Ból jest nieprzyjemnym i subiektywnym dozna­niem czuciowym I emocjoi minym związanym z ist­niejącym lub potencjalnym uszkodzeniem tkanek.

W ooenie znaszanych dolegliwości zwraca się uwagę przede wszystkim na to, co odczuwa i opisuje pacjent.

Podstawą klasyfikacji bólu są następujące kry­teria:

• Czas trwania; ból astry; ból przewlekły — nawracający lub uporczy­wy i trwający co najmniej 3 miesiące albo ból utrzymujący się mimo wygojenia uszko­dzonych tkanek i wymagający stałego lecze­nia przeciwbólowego.

• Mechanizm powstawania:

ból receptorowy (nocyceptywny) — powstaje po podrażnieniu receptorów w różnych na­rządach i tkankach; są dwa rodzaje bólu re­ceptorowego: trzewny (np. wieńcowy, z narządów jamy brzusznej lub miednicy mniejszej), somatyczny (kostny, mięśniowy, z ucisku skóry i tkanki podskórnej).

ból niereceptorowy (nienocyceptywny): neuropatyczny — powstający po uszkodze­niu lub podrażnieniu struktur układu ner­wowego obwodowego lub ośrodkowego; psychogenny — gdy nie stwierdza się uszkodzenia ani podrażnienia tkanek,

a dolegliwości zgłaszane przez chorego są właściwe dla takiego uszkodzenia.

• Miejsce występowania:

ból zlokalizowany — dobrze umiejscowiony w określonej okolicy ciała na ograniczonym obszarze; ból rzutowany — promieniuje z miejsca po­wstania lub jest odczuwany w innych miej­scach niż uszkodzone; ból uogólniony — ból odczuwany w wielu miejscach całego ciała; może mu towarzyszy cierpienie psychiczne, społeczne i duchowe (ból totalny).

Pacjent z chorobą nowotworową odczuwa często kilka rodzajów bólu!

• Etiologia: ból spowodowany nowotworem; ból powstały w wyniku leczenia przeciwno-wotworowego; ból spowodowany chorobą nowotworową (wyniszczeniem, infekcjami, unieruchomie­niem); ból niezwiązany z nowotworem (współistnie­jący).

Ocena bólu:

Badanie podmiotowe: wywiad dotyczący choro­by, leczenia przeciwnowotworowego i bólu (lokalizacji, charakterystyki, dotychczasowego leczenia przeciwbólowego itd.).

Badanie przedmiotowe: ocena zachowania chorego (poruszanie się, postawa ciaia, sposób relacjonowania dolegliwości), badanie fizykalne (ocena punktów spustowych, orientacyjne bada­nie neurologiczne, ocena ewentualnych zaburzeń troficznych).

Ocena bólu przez chorego z wykorzystaniem prostych skal oceny natężenia bólu; ocena powinna być prowadzona od chwili rozpoczęcia leczenia:

• skala numeryczna — liczby od 0 do 10;

0 — oznacza brak bólu, 10 — najsilniejszy ból, jaki chory może sobie wyobrazić;

• skala wzrokowo-analogowa — oznaczanie bólu na linii o długości 10 cm; 0 — brak bólu, 10 cm — najsilniejszy ból, jaki chory może sobie wyobrazić.

Badania dodatkowe: należy wykonywać je tylko wtedy, gdy od ich wyniku zależy dalsze leczenie przeciwbólowe, np. scyntygrafię czy RTG kości w razie podejrzenia przerzutów w celu ewentual­nego zakwalifikowania do radioterapii paliatyw­nej. Czasami badania dodatkowe są niezbędne do lokalizacji zmian będących przyczyną bólu.

