Metody wychowania-systematycznie stosowane sposoby postępowania wychowawczego lub powtarzalne czynności zmierzające do urzeczywistnienia celów jakie stawia sobie wychowawca. Klasyfikacja metod wychowania: *indywidualne i grupowe *bezpośredniego i pośredniego oddziaływania wychowawczego *metody wpływu osobistego, sytuacyjnego i społecznego oraz metody kierowania samowychowaniem * strukturalne i sytuacyjne
Metoda modelowania: jest to najbardziej skuteczna metoda czyli metoda przykładu a jej skuteczność potwierdza fakt ` słowa uczą, przykłady pociągają', Możemy to zaobserwować u osób, które często ze sobą przebywają. Ludzie Ci zaczynają z czasem podobnie się zachowywać. Dzieje się to w wyniku nieświadomego przyswajania postaw i zachowań innych ludzi. Taka skłonność przejawia się u dzieci, które upodabniają się do swoich rodziców. Natomiast w szkole są nimi specyficzni uczniowie, jak i cieszący się autorytetem nauczyciele. Dziecko naśladuje zachowania wzoru lub wzorca oraz identyfikuje się z nim zarówno w warstwie poglądów, wyborów i zachowań społecznych, jak i w konkretnych działaniach w środowisku. Metoda modelowania nazywana jest także często metodą działania własnym przykładem, jak i metodą dawania dobrego przykładu. Możemy wiec ją nazwać metodą uczenia się przez naśladownictwo lub przez uczenie się zastępcze jak i przez tzw. „zarażanie się”, czyli udzielanie się określonego zachowania. Wielu autorów używa zamiennie różnego rodzaju nazw. Albert Bandura - gorący propagator metody modelowania twierdzi, iż „przez modelowanie rozumie on zarówno odwzorowywanie, czyli przyswajanie zaobserwowanych zachowań, jak również nabywanie nowych zachowań lub modyfikowanie zachowań dawniej już ujawnionych przez obserwatora, przy czym z zakresu modelowania wyklucza wszelkie świadome naśladowanie modelu przez obserwatora” .Rozróżnianie uogólnionych i podobnych efektów modelowania ma bardzo ważne znaczenie z wychowawczego punktu widzenia. Szczególną rolę w tym procesie mają bardzo różne zachowania jednostki w porównaniu z postrzeganym przez nią modelem postępowania. Z reguły są to zachowania, które mieszczą się w tej samej kategorii, co obserwowany model. Dlatego metoda dawania dobrego przykładu jest bardzo przydatna i pożyteczna z wychowawczego punktu widzenia. W wyniku możliwego zgeneralizowania przez wychowanków spostrzeganych zachowań innych osób staje się ono zdolne do różnych, urozmaiconych i konstruktywnych reakcji na cudze potrzeby, braki i oczekiwania. Duży wpływ na prawidłowy proces modelowania ma okazywana im przez rodziców miłość rodzicielska. Wyzwala ona i pogłębia w wychowankach pożądane społecznie i moralnie zachowania lub postawy. Modelowaniu podlegają także przybierane przez wychowawców postawy pro społeczne wobec innych osób z otoczenia, np. przyjazny stosunek do sąsiadów, znajomych, osób odwiedzających i ich dzieci. U nauczyciela ceni się dobry stosunek do grona pedagogicznego, rodziców i opiekunów dzieci, którymi się zajmują. Ważną rolę odgrywa także przejawiana wrażliwość rodziców lub nauczycieli na krzywdy i niesprawiedliwości społeczne i niepowodzenia innych osób. Metoda ta jest mniej skuteczna w stosunku do dzieci w wieku młodszym niż w wieku starszym, stąd też chcąc wyzwolić u małych dzieci gotowość do zrobienia jakiejś przysługi trzeba dostarczyć im przykładów jak postępować. Za pomocą tej metody można efektywnie wpływać na rozwijanie i pogłębianie zachowań czy postaw społecznie i moralnie pożądanych
