PRACA KONTROLNA

Z EKONOMIKI PRZEDSIĘBIORSTW.

Temat: PODMIOTY GOSPODARCZE DZIAŁAJĄCE NA RYNKU.

Podmiot gospodarczy jest to osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej. Prowadząca działalność gospodarczą w warunkach określonych przepisami prawa. Podmioty gospodarcze działają na rynku, który jest miejscem spotykania się i ścierania ich interesów. Funkcjonowanie rynku podlega prawom popytu i podaży. Na rynku kształtują się ceny dóbr a także relacje cen, które dla producentów i konsumentów są informacją o pożądanych kierunkach zmian alokacji zasobów. Mechanizm rynkowy koryguje decyzję podmiotów gospodarczych doprowadzając rynek do stanu równowagi. Gospodarka rynkowa jest jedna z form społecznej organizacji działalności gospodarczej. Podmioty gospodarcze (producenci i konsumenci) podejmują decyzję dotyczące tego co i jak produkować, a także co i jak podzielić. System gospodarczy, w którym koordynacja działalności indywidualnych podmiotów odbywa się na rynku określany mianem gospodarki rynkowej.

Podstawowymi podmiotami rynku są: gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa produkcyjne, przedsiębiorstwa usługowe, banki, państwo.

Gospodarstwo domowe jest to dobrowolny związek ludzi wspólnie zamieszkujących i podejmujących decyzje finansowe dotyczące sposobu zarobkowania i wydawania zarobionych pieniędzy. Warunkiem istnienia gospodarstwa domowego jako jednostki konsumpcyjnej jest praca zarobkowa przynajmniej jednego z jego członków lub inne źródło dochodów. Członkowie rodzin sprzedają na rynku pracy swoje usługi, traktowane przez przedsiębiorstwa jako ich osobowe czynniki produkcji, i w zamian za świadczone usługi, odpowiednio do posiadanych kwalifikacji i zajmowanego stanowiska, otrzymują określone dochody. W przypadku większej nadwyżki dochodów nad bieżącymi wydatkami część lub całość tej nadwyżki może być inwestowana w kupno ziemi, która może być dodatkowo uprawiana bądź wykorzystywana rekreacyjnie, bądź też dzierżawiona w zamian za rentę, która staje się dodatkowym dochodem rodziny. A zatem oprócz dochodów z pracy, gospodarstwo domowe może powiększać swoje dochody w formie procentów od oszczędności i różnych papierów wartościowych, dywidend od akcji oraz rent z tytułu dzierżawienia posiadanej ziemi lub posiadanych zasobów mieszkaniowych.

Gospodarstwa domowe kierują się w swych decyzjach wysokością płac, cen, procentu, dywidendy, renty, podatku itp. oraz tradycją, nawykami i upodobaniami, które nazywamy indywidualnymi preferencjami konsumenta. Wybory dokonywane są codziennie zarówno pod wpływem czynników obiektywnych, danych z zewnątrz, na które rodzina nie ma żadnego wpływu, jak i czynników subiektywnych, zależnych od woli członków rodziny.

Bankiem nazywamy przedsiębiorstwo trudniące się zawodowo różnego rodzaju operacjami pieniężnymi. Główną rolą banku jest:

• gromadzenie wolnych czasowo środków pieniężnych przedsiębiorstw i instytucji oraz oszczędności ludności,

• udzielanie kredytów producentom, instytucjom i ludności na cele produkcyjne i konsumpcyjne.

Dysponując dużymi zasobami pieniężnymi, kreują one także dodatkowy pieniądz w obiegu. Banki utrzymują się z różnicy procentów płaconych za wkłady i pobieranych od udzielonych kredytów oraz opłat i odsetek pobieranych z tytułu obrotu czekowego, obrotu papierami wartościowymi oraz innymi usługami na rzecz swoich klientów.

