1. Synonimy do pojęć :

  1. Spisy powszechne i imienne w Polsce

1789 - Pierwszy Spis Ludności Rzeczypospolitej

1790 - Pierwszy Imienny Spis Ludności

1921 - Narodowy Spis Powszechny

1931 - Narodowy Spis Powszechny

1946 - spis sumaryczny

1950 - Narodowy Spis Powszechny

1960 - Narodowy Spis Powszechny

1970 - Narodowy Spis Powszechny

1978 - Narodowy Spis Powszechny

1988 - Narodowy Spis Powszechny

2002 - Narodowy Spis Powszechny

  1. Podziały klasyfikacyjne - dopisać pozostałe elementy i kryterium podziału:

miesiąc) do ogólnej liczby urodzeń żywych,

• Umieralność postneonatalna - stosunek zgonów niemowląt (liczących więcej niż 28 dni ale mniej niż 1 rok) do ogólnej liczby urodzeń żywych,

• Umieralność endogeniczna - związana ściśle z wewnętrzną kondycją jednostek, z życiem wewnątrzmacicznym i okolicznościami porodu,

• Umieralność egzogeniczna - mająca źródło w styczności niemowląt z otoczeniem (najczęściej wywołana chorobami zakaźnymi, złym odżywianiem, brakiem higieny lub wypadkami

ekonomiczne grupy:

• wiek przedprodukcyjny - mężczyźni i kobiety w wieku 0-17 lat,

• wiek produkcyjny - mężczyźni w wieku 18-64 lata, kobiety w wieku 18-59 lat,

grupa ta została podzielona na :

• wiek mobilny (18-44 lata mężczyźni i kobiety),

• wiek niemobilny (45-64 lata mężczyźni i 45-59 lat kobiety),

• poprodukcyjny - mężczyźni w wieku 65 lat i więcej oraz kobiety w wieku 60 lat i więcej.

  1. Społeczna nierówność wobec śmierci oraz jej współczesne przejawy

Okólski, „Demografia”, s.80

„Umieralność jest zróżnicowana we współczesnym świecie. Wprawdzie jej poziom w Ameryce Północnej, Australii, większości krajów Europy, Japonii i kilku innych krajach jest względnie niski (wartość e(0) często przekracza 75 lat) i zbliżony, ale utrzymuje się tam wyraźne zróżnicowanie społeczne umieralności; osoby z niższych warstw społecznych żyją krócej niż osoby z wyższych warstw. W innych częściach świata (np. w większości krajów afrykańskich) poziom umieralności jest często nieporównanie wyższy; są kraje, w których e(0) nie przekracza 50 lat lub nadal zdarzają się katastrofy umieralności. Od końca lat 60. Znamienną cechą tendencji umieralności jest nieoczekiwane na ogół przyspieszenie jej spadku w krajach o najwyższym poziomie e(0) oraz zwolnienie spadku, stagnacja lub w pewnych przypadkach nawet wzrost umieralności w krajach, w których poziom e(0) jest względnie niski. Do tej drugiej grupy należała do niedawna również Polska i inne byłe kraje komunistyczne.”

  1. Jakie dane są potrzebne do obliczenia

  1. Co się rejestruje w USC [Urzędzie Stanu Cywilnego] w Polsce?

Urodzenia, zgony, zawarcie związku małżeńskiego, unieważnienie związku małżeńskiego, rozwód

  1. Zgony niemowląt z przyczyn egzogenicznych

Umieralność egzogeniczna - mająca źródło w styczności niemowląt z otoczeniem (najczęściej wywołana chorobami zakaźnymi, złym odżywianiem, brakiem higieny lub wypadkami