Metoda zadaniowa: polega na powierzaniu dzieciom konkretnych zadań, których wykonywanie prowadzi do zmian ich zachowań i postaw pożądanych z wychowawczego punktu widzenia, a także do wzbogacania ich wiedzy i doświadczeń. Chodzi tu zwłaszcza o szeroko pojętą działalność prospołeczną, co znaczy, że w szczególności wysoko ceni się tu zadania służące dobru wspólnemu. Jeżeli zadanie, które powierzymy dziecku lub nastolatkowi będzie, np. bezinteresowna opieka nad drugim człowiekiem, Niejednokrotnie też osoba pomagająca będzie znajdować się w trudnej do rozwiązania sytuacji, np. wtedy, gdy pomagając jednym, nie będzie w stanie dopomóc innym i musi godzić się z ich losem. Wszystko to wymaga szczególnych dyspozycji psychicznych i wewnętrznej dojrzałości w rozwoju moralnym. Umiejętności te wymagają głębszego zaangażowania wyobraźni, uczuć i inteligencji. Powierzanie dzieciom i młodzieży tego rodzaju zadań urasta do jednej z najbardziej skutecznych metod wychowania. Istotną cechą metody zadaniowej jest postawienie wychowanka wobec wymagań wynikających z zaistniałej sytuacji, są one więc naturalnym niejako jej skutkiem. W rodzinie jest na ogół wiele okazji do zastosowania metody zadaniowej. Zadania, które możemy wykonać na rodzinnym podłożu można podzielić na 2 kategorie:1. Dotycząca takich czynności, jak: wynoszenie śmieci, wycieranie kurzu, sprzątanie pokoi 2.Dotycząca przygotowywania posiłków i zwykle obejmuje: robienie zakupów, obieranie ziemniaków, nakrywanie do stołu, zmywanie Niektórzy rodzice jednak nie doceniają wagi obowiązków domowych dzieci, twierdząc, że dzieci powinny bezwzględnie oddać się nauce i wyręczają je w podstawowych czynnościach. Dzieci zwalniane z obowiązków domowych z czasem obojętnieją na sprawy innych ludzi, są też nielubiami przez rówieśników i mają problemy z nawiązywaniu z nimi serdecznych kontaktów. Powoduje to wewnętrzne poczucie wyobcowania i nieszczęścia, (pomimo iż wyniki w nauce są b.zadowalające),Szczególnie sprzyjające warunki występują w rodzinach wielodzietnych i więcej niż dwupokoleniowych. W takich rodzinach troska o innych wynika z naturalnej sytuacji rodzinnej. Dzieci z tego typu rodzin mają wiele możliwości w zakresie rozwijania u siebie takich umiejętności, jak: dzielenie się z innym ustępowanie i pomaganie słabszym. Natomiast w rodzinach jednodzietnych i dwupokoleniowych należy organizować dziecku środowisko tak, aby nie było niewrażliwe na potrzeby innych ludzi. Należy otworzyć dom jedynaka dla innych dzieci, jak też odwiedzać jak najczęściej zaprzyjaźnione rodziny .Wdzięcznym terenem wykorzystania metody zadaniowej jest szkoła. Szczególnie ważne jest powierzanie dzieciom i młodzieży zadań, związanych z udzieleniem przez nich tzw. pomocy koleżeńskiej w nauce. Jak się okazuję pomaganie innym sprzyja zdecydowanie podwyższeniu własnych kwalifikacji w zakresie opanowania i rozumienia treści, jakie staramy się innym przekazać. Oferowana uczniom pomoc koleżeńska w nauce jest bardziej skuteczna niż wysoko płatne korepetycje udzielane przez rutynowych nauczycieli. Tłumaczy się to tym, że rówieśnicy lepiej się wzajemnie rozumieją i na ogół łatwiej pokonują wspólne kłopoty w nauce. Podkreśla się przy tym szczególnie pomoc udzielaną uczniom klas niższych przez uczniów klas wyższych. Według Brunera uczniowie wypełniają lukę międzypokoleniową i ułatwiają uczniom młodszym od siebie wejść w świat dorosłych. Oprócz tego mają dobrą okazję do służenia innym i daje to szansę dowartościowania i przeżycia radości z własnej pracy na rzecz koleżanki. Do innych zadań powierzanych w szkole należą: -Dbałość o czystość w klasie - Ścieranie i zmywanie tablicy. Zastosowanie w szkole metody zadaniowej w dużej mierze umożliwia również organizowanie uroczystości i imprez klasowych, Powierzanie zadań poza szkołą i rodziną. Może się ono przejawiać w udzielaniu, zwłaszcza przez młodzież, pomocy ludziom kalekim, chorym, samotnym i starszym. Pomoc ta może się objawiać wyrazem troski, pamięci i szacunku dla ludzi potrzebujących. Niesienie pomocy przez młodzież świetnie przygotowuje ją do pełnienia w przyszłości roli męża lub żony, ojca lub matki.
