akcyjnej, którzy mają prawo głosu w myśl zasady: jedna akcja, jeden głos). Wybiera ono i odwołuje członków Zarządu i Radę Nadzorczą spółki. Rada Nadzorcza pełni funkcję kontrolną nad Zarządem. Jeśli założyciele spółki zatrzymują dla siebie 51% akcji, decydują o wszystkich sprawach związanych z funkcjonowaniem firmy. Zysk rozdziela się w stosunku do liczby akcji, w tym akcji uprzywilejowanych. Za zobowiązania spółki prawną odpowiedzialność ponosi Zarząd. Akcjonariusze odpowiadają do wysokości udziałów.
Podsumowując:
spółki kapitałowe posiadają osobowość prawną i za swoje zobowiązania odpowiadają własnym majątkiem z wyłączeniem osobistej odpowiedzialności wspólników.
w spółce kapitałowej wspólnicy są z zasady odsunięci od bezpośredniego prowadzenia spraw spółki i od bezpośredniej jej kontroli, a organem ich reprezentującym jest zgromadzenie wspólników (walne zgromadzenie).
spółka kapitałowa w organizacji jest tzw. ułomną osobą prawną, mogącą bowiem we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana.
struktura organizacyjna spółki kapitałowej jest określona przypisami kodeksu spółek handlowych i swoboda wspólników w jej kształtowaniu jest ograniczona.
majątek spółki w spółce kapitałowej stanowi własność spółki.
skład osobowy w spółkach kapitałowych ma drugorzędne znaczenie, a do istotnych cech tych spółek należy jej płynność, co umożliwia zasada, że akcje w spółkach kapitałowych są zbywalne.
odpowiedzialność za zobowiązania spółki w spółkach kapitałowych ponosi jedynie spółka.
jeżeli chodzi o szeroko pojęte koszty rejestracji, kapitał zakładowy wynosi co najmniej 5.000 złotych w spółce z o. o. oraz minimum 100.000 złotych w spółce akcyjnej. Ponadto, w spółce akcyjnej wszystkie protokoły z walnego zgromadzenia akcjonariuszy powinny być sporządzone przez notariusza, co również rodzi dodatkowe koszty.
Bibliografia:
1. Giera Michał, Spółka osobowa, czy kapitałowa - co wybrać? (źródło: http://www.lsw.com.pl/newsletter/archiwum/20.09.2011).
2. Kodeks spółek handlowych. Ustawa z 15 września 2000r. (Dz. U. nr 16 z 1964 r.. poz. 93 z późniejszymi zmianami.
3. Makieła Zbigniew, Rachwał Tomasz: Podstawy przedsiębiorczości. Podręcznik, wyd. Nowa Era, Warszawa 2009.
4