Ból kostny U pacjentów z przerzutami do kości: rak gruczołu sutkowego, tarczycy, płuca, jelita grubego. Nasila się podczas ruchu i obciążenia zmienionej patologicznie kości. Miejscowa bolesność podczas ucisku i opukiwania.

leczenie- farmakologiczne/analgetyki, steroidy, biofosforany, hormonoterapia, chemioterapia

- operacyjne/ stabilizacja prewencyjna lub lecznicza w złamaniu patologicznym kości długich, przenoszących ciężar ciała, i kręgów.

- onkologiczne/ radioterapia, podanie dożylne radioizotopu

Ból neuropatyczny gdy dochodzi do uszkodzenia układu nerwowego przez ucisk, naciekanie guza, po leczeniu operacyjnym ( torakotomii, mastektomii), po chemioterapii, po radioterapii

charakterystyka

palenie, pieczenie, rwanie, strzelanie, promieniowanie charakter stały, nasila się w nocy i w spoczynku alodynia

leczenie z wyboru- koanalgetyki, analgetyki, z opioidami włącznie.

Koanalgetyki:

Leki przeciwpadaczkowe/karbamazepina, kwas walproinowy, gabapentyna, pregabalina

Leki przeciwdepresyjne/ amitryptylina, selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny

Inne koanalgetyki/ ketamina - antagonista receptora nmda

Leki znieczulające miejscowo i przeciwarytmiczne- lidocaina

Metody niefarmakologiczne leczenia bólu: blokady; neurolizy; podpajęczynówkowa i zewnątrzoponowa droga podawania leków; zabiegi neurodestrukcyjne; zabiegi neuromodulujące

Standardy WHO leczenia bólu w chorobie nowotworowej

Podstawą farmakologicznego leczenia bólu nowo­tworowego jest stosowanie standardów Światowej Organizacji Zdrowia (WHO).

Zasady te mówią, że należy stosować leki prze­ciwbólowe:

• doustnie, jeśli jest to możliwe (konieczna jest znajomość alternatywnych dróg podania leków — podskórnej, przezskórnej, doodbytniczej);

• według zegarka (w bólu przewlekłym dawki terapeutyczne podawane w stałych odstępach czasu wynikających z właściwości preparatu);

• zgodnie z zasadami drabiny analgetycznej(wybór stopni drabiny zależy od natężenia, patomechanizmu bólu i działań niepożądanych leków)

Drabina analgetyczna WHO

Lek dobiera się indywidualnie dla każdego cho­rego, z uwzględnieniem mechanizmu bólu i jego natężenia.

Wybór stopnia drabiny analgetycznej zależy za­zwyczaj od natężenia bólu:

• I stopień: analgetyki nieopioidowe ± koanalgetyki ± leki łagodzące objawy niepożądane;

Paracetamol: działanie ośrodkowe, szybkie ale krótkie. Wchłania się z jelita cienkiego.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ): mogą być łączone z paracetamolem: Ibuprofen

Ketoprofen, Diklofenak, Naproksen, Nabumeton, Celekoksyb

Analgetyki nieopioidowe: Metamizol

NLPZ są szczególnie skuteczne w bólu kostnym, zapalnym i mięśniowo-powięziowym.

Objawy nieporządne ze strony przewodu pokarmowego, nerek, układu krążenia, hemostazy

U chorych ze zwiększonym ryzykiem powikłań zaleca się stosowanie pompy protonowej.

• II stopień: słabe opioidy + analgetyki nieopioido­we ± koanalgetyki ± leki łagodzące objawy nie­pożądane;

Włącza się jeżeli Leki z pierwszego stopnia w dawkach max nie były skuteczne lub gdy chory zgłasza ból o nasileniu umiarkowanym (4-6/10)

Dawki opioidów zwiększa się stopniowo, stosując zasadę miareczkowania.

Dostępne w Polsce słabe opioidy:

Kodeina: preparat doustny, wykazuje działanie addywne z paracetamolem.