Metoda perswazyjna - Metoda perswazyjna zwana inaczej metodą perswazji polega na uświadomieniu dzieciom i młodzieży różnych obowiązków i powinności jakie mają wobec społeczeństwa innych ludzi samych sobie oraz na przypominaniu przysługującym im praw. Perswazja jest przekonywaniem kogoś o czymś lub tłumaczeniem czegoś komuś. Czyni się tak z zamiarem spowodowania zmiany opinii, przekonań i postaw jednostki lub korygowania i wzbogacania posiadanego przez nią zasobu wiadomości w różnych sprawach. Dzięki niej dziewczęta i chłopcy uczą się odróżnić dobro od zła, poznają podstawowe normy i zasady moralne w tym także zasięg i granice bezinteresownego wspomagania innych. używanie perswazji może też pomóc młodzieży w poszukiwaniu i odnajdywaniu sensu swojego istnienia. Skuteczność tej metody będzie duża jeśli będziemy razem z Nią stosować metodę modelowania i zadaniową. Są różne sposoby perswazyjnego oddziaływania np. w rodzinie może to być rozmowa, jaką prowadzą rodzice z dziećmi.Za najbardziej skuteczną uchodzi rozmowa nakierowana licząca się z osobistymi zainteresowaniami rozmówców (charakteryzuje się ona szczerością ich wypowiedzi i prowadzenia jej w zaufaniu. Taka rozmowa nieraz sięga rady u swoich rodziców. Perswazja w szkole można ją stosować na godzinach wychowawczych, polskim historii czy też religii. Prowadzi ona do wymiany poglądów, przybiera ona formę dyskusji, są to zwykle którkie zagajenie do tóregoś z uczniów albo też specjalnie zaproszonego gościa w tym celu. Rozmowa na podwyższone temty mają tylko wtedy sens gdy uczniowie są tym zainteresowani szczerze wypowiadają własne opinie nigdy nie wymusza się na Nich wypowiedzi zgodnych ze stanowiskiem nauczyciela.
