12. System instrumentów ekonomicznych stosowanych w ochronie środowiska
Instrumenty ekonomiczne (zwane również rynkowymi) są alternatywą dla regulacji zachowań zanieczyszczających za pomocą zakazów i nakazów (instrumentów prawnych). Zmierzają do uwzględnienia przez decydentów kosztów i korzyści wynikających
z alternatywnych zachowań. Zachowanie się podmiotów gospodarczych i ludzi jest motywowane korzyściami własnymi, np. rezygnacja z energochłonnej produkcji nie poprzez zakazy, ale poprzez rachunek korzyści jej zaprzestania lub podjęcia wytwarzania mniej energochłonnych wyrobów.
Do systemu instrumentów ekonomicznych należą:
1. Opłaty
a) opłaty za emisję lub ścieki
b) opłaty nakładane na produkty (opłaty produktowe)
c) opłaty za korzystanie z infrastruktury ochrony środowiska (np. za przejmowanie ziemi na cele nieleśne i nierolnicze, składowanie odpadów, wycinanie drzew i krzewów)
d) opłaty koncesyjne
e) opłaty administracyjne (np. za wydawanie pozwoleń wodno-prawnych i innych)
2. Systemy depozytowe i kaucje
3. Tworzenie rynku
a) handel uprawnieniami do emisji (pozwolenia zbywalne)
b) interwencje w mechanizmy rynkowe
c) definiowanie odpowiedzialności finansowej (tworzenie rynku ubezpieczeń od ryzyka ekologicznego)
4. Bodźce wspomagające egzekucję prawa
a) kary za przekroczenia norm
b) wadium zabezpieczające spełnienie norm
c) narzuty podatkowe
5. Subwencje
a) dotacje
b) ulgi podatkowe
c) preferencyjne pożyczki i kredyty
Ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001r. wymienia trzy następujące środki finansowo - prawne ochrony środowiska:
Opłata za korzystanie ze środowiska, ponoszona za:
wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza
wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi
pobór wód
składowanie odpadów
Administracyjna kara pieniężna
Jest ponoszona za przekroczenie lub naruszenie warunków korzystania ze środowiska, ustalonych decyzją w zakresie wprowadzania gazów lub pyłów do powietrza, ścieków do wód lub ziemi, pobór wód, składowanie odpadów także w zakresie magazynowania odpadów i emitowania hałasu do środowiska.
Zróżnicowane stawki podatków i innych danin publicznych służące celom ochrony środowiska. Stawki podatku akcyzowego powinny być kalkulowane tak, aby zapewnić najniższą cenę rynkową:
benzyny bezołowiowej w stosunku do benzyny zawierającej ołów
olejów napędowego i opałowego o niższej zawartości siarki w stosunku do olejów
o wyższej zawartości siarki
olejów napędowego i smarowego, wytwarzanych z udziałem komponentów uzyskanych
z regeneracji olejów zużytych, w stosunku do olejów wytwarzanych bez udziału tych komponentów
biopaliw opartych na wykorzystaniu biomasy, w szczególności roślin uprawnych,
w stosunku do paliw pochodzących ze źródeł nieodnawialnych
Wysokość opłat za korzystanie ze środowiska i administracyjnych kar pieniężnych zależy od:
ilości i rodzaju gazów i pyłów wprowadzanych do powietrza
ilości i jakości wody oraz od tego, czy pobrano wodę powierzchniową czy podziemną
ilości, stanu (temperatury, odczynu i poziomu sztucznych substancji promieniotwórczych)
i składu ścieków oraz od wielkości, rodzaju i sposobu zagospodarowania terenu, z którego
te ścieki są odprowadzane.
ilości i rodzaju składowanych albo magazynowanych odpadów oraz czasu ich składowania oraz magazynowania
pory doby i wielkości przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu
Do ponoszenia opłat za korzystanie ze środowiska oraz administracyjnych kar pieniężnych zobowiązane są podmioty korzystające ze środowiska czyli:
przedsiębiorcy oraz osoby prowadzące działalność wytwórczą w rolnictwie w zakresie upraw rolnych, chowu lub hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego oraz osoby wykonujące zawód medyczny w ramach indywidualnej praktyki.
jednostki organizacyjne nie będące przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy - Prawo działalności gospodarczej
osoby fizyczne niebędące podmiotem, korzystające ze środowiska w zakresie, w jakim korzystanie ze środowiska wymaga pozwolenia
Podmiot korzystający ze środowiska bez uzyskania wymaganego pozwolenia lub innej decyzji ponosi opłatę podwyższoną za korzystanie ze środowiska. W razie korzystania ze środowiska z przekroczeniem lub naruszeniem warunków określonych w pozwoleniu lub innej decyzji, podmiot ponosi, oprócz opłaty, administracyjną karę pieniężną.
Opłaty za korzystanie ze środowiska podmiot korzystający ze środowiska wnosi na rachunek urzędu marszałkowskiego właściwego ze względu na miejsce korzystania ze środowiska.
Administracyjne kary pieniężne podmiot korzystający ze środowiska wnosi na rachunek wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, który wydał decyzję o wymierzeniu kary.
Wpływy z tytułu opłat i kar stanowią przychody odpowiednich funduszy ochrony środowiska
i gospodarki wodnej.
Podmiot korzystający ze środowiska wnosi opłatę do końca miesiąca następującego po upływie każdego półrocza. Jednostkowe stawki opłat określane są przez Radę Ministrów na drodze rozporządzenia.