Dihydrokodeina: slaby opioid półsyntetyczny, analog kodeiny, dostępny w tabletkach o zmodyfikowanym uwalnianiu

Tramadol: opioid syntetyczny, doustny, pozajelitowy. Powoduje mniej zaparć niż kodeina i dihydrokodeina. Może powodować zespół serotoninergiczny jeżeli zastosuje się go z innymi lekami zwiększającymi stężenie serotoniny. Nie wolno podawać z inhibitorami MAO.

• III stopień: silne opioidy ± analgetyki nieopio­idowe ± koanalgetyki ± leki łagodzące objawy niepożądane.

Jeżeli słabe opioidy miareczkowane do dawek max nie są wystarczające, należy je odstawić i włączyć silne opioidy.

Dostępne w Polsce silne opioidy:

Morfina: silny agonista receptorów opioidowych, od którego wg WHO powinno rozpocząć się leczenie bólu silnymi opioidami. Przy stopniowym zwiększaniu nie ma dawki max, jeżeli jednak zwiększy się kilka razy ból nie ustępuje, należy na nowo przeprowadzić diagnostykę bólu.

Fentanyl: silny agonista receptorów opioidowych, działa głównie centralnie, dostępny w plastrach. Stosowany w okresie bólu stabilnego. Pełne działanie po 12h od przyklejenia pierwszego plastra, dlatego należy kontynuować dotychczasowe podawanie morfiny do momentu zadziałania plastra. Powoduje mniej zaparć niż morfina- należy zmniejszyć podawanie leków przeczyszczających. Niebezpieczny u chorych z niewydolnością oddechową.

Buprenorfina: silny częściowy agonista receptora opioidowego. Dostępny w plastrach i tabletkach podjęzykowo. działanie po 12h od przyklejenia pierwszego plastra, dlatego należy kontynuować dotychczasowe podawanie morfiny do momentu zadziałania plastra. Słabsze działanie zapierające niż morfina. Wydalana głównie przez przewód pokarmowy.

Oksykodon: półsyntetyczna pochodna tebainy. Silniejszy od morfiny. Wydalany przez nerki, lepiej tolerowany przez osoby starsze- powoduje mniej zaburzeń poznawczych. Skuteczny szczególnie przy bólu trzewnym.

Metadon: syntetyczny silny opioid o działaniu agonistyk receptorów opioidowych oraz inhibitora NMDA i presynaptycznego inhibitora wychwytu zwrotnego serotoniny. Dostępny w postaci syropu. Szczególnie zalecany w bólu neuropatycznym. Wydalany przez przewód pokarmowy. Może być stosowany tylko w warunkach szpitalnych.

Działania niepożądane opioidów:

Zaparcia: są objawem stałym i wymagają stosowania profilaktyki za pomocą preparatów rozmiękczających stolec i pobudzających perystaltykę jelita grubego.

Nudności i wymioty: mogą pojawić się w pierwszych dniach stosowania opioidów i w większości przypadków powinny ustąpić samoistnie, ale do ich łagodzenia stosuje się metoklopramid. Jeżeli utrzymują się nadal, dołącza się haloperydol.

Senność: ustępuje po kilku dniach stosowania opioidów. Jeżeli jednak narasta lub nie mija, należy zmniejszyć dawkę opioidów oraz wykluczyć inne przyczyny senności. Czasem pozostaje tylko tzw. „gotowość do drzemki”, gdy chory nie ma zajęcia.

Rzadziej: suchość jamy ustnej; świąd; zatrzymanie moczu; poty; zaburzenia poznawcze i koncentracji uwagi; sporadycznie neurotoksyczność po opioidach (z miokloniami, splątaniem i hiperalgezją)

Przedawkowanie opioidów:

Miareczkowanie dawki opioidów zapobiega przedawkowaniu, ale należy zwrócić uwagę na: Zwolnienie częstości oddechów poniżej 10/min;

Źrenice szpilkowate, słabo reagujące na światło; Zaburzenia świadomości; Objawy neurotoksyczności, np. mioklonie ;

W takich sytuacjach należy: Odstawić kolejną dawkę opioidów; Ściśle monitorować stan chorego; Zapewnić nawodnienie i diurezę; W razie stwierdzenia depresji ośrodka oddechowego podać dożylnie antagoniste opioidowego(nalokson) i hospitalizować chorego;

Szczególnie w przypadku przedawkowania opioidu podawanego przezskórnie okres monitorowania będzie przedłużony. Po przedawkowaniu bumrenorfiny dawki naloksonu muszą być o wiele wyższe i podawane dłużej.

