Zjawiska patologii społecznej
Patologia jako zjawisko występuje w różnych grupach ludzkich i jest ściśle związana z rozwojem społeczeństw. Początkowo termin patologia był używany w medycynie dla oznaczenia czynników wywołujących chorobę. Z greckiego pathos - cierpienie, logos- nauka . dopiero w końcu XIX w. zaczęto odnosić go do zjawisk społecznych. Wykorzystano wówczas ten termin do określania działań ludzkich przeciwstawnych ideałom stabilizacji, wartościom i normom społecznym.
Zjawiska te określa się także terminami bliskoznacznymi tj.: dewiacja społeczna, dezorganizacja, anomia, zachowanie dysfunkcjonalne. Od końca XIX w. powstało wiele definicji patologii społecznej. Jako pierwszy w Polsce w 1990r. w dziedzinie patologii społecznej w sposób całościowy przedstawił koncepcję A.Podgórecki , określił ją…”jako destruktywne i autodestruktywne zachowania ludzi, grup lub całych społeczeństw..”, a przez patologię społeczną należy ,,..rozumieć ten rodzaj zachowania, ten typ instytucji, ten typ funkcjonowania jakiegoś systemu społecznego, który pozostaje w zasadniczej nie dającej się pogodzić sprzeczności ze światopoglądowymi wartościami, które w danym społeczeństwie są akceptowane”.
Według. J. Szczepańskiego, który posługuje się terminem dezorganizacja uważa, że jest ona zespołem procesów społecznych powodujących, iż w ramach pewnej zbiorowości oddalające się od normy i ocenianie negatywne przekraczają dopuszczalne optimum i zagrażają ustalonemu przebiegowi procesów życia zbiorowego. Polega on na dezintegracji instytucji, osłabieniu mechanizmów kontroli formalnej i nieformalnej, chwiejności kryterium ocen, pojawieniu się wzorów zachowań rozbieżnych z wzorami uznawanymi za dopuszczalne.
Na gruncie socjologii funkcjonują różne teorie wyjaśniające źródła patologii społecznej:
a)Teoria napięć strukturalnych :
Osłabia więzi społeczne, kładąc duży nacisk na sukces finansowy i zawody, ograniczając przy tym dostępne środki umożliwiające osiągnięcie sukcesu. Powiększa tylko strukturalne napięcie, prowadzące do zakłóceń w stosunkach międzyludzkich i poczucia dobra i zła. To właśnie w takim społeczeństwie poziom przestępczości jest wysoki.
b)Teoria konfliktu:
Pokazuje w jakis sposób struktura ekonomiczna społeczeństwa wpływa na sferę polityczną. Mówi o wzroście napięcia między potrzebami i aspiracjami, a możliwościami ich urzeczywistnienia na określonym poziomie i w określonym czasie. Pokazuje wyższą nieodpowiedzialność ludzi bogatych, bezkarność ludzi władzy, oszustwa wyborcze, krętactwa polityczne, manipulacje głosowe itp.
c)Teoria naznaczania(etykietowanie):
Głosi, że zachowanie jednostek kształtowane jest przez reakcje innych ludzi ”kiedy komuś przyczepi się etykietę - dewianta, zbrodniarza, przestępcy, wariata, narkomana czy alkoholika, wówczas często zaczyna się on zachowywać tak, by spełniać oczekiwania z nią związane”. Etykiety te odbierają ludziom szanse odejścia od dewiacji i wpychają na powrót w rolę dewiantów. Ludzie pod presją innych nabierają o sobie wyobrażenia i zaczynają postępować zgodnie z nim, utwierdzając wszystkich w przekonaniu, że ich ocena jest słuszna.
d)Teoria kontroli (decydującego wpływu):
Mówi o nasilaniu się różnorodnych i sprzecznych interesów grup ludzi o charakterze etnicznym, językowym, kulturowym, religijnym. Łatwe i szybkie pieniądze uzyskiwane ze sprzedaży narkotyków, z rozbojów czy morderstw, lokalna sława związana z aktami przemocy.
e)Teoria zróżnicowanych powiązań
Głosi, że jednostki uczą się przestępczości w trakcie socjalizacji. Popełniane przestępstwa zależą od natury wpływu i ilości czasu, jaki ludzie spędzają zz innymi , którzy popierają i kształtują zachowania dewiacyjne. Dotyczy to przede wszystkim młodych ludzi, którzy mają małe doświadczenie , aby móc ocenić zachowanie patologiczne , są przez to podatni na różnego rodzaju wpływy.
Innych źródeł patologii można się dopatrzeć w przemianach społeczno-ekonomicznych, kulturowych i politycznych. Największym skutkiem zmian ustrojowych jest bezrobocie, :
w sferze materialnej - obniżenie dóbr podstawowych tj: żywność, odzież
w sferze psychicznej: depresje, lęk przed przyszłością, poniżenie, rozgoryczenie
w sferze kondycji fizycznej: złe stany zdrowotne, spowodowane złym odżywianiem , stres
w sferze społecznego funkcjonowania rodziny konflikty prowadzące do rozbicia rodzin problemów wychowawczych dzieci.
Patologia społeczna ma wymiar jednostkowy i grupowy .Dotyczy zjawisk związanych z życiem jednostki, zwanym jednostką patologii indywidualnej.