Metoda nagradzania: wzmacnianie pozytywne; Polega ona na promowaniu zachowań pożądanych za pomocą udzielania pochwał lub przyznawania nagród. Pochwały takie udzielane są w formie ustnej, pisemnej lub za pomocą wymownego gestu wyrażającego akceptacje dla określonego zachowania wychowanków. Nagrody za zachowanie występują często w formie wzmocnień materialnych jak i niematerialnych np. dłuższe oglądanie telewizji. Stosowanie powyższej metody jest tym skuteczniejsza im bardziej stosuje się ją z upragnionymi przez dzieci i młodzież rodzajami wzmocnień pozytywnych. Trzeba jednak zorientować się, któremu dziecku potrzebne jest wzmocnienie materialne, a któremu wystarczą tylko pochwały. Metoda nagradzania spełnia dwie funkcje. Pierwsza z nich: to w wyniku jej zastosowania wychowankowie dowiadują się o zgodnym z oczekiwaniami dorosłych wykonaniu określonych poleceń. W drugiej zaś udzielenie pochwały lub nagrody jest czynnikiem motywującym do zachowań społecznie i moralnie pożądanych. Poprawne użycie metody nagradzania wymaga przestrzegania kilku zasad wzmacniania pozytywnego, czyli nagradzania wychowawczego. Poprawnie stosowana metoda nagradzania jest wysoko uznawana w pedagogice, jak i przez ogół rodziców, wychowawców i nauczycieli. Stosowanie tej metody: * zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia oczekiwanego przez wychowanków sposobu ich postępowania, motywuje ich pozytywnie do zachowań społecznie i moralnie pożądanych, wpływa na kreatywność dziewcząt i chłopców, *umacnia ich poczucie wartości i własnej godności. Istnieją także słabe strony metody nagradzania, gdyż nadużywanie i popełnianie błędów w jej stosowaniu może doprowadzić dziecko do postawy roszczeniowej. Dziecko to oczekuje w następstwie społecznie i moralnie pożądanych zachowań jakiegoś zadośćuczynienia. Bez niego zaniedbuje swoje zobowiązania i obowiązki.
Powinno się wystrzegać stosowania metody nagradzania wobec jednych, a unikania wobec drugich. Nie należy pomijać dzieci i młodzieży społecznie nieprzystosowanej, gdyż to właśnie ona w szczególny sposób potrzebuje pochwał i nagród ze strony dorosłych. Nie wolno także stosować metody nagradzania wobec najmniej potrzebujących, gdyż prowadzi to do postaw egoistycznych i sprzyja niezdrowej konkurencji w środowisku rodzinnym i szkolnym. Metoda ta może być także źle zastosowana przy udzielaniu pochwał i przyznawaniu nagród, gdyż są one pozbawione wszelkiego wpływu wychowawczego na danych wychowanków, czyli nie pełnią funkcji zadośćuczynienia za określone zachowanie (oddziałują niejako w próżni). Inną ujemną stroną tej metody jest niedosyt systematycznego lub nadgorliwego jej stosowania. Powyższa metoda nie gwarantuje szybkiego sukcesu pedagogicznego. Jej korzystny wpływ jest widoczny dopiero po jakimś czasie.
Metoda karania Metoda karania, czyli inaczej mówiąc metoda wzmocnień negatywnych jest na ogół najlepiej poznaną i najczęściej stosowaną metoda wychowawczą. „Jest też jednym z najmniej skutecznych sposobów modyfikacji niepożądanych społecznie i moralnie zachowań dzieci i młodzieży” . Występują różne rozumienia metody karania. Jedna z nich mówi, iż jest ona sposobem oddziaływania wychowawczego za pomocą świadomie stosowanych kar, celem zapobiegnięcia powtórzenia przez wychowanków zachowań niezgodnych z obowiązującymi w życiu wartościami i normami. Metodę karania można porównywać z powodowaniem u wychowanków napięcia psychicznego w wyniku niespełnienia ich oczekiwańObejmuje ona także swym zasięgiem awersyjne oddziaływania i bodźce, tj. „wyrażanie upomnienia lub nagany, wykluczenie z udziału w zabawie czy w innych formach życia zbiorowego, Czasami jednak przybierają postać zakazów korzystania z różnego rodzaju wygód lub atrakcji, jak i także współczesnego odizolowania lub odosobnienia i stosowania wobec niego kar cielesnych.Metoda karania zawiera zalety jak również wady. Zazwyczaj jednak „tłumi”, niż „wygasza” niepożądane zachowania u wychowanków, czyli chwilowe zaprzestanie lub rezygnacja z dalszego karania powoduje nawrót zachowań niepożądanych. Natomiast nadmiar karania powoduje skłonności do agresji, kłamstwa. Jednak w większości przypadków powoduje lęk, frustrację, niepewności. Niektórzy twierdza, ze metoda ta jest mało skuteczna i do tego jeszcze szkodliwa, zaś inni twierdzą, że metoda karania zazwyczaj prowadzi do oczekiwanych zmian w zachowaniu dzieci i młodzieży wtedy gdy karanie przybiera postać tzw. wygaszania. Na uwagę zasługuje Jean Jacques Rousseau, który twierdzi, iż szczególnie skuteczne są kary naturalne, będące nieuniknionym następstwem złego zachowania. Kary te są konsekwencjami, które wynikają z faktycznego porządku świata w przeciwieństwie do kar, których następstwa narzucone są przez dorosłych.