Powstawanie i skutki bólu przewlekłego

Ostry ból zazwyczaj ustępuje po wygojeniu uszkodzonych tkanek. Czasami czynnik szkodliwy działa długo, nawet kilka lat (np. w zmianach zwyrodnieniowych stawów). Mówi się wtedy o bólu „przetrwałym". W innych przypad­kach, np. w przewlekłych bólach kręgosłupa spowodowanych niestabilnością i zmianami zwyrodnieniowymi, może dojść (choć nie musi) do utrwalenia dolegliwości, a zabieg utrwalenia niestabilnego odcinka nie przynosi ulgi w dolegliwościach.

Powstawanie przewlekłego bólu w układzie nerwowym przebiega w nastę­pujących etapach: 1. powstawanie nadwrażliwości nocyceptorów, 2. powstawanie nadwrażliwości w obwodowych częściach włókien dośrodko-wych, 3. powstawanie nadwrażliwości w komórkach rogów tylnych, 4. powstawanie nieprawidłowych połączeń w OUN, 5. powstanie trwałych zmian w układzie nerwowym.

Ból przewlekły, jako że jest chorobą sam w sobie, wywołuje liczne skutki fizjologiczne i behawioralne, takie jak: zaburzenia snu, zaburzenia apetytu, nadmierna drażliwość, depresyjny nastrój, obniżenie libido i aktywności seksualnej, upośledzenie ruchowe, uczucie przemęczenia, obniżenie progu czucia bólu, problemy z koncentracją uwagi.

Ból przewlekły dotyka wielu sfer życia człowieka, ale szczególnie destruk­cyjną rolę odgrywają jego skutki w sferze społecznej, np.: zmniejszenie aktywności społecznej i zawodowej, koncentracja życia na osi: dom, lekarz, szpital, apteka, utrata przyjaciół,

pogorszenie stosunków w rodzinie, eskalacja żądań nowego leku lub zabiegu chirurgicznego, objawy związane z niepożądanym działaniem leków, uzależnienia, nadmierne eksponowanie tzw. zachowań bólowych.

Postępowanie pielęgniarskie w objawach: ból, duszność, rzężenia, splątanie, suchość w jamie ustnej, zaparcie.

BÓL: Sztywność mięśni i kurcz w stawach, Zaprzestanie podawania NLPZ, gdy chory przestał połykać, Odleżyny, Z łamania patologiczne, podczas podnoszenia pacjenta, Przy przełykaniu w grzybicy jamy ustnej, Zatrzymanie moczu, zaparcia.

DUSZNOŚĆ: Nasilenie duszności; Leczenie objawowe; Duży lęk

RZĘŻENIA: aspirowanie śliny, trudność z wyksztuszeniem, niemożność wyksztuszenia nadmiaru wydzieliny

SPLĄTANIE trudność w skupieniu uwagi, zaburzenia pamięci, dezorientacja, omamy, zmiana aktywności psycho-ruchowej

Suchość w jamie ustnej

Przyczyny/ wyniszczenie nowotworowe- oddychanie przez nos odwodnienie, leki, grzybica jamy ustnej, oerzodzenie błony śluzowej, zniszczenie ślinianek, hiperkalcemia, tlenoterapia bez nawilżania

Zaparcie w wyniku braku ruchu, spożywania niewielkich ilości pokarmów, odwodnienie, osłabienie, leki opioidowe.