  1. Jaki jest to typ reprodukcji, gdy przypada 2 dzieci na kobietę w wieku…

jeśli 2 dziewczynek - reprodukcja rozszerzona;

jeśli 2 chłopców - r. zawężona;

a gdy para- r. prosta

  1. Zmiany w zakresie rozrodczości i umieralności w II połowie XX w. w krajach słabo rozwiniętych (III świata)

1947 - 1961 - I wyż demograficzny

1964 - 1972 - I niż demograficzny

Lata 70 i 80 - II wyż demograficzny

  1. Statystyka dotycząca rozwodów w Polsce (dzieci rozwodników) ???

  1. Kategorie małżeństw (mieszane, o przewadze cech…, powtórne czyste, powtórne mieszane itp.) ???

  1. Uzupełnianki:

  1. Wartości współczynników w 2008  roku: o ile pamiętam w promilach

  1. Pojęcia:

1) homogenizacji zbiorowości seniorów,

2) „obwinianiu” osób starszych,

3) postrzeganiu procesu starzenia się w kategoriach problemu społecznego,

4) rozbudzaniu konfliktów międzypokoleniowych na bazie dyskusji o międzypokoleniowej (nie)sprawiedliwości i (nie)równości,

5) bezwzględnym i stałym łączeniu procesu starzenia się z polityką społeczną.

  1. Zmiana w zakresie struktury gospodarstw domowych i w zakresie struktury rodzin (1988-2002)

Tendencja długookresowa: będzie tak samo wszędzie czyli najważniejsze prawidłowości charakteryzujące przemiany rodzin i g.d w UE

  1. Szybszy wzrost liczby g.d niż liczby ludności ogółem. G.d małe rulezzz!!!

  2. Wzrost liczby i odsetka g.d. 1os. Zwłaszcza młodzi

  3. Spadek znaczenia g.d wielorodzinnych na rzecz g.d 1os. Z rodziny nuklearną na czele, coraz częściej bezdzietne pary

  4. Więcej g.d. przez rodziny niepełne (zwł. Samotne matki)

  5. Upowszechnienie się różnych form nie-tradycyjnych form rodzinnych i quasi-rodzinnych

Zmiany te wypływają z dojrzewania demograficznego społecznego. Współczesnej Europy (tj struktura wieku podobna), jak i ujednolicenia się oblicza gospodarczego i obyczajowego.

  1. Migracje zagraniczne z Polski po wstąpieniu do UE

  1. Znaczenie i kontekst:

  1. Które współczynniki zawierają wyłącznie miary częstotliwości?

Te współczynniki, które określają występowanie danego zdarzenia demograficznego w danej populacji lub jej subpopulacji np. urodzenia, zgony, rozwody, małżeństw

  1. przedstawiciele determinizmu demograficznego - nurt socjologii naturalistycznej przypisujący czynnikom ludnościowym główną lub wyłączną rolę w kształtowaniu rzeczywistości społecznej -

  2. kraje największej imigracji w XX w

  3. przebieg linii Hejnala i czego dotyczyła - nowa linia Hajnala przebiega przez Polskę, dzieląc Europę na dwie części pod względem wzorców tworzenia rodziny . Na zachodzie - późny wiek zawierania małżeństw i małżeństwo nie jest powszechną formą związku. Na wschodznie - wczesny wiek zawierania małżeństw i małżeństwo jest powszechną formą związku. [Polska prawie w całości leży po zachodniej stronie]

  4. główne przyczyny rozwodów na pdst. badań

  5. stosunek Polaków do aborcji

  6. prognozy demograficzne

  7. gospodarstwa domowe na podstawie spisu powszechnego z 2002r.

  8. współczynnik reprodukcji netto i brutto

    1. Współczynnik reprodukcji netto - charakteryzuje on aktualną płodność i umieralność, wyrażając średnią liczbę żywo urodzonych dzieci płci żeńskiej, które dożyją wieku swych matek, przypadających na jedną kobietę w wieku rozrodczym, przy założeniu niezmiennego aktualnego poziomu płodności i umieralności zgodnego z tablicami płodności i umieralności.