Banki komercyjne zajmują się różnymi czynnościami bankowymi. Prowadzą rachunki bieżące (czekowe) dla przedsiębiorstw i różnych instytucji publicznych. Przyjmują wkłady terminowe, które mogą być wycofane po upływie czasu, na jaki zostały złożone, lub za uprzednim wypowiedzeniem. Banki komercyjne na zlecenie klientów kupują lub sprzedają akcje i obligacje, administrują kapitałami pieniężnymi należącymi do instytucji społecznych, fundacji itp. Zajmują się również kupnem i sprzedażą dewiz, otwierają spłacają akredytywy w obrotach z zagranicą i prowadzą rozliczenia z zagranicą.

Oprócz banków komercyjnych tworzone są fundusze wspólnego inwestowania. Idea działania funduszu jest stosunkowo prosta. Inwestor powierza mu swoje pieniądze, a fundusz obraca nimi w taki sposób, aby dostarczy swojemu klientowi jak najwyższy zysk.

Ważną rolę odgrywają różne instytucje finansowe. Są to kasy oszczędności, spółki oszczędnościowo-kredytowe, stowarzyszenia oszczędnościowo-budowlane, instytucje kredytowe lub spółki finansujące różne transakcje kupna-sprzedaży, banki spółdzielcze lub komunalne kasy oszczędności. Próbują one konkurować z bankami komercyjnymi zarówno za pomocą nieco wyższej stopy oprocentowania depozytów, jak i nieco niższej stopy procentowej od udzielanych kredytów.

W systemie finansowym każdego kraju działają różne towarzystwa ubezpieczeniowe. Zajmują się one indywidualnym ubezpieczeniem na życie, ubezpieczeniem na wypadek bezrobocia, choroby, utraty zdolności do pracy, inwalidztwa, utraty życia lub osiągnięcia wieku emerytalnego. System ubezpieczeń jest zróżnicowany w poszczególnych krajach. W odniesieniu do zatrudnionych pracowników część składek ubezpieczeniowych płaci pracodawca, a pewną część pracownik, zwłaszcza, gdy jest zainteresowany uzyskaniem wyższej emerytury. Oprócz ubezpieczeń społecznych istnieją także różne ubezpieczenia rzeczowe i majątkowe firm i osób prywatnych.

Giełda jest instytucją tworzącą specjalny rynek, na którym spotykają się sprzedający i kupujący papiery wartościowe, gdzie obowiązują pewne reguły gry rynku kapitałowego. Obroty giełdowe mogą odbywać się jedynie na podstawie dopuszczenia określonych papierów wartościowych, głównie akcji i obligacji przedsiębiorstw oraz instytucji będących członkami giełdy.