CAŁOŚCIOWA OCENA POTRZEB UMIERAJĄCEGO:

Zdiagnozować problemy chorego w obszarze potrzeb fizycznych, psychologicznych, socjalnych i duchowych, Ustalić hierarchię potrzeb, Część potrzeb chory nie zgłasza/ wstyd, lęk przed śmiercią, Wrażliwość na potrzeby duchowe i psychiczne, Ważne sprawy do rozwiązania, Być człowiekiem- relacja osobowa

CZKAWKA

Czkawka jest patologicznym odruchem oddechowym polegająca na skurczu jednej lub obu stron przepony, który powstaje w wyniku nagłego wdechu i przymknięcia głośni. Czkawka jest częstym objawem nowotworów pnia mózgu i przełyku. W fazie terminalnej rozdęcie żołądka jest najczęstszą przyczyną czkawki.

Rodzaje: atak czkawki, czkawka przewlekła- guzy przełyku i mózgu, cz. oporna,

cz. nawracająca- wyniszczenie nowotworowe, cz. idiopatyczna- np. połknięcie powietrza.

Przyczyny: podrażnienie obwodowego ukł. nerwowego- dyspepsja, zespół uciśniętego powietrza, połykanie powietrza; uszkodzenie obwodowego ukł. Nerwowego- naciekanie przepony; podrażnienie ośrodkowego UN- guzy mózgu; zaburzenia metaboliczne- mocznica, infekcje, lęki

Leczenie: likwidujące przyczynę; zaburzenie przewodnictwa w ruchu odruchu czkawki- zimny przedmiot, lodowata woda; zwiększenie stężenia CO2/oddech do torebki;

w zaburzeniach organicznych- leki o działaniu ośrodkowym/ Haloperidol, Fenaktil, Fenytoina , Baclofen lub neuroliza nerwu przeponowego

OBJ. ZE STR. UKŁ. MOCZOWEGO/ ZATRZYMANIE I NIETRZYMANIE MOCZU,

Zatrzymanie moczu całkowite lub częściowe - przyczyny: W pęcherzu moczowym, w gruczole krokowym, cewce moczowej, napletku, w narządach sąsiadujących z pęcherzem moczowym Objawy: parcie na mocz, ból w podbrzuszu, wyczuwalny i przepełniony pęcherz w badaniu fizykalnym. Postępowanie: utrzymanie równowagi wodno-elektrolitowej/ bilans; zapewnienie spokoju, troska o komfort psychiczny; pomoc w wykonywaniu czynności higienicznych lub ich przejęcie; zapobieganie skutkom unieruchomienia w łóżku; ochrona przed infekcjami; cewnik, drożność, prawidłowa higiena cewnika; pouczenie pacjenta o prawidłowym pielęgnowaniu cewnika

Moczenie paradoksalne - przyczyny: nowotwory, przyczyny jatrogenne/leki, promienie; Choroby OUN /stwardnienie rozsiane, zespoły porażenne, otępienie; Dysfunkcje mięśnia wypierającego; Zakażenia pęcherz moczowego; Choroby metaboliczne/cukrzyca, mocznica

Postępowanie: Ograniczenie leków moczopędnych, leczenie cukrzycy i zap. pęcherza; Możliwość nieskrępowanego oddawania moczu.; Farmakoterapia/ leki hamujące skurcz mięśnia wypieracza pęcherza i rozkurczające, niesterydowe leki przeciw zapalne, p/bólowe, miejscowo znieczulające ; cewnikowanie

KRWAWIENIE Z DRÓG ODDECHOWYCH

Nasilenie krwawienia zależy od rodzaju uszkodzonego naczynia
krwioplucie, krwawienie, krwotok Postępowanie: bronchofiberoskopia, radioterapia, terapia wewnątrz oskrzelowa; odstawienie leków hamujących czynność płytek; leki antyfibrynolityczne / exacyl; leki hemostatyczne / cyklonamina; leki przeciw kaszlowe