Jeśli chodzi o kary fizyczne (cielesne), budzi ona poważne zastrzeżenia. Szczególnie stosowane z premedytacją w odróżnieniu do spontanicznego reagowania na niewłaściwe zachowania się wychowanków przynosi skutki wręcz przeciwne do oczekiwanych. Metoda kar cielesnych może także spowodować uszkodzenia ciała niosąc za sobą trwale tego skutki. Również bite dzieci mają skłonności do krzywdzenia innych dzieci. Złe skutki powoduje także karanie niesprawiedliwe, które budzi chęć odwetu i jest wymierzone w stanie zdenerwowania aby uciszyć własne niezadowolenie lub gniew.
Skuteczność karania jest na tyle efektywna na ile spełni się odpowiednie uwarunkowania. Jednym z nich jest pozytywny stosunek karanego do każącego, skuteczność kar zwiększa akceptacja przez karanego norm, za nieprzestrzeganie których został ukarany. Zaleca się także, aby karanie nie obrażało w niczym godności dzieci, nie było stosowane podczas chwilowej złości rodzica lub wychowawcy, aby było poprzedzone wyjaśnieniem szkodliwości popełnionego czynu, jak również na czym polega wina karanego. Powinno być także stosowane po przekonaniu dziecka, iż postąpił źle i zasługuje na karę, a także miało miejsce od razu po wykroczeniu. Efektywność metody karania zależy również od dyskretnego wymierzania kar i stosowania ich w przyjaznej atmosferze. Ważne jest także, aby stosować kary odpowiednie od stopnia odporności wychowanków na frustracje, ich wrażliwość i samoocenę. Należy więc unikać zbyt surowych i zbyt łagodnych kar. Wielu pedagogów uważa, że bardzo ważnym warunkiem skuteczności metody karania jest okazywanie osobie karanej miłości, jaką żywi wobec niej wychowawca.
Oddziaływań grupowych-polega ona na aktywowaniu dzieci i młodzieży w działalności zespołowej i samorządnej, w tym w organizowaniu z ich pomocą różnego typu zajęć łącznie z lekcjami. Zatem efekt uzyskuje się tutaj p[przeważnie dzięki odpowiednio zorganizowanej działalności chłopców i dziewcząt, jak i umożliwianiu im czynnego udziału w organizowanego rodzaju zajęć. Działanośc zespołowa: polega na tworzeniu w klasie szkolnej kilkuosobowych zespołów, celem przedyskutowania problemów. Mogą one dotyczyć różnego rodzaju spraw. Wykonywanie zadań praktycznych wiąże się z powziętymi decyzjami w rozmowach i dyskusjach znajdujących potwierdzenie na forum całej klasy. Zespoły tworzy się na podstawie dobrowolności.. Tworzenie dobrowolnych zespołów potwierdzał Kamieński wg niego dzieci lepiej wyczuwają jakie będzie lepsze środowisko koleżeńskie dla Niego samego. Zaproponował także kilka sposobów łączenia się uczniów w zespoły. * aby były one mniej więcej równe * wybieramy grupowego a następnie deklarują do nich swoją przynależność. * mianowanie przez nauczyciela grupowego i dobrowolne przyłączenie się uczniów. Udaną prób tworzenia zespołów w klasie jest umożliwienie dzieciom dobrowolnego dobierania się w pary a później łączenie ich z inną parą. Fazy w tworzeniu zespołów: *uwrażliwienie dzieci na wspólne