    2. Współczynnik reprodukcji brutto - jest on miarą charakteryzującą aktualną płodność za pomocą średniej liczby żywo urodzonych dzieci płci żeńskiej, przypadających na jedną kobietę w wieku rozrodczym. Jest on iloczynem ogólnego współczynnika dzietności i współczynnika wyrażającego częstość rodzenia dziewcząt

  1. Współczynniki dzietności

  1. Polityka ludnościowa- co to jest, jakie sa rodzaje,

    1. Przez politykę ludnościową należy rozumieć oddziaływanie państwa za pomocą odpowiednich bodźców na kształtowanie się stosunków ludnościowych w celu osiągnięcia założonej liczby oraz (lub) struktury ludności według płci i wieku, a także (lub) założonego tempa wzrostu (dodatniego lub ujemnego) i rozmieszczenia terytorialnego.

    2. Wyróżniamy dwie kategorie polityki ludnościowej:

      1. Polityka odpowiadająca zapotrzebowaniu ludności - chodzi tu o skutki wynikające z istniejącej struktury ludności według płci i wieku, polityka ludnościowa tej kategorii jest polityką społeczno-ekonomiczną wymuszaną przez procesy i struktury demograficzne.

      2. Polityka kształtująca procesy ludnościowe - działania zmierzają do kształtowania procesu płodności, umieralności i ruchów migracyjnych. Zakres tej polityki dotyczy działań związanych ze świadomym planowaniem wielkości rodziny jak i programów zmierzających do obniżenia poziomu umieralności.

    3. W polityce ludnościowej można wyróżnić dwa przeciwstawne kierunki działania:

      1. Politykę pronatalistyczną - zmierza ona do zachowania lub podniesienia istniejącego poziomu dzietności,

      2. Politykę antynatalistyczna zmierza ona do obniżenia poziomu dzietności.

  1. Teorie migracji (autor, założenia, przyczyny, skutki, czas, miejsce) [tekst Okólskiego]

    1. Teoretyczna koncepcja migracji [Kant, Zipf]

      1. Tzw. Model ciążenia. Wielkość strumienia migracyjnego jest wprost proporcjonalna do potencjału demograficznego i odwrotnie proporcjonalna do fizycznego dystansu między tymi jednostkami

    2. Hipoteza czyników wypychających i przyciągających [Lee]

      1. Skłonność do migracji zależy od bilansu czynników i modyfikacji pośrednich

    3. Ekonomiczne [Smith, Hichs]

      1. Źródłem migracji są różnice w poziomach wynagrodzeń. Są efektem indywidualnych decyzji siły pracowniczej

    4. Teoria skumulowanej przyczynowości migracji [Massey]

      1. Warunkiem koniecznym przepływu siły roboczej jest indywidualny, racjonalny rachunek kosztów i korzyści oraz oczekiwanie dodatniego dochodu netto.

    5. Teoria nowej ekonomicznej migracji pracowniczej [Stark]

      1. Szczególnie predysponowana do wyjazdu za granice jest siła robocza, której stabilność egzystencji została silnie naruszona

  2. Teorie płodności (autor, założenia, przyczyny, skutki, czas, miejsce) [Teoria niskiej płodności wg McDonalda]

    1. Teoria racjonalnego wyboru - kalkulacja kosztów i korzyści wynikających z posiadania dziecka

    2. Teoria unikania ryzyka - w przypadku niepewnej sytuacji ekonomicznej unika się decyzji o posiadaniu dzieci dopóki nie zabezpieczy się przyszłości.

    3. Post-modernistyczna teoria wartości - wzrost wartości takich jak samorealizacja itd.

    4. Teoria równości płci

  1. Teoria I przejscia demograficznego (autor, założenia, przyczyny, skutki, czas, miejsce).

- od końca XVIII w.

- spadek umieralności (rozwój medycyny)

- rozkwit instytucji małżeństwa i rodziny: królewskie dziecko + rodzice; życie zgodne z normami/ kanonami kulturowymi

- oczekiwano, że dzietność ustabilizuje się na poziomie gwarantującym prostą zastępowalność pokoleń,

- van de Kaa nazwał I prz. dem. altruistycznym, bo cała uwaga była skupiona na tworzeniu rodziny

* W koncepcji zaproponowanej przez prof. van de Kaa punkt ciężkości jest zdecydowanie przesunięty na zmiany motywacji, zmiany systemu wartości, norm zachowań, postaw kulturowych - to wszystko decyduje o indywidualnym podejmowaniu decyzji, także tych związanych z tworzeniem rodziny.