Masywne krwawienie: obecność przy chorym, uspokojenie; drożność dróg oddechowych; leki uspakajające; ręczniki w ciemnych kolorach/ zmniejszenie lęku z widoku krwi

PROBLEMY PIELĘGNACYJNE W NIEDROŻNOŚCI PRZEWODU POKARMOWEGO/ POSTĘPOWANIE GDY PRZYCZYNA JEST NIEODWRACALNA,

Powstają na sutek przeszkody mechanicznej lub porażenia perystaltyki.

Przyczyny: nowotwór/ przeszkoda mechaniczna, czynnościowa, neuropatia zaotrzewnowa; wyniszczenie/ zaparcie; leczenie- leki, zrosty pooperacyjne, zwłóknienia po naświetlaniu

Leczenie: chirurgiczne, zachowawcze, opanowanie bólu; leki przeczyszczające/ odstawić drażniące; leczenie nudności i wymiotów/ metoklopramid, buskolisyna; zmniejszenie stopnia niedrożności/leki i wlewy przeczyszczające, kortykosteroidy, sonda żołądkowa

Objawy: uporczywe wymioty, pacjent nie może przyjmować drogą doustną leków i pokarmów, dyskomfort w jamie ustnej i zmiany patologiczne, podrażnienie przełyku, uczucie pieczenia, powiększenie obwodu brzucha, napięcie i świąd skóry, zaparcie, zatrzymanie gazów, odwodnienie, zaburzenie gospodarki wodno-elektrolitowej, osłabienie, unieruchomienie, problemy psychologiczne/ niepokój, depresja, splątanie

Postępowanie pielęgn. gdy przyczyna jest nieodwracalna: pomoc choremu podczas wymiotów, dbałość o otoczenie chorego, wyeliminować bodźce prowokujące wymioty, zmiana drogi podawania leków, jedzenie i picie dla przyjemności, pielęgnacja j. ustnej po każdych wymiotach, leczenie i pielęgnacja zmian patol. w j. ustnej i przełyku, piel.- natłuszczanie skóry brzucha, preparaty p/świądowe, regularne wlewy doodbytnicze prowokujące wypróżnienia i ewakuację gazów, założenie sądy do żołądka/ zgoda chorego/środki łagodzące przykre odczucia zabiegu, kontrola elektrolitów w surowicy krwi, podawanie niewielkich ilości płynów i.v. lub s. c., profilaktyka przeciw odleżynowa, psychoterapia

BIEGUNKA- PROBLEMY PIELĘGNACYJNE I POSTĘPOWANIE

Biegunka to oddawanie więcej niż trzech nieuformowanych stolców w ciągu doby o objętości więcej niż 300ml. Najczęściej samoistna spowodowana przewlekłym zaparciem, przetoką jelitowo- okrężnicą, częściową niedrożnością jelit, infekcjami, zespołem jelita drażliwego,chorobą Cohna, wrzodziejącym zapaleniem jelit,w przebiegu niektórych nowotworów np. karcinoid..

Postępowanie: Jednorazowa pielucha, Częsta kontrola, Natychmiastowa toaleta, Zabezpieczenie skóry( Sudokrem, Menalind, Prevacare), W stomii- środki hydrokoloidowe, pasty, Na ubytki naskórka - pasta, Obserwacja pod kątem odwodnienia, Dokumentacja wypróżnień i płynów, Psychoterapia.