zaspokajanie określonych potrzeb *ustala się skład osobowy zespołu, niekiedy dzieci uwzględniają sugestie nauczyciela który dba aby się zbytnio nie różniły te zespoły między sobą. *wyłanianie się grupowych *zaktywizowanie ich w wykonywaniu różnych działań Takie zespoły powołane są na czas dłuższy. Rodzaje zespołów: -doraźne-(okolicznościowe) przestają istnieć z chwilą wykonania zamierzonego zadania, waha się od 2-6 osób-stałe. Nigdy nie może pojawić się zbyt silna rywalizacja mdzy zespołami, przynależność do zespołu stwarza szansę osobom bardziej uzdolnionym.. W tej metodzie duże znaczenie ma organizowanie zbiorowej działalności dzieci. ważną rzeczą jest umiejętne łączenie ze sobą działalności zbiorowej z zespołową i na odwrót. Bezsporne znaczenie wychowawcze w stosowaniu tej metody ma przejawiana troska o spełnienie wspólnie powziętej decyzji. Metoda ta dzięki aktywizowaniu dzieci i młodzieży w działalności zespołowej zapewnia niejedną korzyść z ped. Punktu widzenia. Przede wszystkim uatrakcyjnia prowadzone zajęcia z udziałem dzieci, dodaje im odwagi Metoda organizowania działalności samorządowej polega na umożliwieniu im wzmożonego współudziału o decydowaniu o własnych sprawach i wykonywaniu przez Nich konkretnych działań zgodnych z podjętą wcześniej decyzją. Nie uznaje się za wartościowy samorząd który jest zaprzeczeniem prawdziwie rozumianej samorządności tzn. że sprowadza się wyłącznie do powołania czysto formalnych struktur organizacyjnych. Metoda ta sprzyja uczeniu się demokratycznych form współżycia społecznego, kształtowaniu się u nich podstaw świadczących o gotowości do zachowań bezinteresownych, zapewnienia im poczucia godności i wolności osobistej, zapewnienia poczucia bezpieczeństwa. Dzieci i młodzież najchętniej podejmują samorządną Działanośc zw. Z organizowaniem wolnego czasu, celowi takiemu służy powoływanie kół zainteresowań.. Równie cennym przejawem tej działalności jest wspólne organizowanie spotkań z ciekawymi ludźmi, rozwiązywanie problemów w kilkuosobowych zespołach. Niebezpieczeństwa działalności samorządowej: nadużywanie współzawodnictwa jako formy aktywizacji, nadmiar aktywności czyli nieliczenie się z realnymi możliwościami, pozostawienie ich samych sobie, podejmowanie zbyt wielu działań. Uczniowie chętnie biorą udział w lekcji, uczą się, z łatwością nawiązują szczere kontakty z nauczycielem, mają wysoką samoocenę, są zdyscyplinowani. Lekcjami najbardziej odpowiednimi dla wzmożonego współudziału uczniów w ich prowadzeniu są zajęcia przeprowadzone metodą nauczania problemowo-zespołowego. Zastosowanie metody współudziału w lekcji można skoncentrować na sposobie jej zaplanowania, na uwagę zasługuje ocenianie lekcji pod względem jej przebiegu wraz z zachowaniem uczniów. Wymaga ono czynnego zaangażowanie także nauczyciela. Nie wolno mu zapominać iż w przypadku najbardziej aktywnego ucznia nie jest on zwolniony z ponoszenia odpowiedzialności za poprawny przebieg i pomyślne wyniki.