WYMIARY NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI INTELEKTUALNEJ
Wymiar pierwszy ETIOLOGICZNY- wyraża się w wyodrębnieniu kulturowej postaci niepełnosprawności intelektualnej, która powstaje w wyniku deprywacji kulturowej dziecka w środowisku rodzinnym od wczesnych faz jego rozwoju. Wynika z tego, że w etiologii niepełnosprawności intelektualnej patologiczne zjawiska środowiska rodzinnego mają znaczenie nie tylko biologiczne(uszkodzenia mózgu) ale także psychospołeczne( zahamowanie rozwoju)
Wymiar drugi- SYMPTOMALOGICZNY, wiąże się z uznaniem niedojrzałości społecznej człowieka za kryterium diagnozy niepełnosprawności intelektualnej. Niedojrzałość społeczna jest tu rozumiana jako funkcjonalna niezdolność do rozsądnego kierowania swoimi sprawami, nieumiejętność utrzymania się bez wydatnej pomocy otoczenia oraz wywiązywani się z obowiązków obywatelskich
Z czasem w definicji niepełnosprawności intelektualnej zamiast terminu „dojrzałość społeczna” wprowadzono określenie „umiejętności przystosowawcze”, a następnie „zachowanie przystosowawcze” W zachowaniu tym wyróżniono trzy kategorie umiejętności przystosowawczych:
a) pojęciowe (rozumowe) w tym: mowę czynną i bierną, czytanie i pisanie, rozumienie znaczenia pieniędzy, samokierowania
b) społeczne w ty: interpersonalne stosunki, odpowiedzialność, poczucie własnej godności, łatwowierność, naiwność, prostoduszność, postępowanie zgodne z zasadami przestrzegania prawa.
c) praktyczne, w tym: czynności osobiste związane z życiem codziennym- jedzenie ubieranie się, poruszanie, czynności instrumentalne- przygotowanie posiłków, przyjmowanie leków, korzystanie z telefonów, środków transportu, czynności związane z utrzymaniem gospodarstwa.
Wymiar trzeci- PRZYSTOSOWAWCZY, wynika z przyjętej przez Światową Organizację Zdrowia koncepcji niepełnosprawności człowieka, w której obok biologicznego uszkodzenia i funkcjonalnej niepełnosprawności wyróżniono upośledzenie społeczne. Upośledzenie społeczne jest konsekwencją interakcji osoby niepełnosprawnej otoczeniem, w którym ma ona trudności przystosowawcze i od którego różni się odmiennymi cechami.
Podmiotowy udział rodziców w procesie rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego wymaga odpowiednich kompetencji. Składają się na nie trzy komponenty strukturalne tj., wiedza, zdolności i umiejętności niezbędne w realizowaniu zadań rehabilitacyjnych.
Nabycie tych trzech elementów kompetencji rehabilitacyjnych wymaga od rodziców znacznego zaangażowania i wsparcia ze strony odpowiednich specjalistów ( np. pedagogów specjalnych, logopedów, lekarzy itp.)
WIEDZA o niepełnosprawności dziecka i o samym dziecku dotkniętym daną niepełnosprawnością oraz o zasadach i metodach wychowawczego i rehabilitacyjnego postępowania z nim jest niezbędna by rodzice znali i rozumieli potrzeby biopsychiczne swojego dziecka, jego możliwości rozwoju, ograniczenia spowodowane niepełnosprawnością oraz jego reakcje emocjonalne i zachowanie się w różnych sytuacjach. Drugi blok wiedzy dotyczy postępowania opiekuńczo-wychowawczego z dzieckiem, udzielania mu potrzebnej pomocy i specjalnego usprawniania zaburzeń jego organów i procesów
ZDOLNOŚCI niezbędne rodzicom dotyczą ich koncentracji na dziecku i jego potrzebach, empatii, nawiązywania z nim emocjonalnego i językowego kontaktu oraz spolegliwego postępowania
UMIEJĘTNOŚCI obejmują sposoby opiekuńczo-wychowawczego i terapeutycznego postępowania z dzieckiem, w tym metody jego usprawniania według wskazań specjalistów, udzielania mu specjalnej pomocy w nauce, usamodzielniania go i wspierania jego rozwoju psychofizycznego.
UPODMIOTOWIENIE RODZINY W PROCESIE REHABILITACJI DZIECI Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ
Istotą podmiotowości człowieka jest jego świadomy udział w poznawaniu i kształtowaniu siebie i otoczenia. Podmiotowość stwarza człowiekowi szanse świadomego regulowania swoich relacji z otoczeniem, jednak relacje te mogą być ograniczane przez innych. Tylko społeczności cechujące się wysoka demokratyzacją i humanizmem stwarzają swoim członkom warunki podmiotowego funkcjonowania.
Upodmiotowienie rodziny w procesie rehabilitacji osoby niepełnosprawnej jest możliwe tylko wtedy, gdy udział jej członków w tym procesie jest świadomy i kompetentny oraz gdy są oni do tego odpowiednio przygotowani.
Również ważny dla podmiotowego udziału rodziców w procesie rehabilitacji dziecka jest właściwy stosunek do tego procesu. Wyraża się on z jednej strony w docenieniu przez rodziców wiedzy i kompetencji specjalistów oraz w dążeniu do korzystania z ich pomocy, z drugiej- w zmierzaniu do nabywania własnych kompetencji rehabilitacyjnych oraz do aktywnego i kreatywnego włączania się w proces rehabilitacji dziecka.
Szczególną role w upodmiotowieniu rodziców dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w procesie edukacyjnej rehabilitacji odgrywają nauczyciele i specjaliści( pedagodzy, logopedzie, rehabilitanci) zatrudnieni w różnych instytucjach kształcenia specjalnego. Ciągła i systematyczna współpraca nauczycieli i specjalistów z rodzicami powinna być podporządkowana dwóm celom:
- jak najlepszemu poznaniu środowiska rodzinnego niepełnosprawnych uczniów, a zwłaszcza stanu więzi emocjonalnych w rodzinie i stosunku rodziców do dziecka. Bowiem aktywny udział rodziców w procesie rehabilitacji dziecka w większym stopniu zależy od ich emocjonalnego stosunku do dziecka i motywacji wspierania jego rozwoju niż od warunków bytowych rodziny.
-długotrwałemu i wielostronnemu oddziaływaniu edukacyjno-instruktażowemu na rodziców oraz usamodzielnianiu ich w podejmowaniu różnorodnych decyzji czynności wspierających usprawnianie i naukę dziecka oraz w tworzeniu dla niego w środowisku rodzinnym odpowiednich warunków wszechstronnego rozwoju.