Przedsiębiorstwem nazywamy podmiot gospodarczy prowadzący na własny rachunek działalność produkcyjną lub usługową w celu osiągnięcia określonych korzyści. Zatrudnia ono różnorodne czynniki produkcji (pracę, kapitał, ziemię) w celu wytwarzania określonych dóbr lub świadczenia określonych usług, które sprzedaje na rynku innym przedsiębiorstwom, gospodarstwom domowym bądź władzy centralnej lub władzy lokalnej. Właściciel przedsiębiorstwa lub menager analizują istniejącą aktualnie sytuację na rynku, próbują ocenić bliższą i dalszą pespektywę dotyczącą kształtowania się cen wytwarzanych produktów lub usług oraz możliwości konkurencyjne i decydują o rozmiarach i strukturze produkcji lub usług. Informacje płynące z rynku nie są adresowane do poszczególnych producentów, lecz do wszystkich przedsiębiorstw. Każdy, więc podejmuje decyzję na własny rachunek i własne ryzyko. Im trafniejsza jest bieżąca perspektywiczna ocena sytuacji, tym korzystniejsze są decyzje dla przedsiębiorstwa i tym większy może być jego zysk jako nadwyżka przychodów płynących ze sprzedanej produkcji nad jej kosztami wytworzenia. Zysk jest powszechnie traktowany jako główny cel działalności przedsiębiorstwa. Kierownictwo przedsiębiorstwa stara się więc dokonać możliwie najtrafniejszego wyboru dotyczącego wielkości i struktury asortymentowej produkcji oraz technicznych metod wytwarzania, czyli kombinacji między pracą żywą a stopniem nowoczesności narzędzi, maszyn i urządzeń produkcyjnych. Pragnie bowiem z jednej strony możliwie najlepiej dostosować podaż swojej produkcji do wymagań rynku, do popytu gospodarstw domowych, z drugiej zaś wytworzyć tę produkcję przy możliwie najniższych kosztach wytwarzania. Każde przedsiębiorstwo jest podmiotem uzależnionym nie tylko od popytu na rynku, ale także od możliwości uzyskania kredytu w banku, od wysokości stopy procentowej od zaciągniętego kredytu oraz od wysokości podatków i innych płatności finansowych do budżetu centralnego i budżetu lokalnego. Praktycznie żadne większe przedsiębiorstwo nie może funkcjonować bez kredytu. Kredyt jest niezbędny nie tylko do finansowania zapasów surowców i materiałów oraz niesprzedanej produkcji gotowej, ale także do finansowania działalności inwestycyjnej. Rozbudowa i modernizacja przedsiębiorstwa trwa dłuższy okres i wymaga z reguły znacznie większych kapitałów niż te, jakimi ono rozporządza. Najpierw trzeba zainwestować kapitały i dopiero po uzyskaniu efektów produkcyjnych można spłacić zaciągnięty kredyt wraz z należnym procentem. Przedsiębiorstwo musi zatem zaciągać różne kredyty: krótko-, średnio- i długoterminowe, płacąc z tego tytułu różne stopy procentowe. Odmowa banku w udzieleniu kredytu może uniemożliwić rozwój przedsiębiorstwa i osłabić jego pozycję konkurencyjną na rynku.

Przedsiębiorstwa komunalne są własnością władz lokalnych. Organizowane są w dziedzinach użyteczności publicznej związanej najczęściej z gospodarką komunalną określonego miasta lub regionu. W celu ochrony interesów pracowniczych w pewnych dziedzinach produkcji tworzone są przedsiębiorstwa samorządowe, które mogą przybierać formę akcjonariatu pracowniczego. Akcjonariat pracowniczy powstaje w wyniku sprzedaży przedsiębiorstwa pracownikom w nim zatrudnionym. Ten typ przedsiębiorstwa zaczął powstawać w Stanach Zjednoczonych na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych i stanowił formę samoobrony pracowników przed zamknięciem przedsiębiorstwa i utratą pracy. Samorząd pracowniczy w sposób demokratyczny wybiera zarząd firmy i radę pracowniczą oraz decyduje o podziale osiągniętego zysku w cele rozwojowe przedsiębiorstwa i konsumpcyjne potrzeby pracowników. Niebezpieczeństwo silnej presji na wzrost płac kosztem długofalowych potrzeb rozwojowych przedsiębiorstwa powoduje, że przedsiębiorstwo samorządowe traktowane jest przez wielu ekonomistów jako forma mniej efektywna niż przedsiębiorstwa prywatne. Ich popularność wśród pracowników wynika stąd, iż zaspokajają one potrzebę współuczestnictwa pracownika we wszystkich istotnych sprawach przedsiębiorstwa oraz kładą znacznie większy nacisk na zaspokojenie socjalnych potrzeb swoich członków niż jest to możliwe w przedsiębiorstwie prywatnym. W niektórych krajach ważną rolę odgrywają przedsiębiorstwa spółdzielcze. Funkcjonują one zwłaszcza w sferze produkcji rolnej, przemyśle rolno-spożywczym oraz handlu. Tworzą one szczególny rodzaj samorządu spółdzielczego, w którym najwyższą władzą jest walne zgromadzenie członków, a każdy członek dysponuje tylko jednym głosem. W porównaniu z samorządem pracowniczym, obejmującym jedynie pracowników zatrudnionych w danym przedsiębiorstwie, członkiem spółdzielni mogą być także osoby trzecie, pod warunkiem, że płacą składki na rzecz spółdzielni i aprobują jej statut. Przedsiębiorstwa spółdzielcze z wygospodarowanych zysków prowadzą działalność socjalną, kulturalną i oświatową dla swoich członków. Struktura typów przedsiębiorstw i towarzyszącym im form własności: prywatnej, państwowej, komunalnej, samorządowej i spółdzielczej, jest w poszczególnych krajach bardzo zróżnicowana. W żadnym kraju nie występuje jeden typ przedsiębiorstw i jedna forma własności. Mamy więc zawsze do czynienia ze zróżnicowaną strukturą gospodarki, która stanowi wyraz poszukiwań każdego kraju nie tylko najbardziej efektywnej struktury własności, ale także struktury odpowiadającej potrzebom różnych grup ludności oraz interesom ogólnokrajowym i lokalnym. W tej różnorodności form własności każdy ma szanse znaleźć dla siebie najbardziej odpowiadającego jego możliwościom i zainteresowaniom miejsce aktywności gospodarczej.