0x08 graphic
- ale zmiany dzietności w latach '60 XX w.

  1. Teoria II przejscia demograficznego (autor, założenia, przyczyny, skutki, czas, miejsce

- podsumowuje istotę przemian demograficznych zachodzących od lat 60. w wysokorozwiniętych krajach Europy Zachodniej, a od początku lat 90. w krajach Europy Środkowo-Wschodniej.

- procesy te przejawiają się:

- spadek dzietności poniżej poziomu prostej zastępowalności pokoleń

- opóźnianie decyzji o urodzeniu pierwszego dziecka

- wzrost liczby urodzeń pozamałżeńskich

- spadek skłonności do zawierania małżeństw

- wzrost odsetek osób żyjących w związkach konsensualnych i zw. Typu LAT

- spadek umieralności i wydłużenie się życia

- nasilenie się procesów migracyjnych

1. przejście od ery królewskiego dziecka do ery pary królewskiej z dzieckiem

2. przejście od złotego wieku małżeństwa do świtu kohabitacji

3. przejście od zapobiegawczej antykoncepcji do świadomej prokreacji

4. przejście od jednorodnej do wielorakich form rodziny i gosp. domowego

5. przejście od granicy trwania życia wyznaczonej warunkami społeczno-ekonomicznymi do granicy umieralności biologicznej

6. przejście od wysyłania do przyjmowania imigrantów

- jest wynikiem postępujących od lat '60. przemian politycznych i światopoglądowych - rozwój egalitarnego społeczeństwa, wzrost autonomii jednostki, odrzucenie tradycyjnych wartości, poprawa warunków życia (rozwój usług, technologii, medycyny); - nasilenie dążeń samo-realizacyjnych jednostki - przejście indywidualistyczne

- zmiany zachodzą na 4 płaszczyznach:

1) technologiczna

2) ekonomiczna - odchodzimy od społ. opartego na sile rąk, przegraną jest klasa robotnicza; nowa klasa: intelektuariat; serwicyzacj społeczeństw

3) społeczna - egalitaryzm, nowy podział ról w rodzinie-demokratyzacja; ('60. ruchy feministyczne, rewolucja seksualna, bunt młodych - liberalizacja, laicyzacja)

4) kulturowa - styl życia, wzory zachowań, wartości; odrzucenie wartości tradycyjnych, indywidualizacja, samorealizacja, akceptacja różnych stylów życia (globalizacja), niezależność (teoria postmodernistyczna, postmaterialistyczna, rozwoju cywilizacji); zmiana motywacji prokreacyjnych - te zmiany mogą się odbić na sferze małżeństwa, rodziny (nowy model)

- cechy ponowoczesności:

1) wzrost alternatywnych stylów życia:

- single

- małżeństwa powtórne

- związki kohabitacyjne, typu LAT

- komuny - religijne, ekologiczne, feministyczne

- małżeństwa grupowe - kooperacja ekonomiczna par małżeńskich

- związki homoseksualne

- indywidualizacja: homo options - nieskończona ilość wyborów;

społeczeństwo ryzyka

- wzrost niespokrewnionych gospodarstw domowych - singularyzacja gospodarstw

- era świadomego planowania rodziny - silny spadek płodności (wzrost skuteczności środków antykoncepcyjnych)

- przechodzenie od epoki King child + parents do King parents+ Ew. dziecko (DINKS) - inwestycja w siebie, podmiotem para