ZAPARCIA STOLCA.

oddawanie stolca rzadziej niż 3 razy w tygodniu w ciągu ostatnich 2 tygodni albo oddawanie stolca twardego, albo wyłącznie po zastosowaniu środków przeczyszczających

Przyczyny; leki/ opioidy, alkalia, przeciw wymiotne, Winkrystyna,

diuretyki, antycholinergiczne, przeciwdrgawkowe, trójpierścieniowe, pochodne fenotiazyny; Zaburzenia metaboliczne/ odwodnienie, hiperkalcemia, hipokaliemia, cukrzyca, niedoczynność tarczycy; Zaburzenia neurologiczne; Zmiany anatomiczne/ guz w j. brzusznej, zwłóknienie po napromieniowaniu; Dieta/ zmniejszenie ilości pokarmu, dieta ubogoresztkowa, Środowiskowe/ brak intymności podczas defekacji; wyniszczenie, osłabienie

Leczenie/leki: zwiększające objętości stolca/siemię lniane; osmotyczne- laktuloza, sól gorzka; zmiękczające stolec- dokusan sodowy; poślizgowe- parafina ciekła; stymulujące perystaltykę- Bisakodyl, Alax, Senna

Pielęgnowanie: zebranie wywiadu/ostatnie wypróżnienie, częstotliwość, konsystencja; więcej płynów, częściej w mniejszych ilościach; włącz do jadłospisu potrawy działające rozluźniająco i poprawiające perystaltykę; nie opóźniaj momentu defekacji; aktywność fizyczna; stwarzanie dogodnych okoliczności zaspakajania potrzeb fizjologicznych

Leki: Loperamid, Kodeina, Oktreotyd

Problemy pielęgnacyjne: Podrażnienie skóry pośladków, krocza, bolesność odbytu, ubytki naskórka, odwodnienie, zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, osłabienie, wstyd, lęk, obawa przed przyjmowaniem pokarmów; Podrażnienie skóry i ubytki naskórka wokół stomii, odklejanie się worków.

Przekazywanie choremu niepomyślnych wiadomości- zasady. Źródła informacji chorego o chorobie.

Nie należy: Unikać wzroku, chowanie się za dokumentacją medyczną, Posługiwanie się niezrozumiałym dla chorego żargonem medycznym, Koncentracja na konkretnych objawach lub wynikach badań pomocniczych, z pominięciem problemów psychologicznych lub osobistych pacjenta, Zdawkowe uspokajanie, Autorytatywne podejmowanie decyzji dotyczących dalszego losu chorego, nie dopuszczające do dyskusji, Nie wolno nigdy precyzować daty śmierci.

Właściwe przekazywanie łych informacji musi uwzględniać dwie zasady:

• Prawda jest jak lekarstwo, które trzeba dawkować w zależności od indywidualnych potrzeb i wrażliwości chorego.

• Przekazywanie złych informacji jest procesem, który powinien przebiegać etapowo i mieć swą dynamikę rozwojową.

Trzeba także: ustalić czy pacjent jest zdolny zrozumieć informacje i czy rodzina wyraża zgodę na taką rozmowę, Rodzina powinna współuczestniczyć w procesie informowania chorego, Trzeba pamiętać że rodzina nie może decydować za pacjenta., Dowiedzieć się na początku co pacjent wie o swojej chorobie i czy chce dalszych informacji., Zastosowanie tzw. strzału ostrzegawczego., Zakres informacji dostosowany do ilości pytań chorego., Rozmowa zakończona akcentem racjonalnej nadziei., Poproszenie kogoś by po rozmowie odwiedziła pacjenta, Stworzyć możliwość odreagowania emocjonalnego, Pomóc uporać się w sposób zindywidualizowany z podaną informacją, Czasem trzeba uzupełnić informacje które chory otrzymał

Źródła informacji chorego o chorobie: OGÓLNE INFORMACJE OBIEGOWE O CHOROBIE, PRZEKAZY WERBALNE I NIE WERBALNE, WŁASNE OBSERWACJE OBJAWÓW I WYOBRAŻENIA O ICH PRZYCZYNACH, WCZEŚNIEJSZE KONTAKTY Z CHORYMI NA NOWOTWÓR, STAN EMOCJONALNY CHOREGO

---