Jednym z podmiotów gospodarczych jest także państwo reprezentowane przez rząd i różne wyspecjalizowane jego oddziały (ministerstwa, urzędy itp.) W gospodarce rynkowej państwo nie decyduje bezpośrednio ani w sferze produkcji, ani tym bardziej w sferze konsumpcji. Nawet przedsiębiorstwa państwowe działają na zasadach skomercjalizowanych i wykazują znaczny stopień niezależności od administracji centralnej. Określony minister może mieć wpływ na obsadzenie stanowiska dyrektora przedsiębiorstwa państwowego, ale nie może nakazać mu robić tego, co mogłoby narazić przedsiębiorstwo na straty. Główna funkcja państwa ogranicza się do kwestii regulacji prawnej i ekonomicznej, mającej na celu ochronę interesów publicznych przed negatywnymi następstwami działania mechanizmu rynkowego, a zwłaszcza postępowaniem producentów i sprzedawców zajmujących pozycję monopolistyczną. Działanie mechanizmu rynkowego stwarza wiele zagrożeń związanych z:

• konfliktem między właścicielami kapitału a pracownikami najemnymi o warunki pracy i płacy,

• pojawieniem się masowego bezrobocia,

• groźbą wysokiej inflacji,

• zatruciem naturalnego środowiska człowieka,

• nierównomiernym rozwojem różnych regionów kraju,

• brakiem zainteresowania losem ludzi chorych, niezdolnych do pracy, bezdomnych, uzależnionych od nałogów itp.

Państwo musi, więc tworzyć różnego rodzaju zapory prawno- instytucjonalne, które ograniczałyby wymienione negatywne następstwa funkcjonowania rynku, tworzyłyby osłonę socjalną nad najuboższymi warstwami ludności, umożliwiałyby rozwiązywanie potencjalnych konfliktów na zasadzie kompromisu lub umowy społecznej oraz zapewniałyby dynamiczny rozwój gospodarczy kraju w warunkach niskiej stopu inflacji i możliwie najmniejszego bezrobocia. Bez ingerencji państwa w wymienione sfery życia społeczno- gospodarczego występowałoby zjawisko bezpardonowej walki wszystkich przeciwko wszystkim, w której największą szansę zwycięstwa miałyby jednostki i przedsiębiorstwa najsilniejsze.

Bibliografia:

1. Nasiłowski M., Ekonomia dla licealistów, Key Text, Warszawa 1998.

2. Komosa A., Szkolny słownik Ekonomiczny, Ekonomik, Warszawa 1999.

3. Duraj J., Podstawy ekonomiki przedsiębiorstwa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2004.

4. http://studiabrzesko.prv.pl/download/Teoria-funkcjonowania-rynku.pdf

5

---