  1. Definicje:

1) żywe urodzenie jest to całkowite wydalenie lub wydobycie z ustroju matki noworodka, niezależnie od czasu trwania ciąży, który po takim wydaleniu lub wydobyciu oddycha bądź wykazuje jakiekolwiek inne oznaki życia, jak: czynność serca, tętnienie pępowiny lub wyraźne skurcze mięśni zależnych od woli (mięśni szkieletowych) bez względu na to, czy sznur pępowiny został przecięty lub łożysko zostało oddzielone; każdy taki noworodek jest uważany za żywo urodzonego;

2) zgon płodu (martwe urodzenie) jest to zgon następujący przed całkowitym jego wydaleniem lub wydobyciem z ustroju matki — o ile nastąpił po upływie dwudziestego drugiego tygodnia ciąży lub później. O zgonie świadczy to, że po takim oddzieleniu płód nie oddycha ani nie wykazuje żadnego innego znaku życia, jak: czynność serca, tętnienie pępowiny lub wyraźne skurcze mięśni zależnych od woli;

3) Płodność kobiet mierzy się współczynnikiem obliczonym jako iloraz liczby urodzeń żywych i liczby kobiet w wieku rozrodczym (15—49 lat).

4) Współczynniki reprodukcji ludności:

współczynnik dzietności kobiet oznacza liczbę dzieci, którą urodziłaby przeciętnie kobieta w ciągu całego okresu rozrodczego (15—49 lat), przy założeniu, że w poszczególnych fazach tego okresu rodziłaby z intensywnością obserwowaną w badanym roku, tzn. przy przyjęciu cząstkowych współczynników płodności z tego okresu za niezmienne;

współczynnik reprodukcji brutto przedstawia liczbę córek urodzonych przeciętnie przez kobietę, przy

założeniu, że kobieta będąc w wieku rozrodczym (15—49 lat) rodzić będzie z częstotliwością, jaką charakteryzują się wszystkie kobiety rodzące w roku, dla którego oblicza się współczynnik reprodukcji (niezmienne współczynniki płodności);

współczynnik reprodukcji netto przedstawia liczbę córek przypadających na kobietę (przy analogicznych

założeniach), z wyeliminowaniem córek, które — jak wynika z aktualnych tablic trwania życia — nie dożyją do wieku swoich matek. Współczynnik ten wyraża stopień zastępowania pokoleń matek przez córki.

5) Współczynnik dynamiki demograficznej jest to stosunek liczby urodzeń żywych do liczby zgonów w danym okresie.

6) Przyrost naturalny ludności obliczono jako różnicę liczby urodzeń żywych i liczby zgonów w danym okresie.

7) Mediana wieku (wiek środkowy) ludności jest parametrem wyznaczającym granicę wieku, którą połowa ludności już przekroczyła, a druga połowa jeszcze nie osiągnęła.

Dane na 2008 rok [w tys.]

_________________________

TYPOLOGIA MODELI AKSJOLOGICZNYCH (ODNOSZĄCYCH SIĘ DO WARTOŚCI) - autorstwa Slany i Kluzowej:

  1. Model zunifikowanych wyborów aksjologicznych: Funkcjonuje on w sytuacji, w której wszyscy lub zdecydowana większość członków zbiorowości społecznej aprobuje określone wartości. Wartości te są najczęściej mocno osadzone w tradycji kulturowej danej zbiorowości i wspierane przez autorytety (kościół, państwo).

  2. Model wspólnych środowiskowych wyborów aksjologicznych: Zakłada istnienie pewnego aksjologicznego układu odniesienia dla różniących się od siebie różnych opcji wartości reprezentowanych przez zbiorowość.

  3. Model zindywidualizowanych wyborów aksjologicznych: Gdy nie istnieje żaden wyraźniej zarysowany społeczny układ odniesienia aksjologicznego. Podejmowane przez jednostkę decyzje wynikają z ich osobistego sposobu postrzegania świata.

  4. Model rozbieżnych środowiskowych wyborów aksjologicznych: Występuje wówczas gdy poszczególne grupy tworzące zbiorowość reprezentują przeciwstawne opcje aksjologiczne.

Socjologia ludności - zagadnienia z egzaminu (2009, I termin)