1)ALKOHOLIZM
Według Encyklopedii jest to choroba powstała w skutek nadużywania napojów alkoholowych. Mianem alkoholizmu określa się wszelki sposób picia, który wykracza poza ramy obyczajowego, przyjętego w całej społeczności picia towarzyskiego, natomiast alkoholikami są osoby nadmiernie pijące, u których alkohol osiągnął taki stopień, że przynosi szkodę zdrowiu psychicznemu i fizycznemu oraz ich stosunkom z otoczeniem. Uzależnienie od alkoholu zwiększa ryzyko zapadalności na choroby somatyczne. Doprowadza do wielu wypadków, strat finansowych , obniża jakość i wydajność pracy , utrudnia kontakty z rodziną i z drugimi osobami.
Ponad 300 tys. Ludzi rocznie w Polsce przebywa w miejskich izbach wytrzeźwień. Najwięcej pije w Polsce północnej i wschodniej. Najwięcej piją ludzie biedni , robotnicy, bezrobotni i bezdomni. O 20 % młodych ludzi sięga teraz po częściej po alkohol niż 4 lata temu.
2)NARKOMANIA
To stałe bądź okresowe przyjmowanie w celach nie medycznych środków odurzających lub środków psychotropowych albo jakis zastępczych. Występują 3 rodzaje uzależnień :
a)fizyczne - to taki stan patologiczny, objawiający się ze strony abstynencji , typowe objawy tego stanu to bóle stawowe i mięśniowe, omdlenia, wymioty, biegunka, podwyższone ciśnienie tętnicze.
b)psychiczne - to stan przymusowy. W którym konieczne jest okresowe bądź stałe zażywanie środków odurzających dla przyjemności bądź stałego głodu narkotycznego (abstynencji). Typowe objawy tego stanu to lęki, niepokój wewnętrzny, zaburzenia funkcji myślenia, spostrzegania, pamięci, koncentracji.
c)społeczne - to używanie narkotyków w grupie. Aby dana osoba uzależniła się od narkotyków muszą zaistnieć następujące czynniki :
-efekt przyjemności z zażywania narkotyków
-silne oddziaływanie środowiska na daną osobę
-podatne cechy osobowości
Szacuje się, iż od 20-40 tys. osób jest uzależnionych i od 100-200 tys.osób eksperymentujących z narkotykami. W 1999r. zlikwidowano 8 wytwórni amfetaminy i przejęto 300kg narkotyków.
3)PROSTYTUCJA
Zjawisko polegające na zaspokojeniu potrzeb seksualnych przygodnych partnerów za zapłatą bez zaangażowania uczuciowego. Źródła prostytucji upatruje się w czynnikach takich jak : wadliwa struktura rodziny, alkoholizm, zła atmosfera w domu, niski poziom wykształcenia, niski status rodziny.
Szacuje się, że w Polsce jest ok. 13,5 tys. Osób uprawiających prostytucje, z czego 2,5 tys. To cudzoziemki.
4)SAMOBÓJSTWO
Jest to celowe i świadome pozbawienie się życia. Wyróżnia się następujące rodzaje samobójstw:
-prawdziwe - kiedy następuje wybór śmierci zamiast życia
-rzekome - kiedy chce się śmierci, ale kończy się na samouszkodzeniu czyli wołaniu o pomoc.
-demonstrowane - kiedy samobójca nie ma ochoty pozbawić się życia.
Najczęstszymi sposobami pozbawienie się życia są: zatrucia, powieszenia, utonięcia, zranienia ostrymi narzędziami itp.
Najczęściej samobójcami okazują się mężczyżni po 35 r. życia , osoby rozwiedzione, wdowy .
W 1997 r. odnotowano w Polsce 5 561 zamachów samobójczych.
5)PRZESTĘPSTWA
Są naruszeniem kodeksów prawnych. Powodami przestępstw mogą być: zachwiania równowagi psychicznej, alkoholizm, konflikty społeczne, nierówny podział bogactw itp.
Goodman sklasyfikował typy przestępstw :
-przestępstwa przeciwko osobie (przestępstwa przemocy)- zabójstwa, napady, gwałty i rozboje
-przestępstwo przeciwko mieniu - kradzież, włamania, podpalenia
-przestępstwa „bez ofiar” - hazard, publiczne pijaństwo , prostytucja
-przestępstwa „białych kołnierzyków” i korporacji - fałszywa reklama, nielegalny obrót akcjami
Według policji działa w Polsce ok. 450 zorganizowanych grup przestępczych i kilkadziesiąt gangów zagranicznych głównie z Rosji, Ukrainy i Białorusi. Gangi organizują napady na banki i przedsiębiorstwa, dokonują zabójstw na zlecenie i zbierają haracze.
Oczywiście patologie społeczne należy zwalczać i jest to czynione, nie mniej jednak z różną skutecznością. Jest to proces złożony, trudny, mało efektywny, wymagający dużo czasu. Przyczyny należy zwalczać a nie łagodzić skutki. Kary dla przestępców powinny być wysokie. Podstawowymi instytucjami zobowiązanymi do przeciwdziałania i zwalczania patologii są: policja, prokuratura, sądy, więziennictwo, szpitale psychiatryczne, instytuty pomocy społecznej, porządkowe, oraz takie instytucje jak : MONAR, AA, KARAN.
Polski kodeks karny wyróżnia , obok kar zasadniczych (kara pozbawienia wolności, w tym dożywotniej) karę ograniczenia wolności, karę grzywny, kary dodatkowe-pozbawienia praw publicznych, pozbawienie praw rodzicielskich lub opiekuńczych, zakaz zajmowania określonych stanowisk, wykonywania określonego zawodu, zakaz prowadzenia pojazdów.