Program ma za zadanie rozbudzenie i rozwijanie wrażliwości estetycznej dziecka i przygotowanie go do uczestnictwa w życiu kulturalnym, do odbioru dzieł literackich i form teatralnych, a także rozwijanie indywidualnych zdolności twórczych i zainteresowań ucznia.
WSTĘP
Podstawową i dominującą formą działalności dziecka w młodszym wieku jest zabawa. Dzieci chętnie wcielają się podczas zabaw w inne postacie, uciekają w świat ożywianych przez siebie przedmiotów, stają się kimś ważnym. Wyrażają siebie ( nie zdając sobie z tego sprawy) w różnych formach ekspresji- ruchu, geście, tańcu, słowie, rysunku.
Dziecko w zabawie tematycznej, w sposób nieświadomy i spontaniczny tworzy teatr- teatr fantazji dziecięcej, w którym aktorem może być zarówno żywa osoba, jak i rzecz martwa. Celowe jest, zatem włączanie się poprzez teatr w codzienną zabawę dzieci, aby pobudzać je do odkrywczych i twórczych zachowań, a przede wszystkim stymulować ich wszechstronny rozwój.
Poprzez „zabawę w teatr” dzieci zaspokajają swoje potrzeby takie jak: chęć działania, akceptacji w grupie, poczucie sukcesu. Działalność teatralna umożliwia wszechstronne doskonalenie się. Uczniowie uczą się słowem, gestem, mimiką wyrażać uczucia. Takie otwarcie się ułatwia późniejsze nawiązywanie kontaktów z rówieśnikami i osobami dorosłymi. Dzieci stają się śmielsze, odważniejsze. Uczą się wytrwałości, systematycznej, sumiennej pracy. Teatr daje dziecku możliwość bycia kimś ważnym; poznania innej rzeczywistości, jakże często odległej od tej, która je otacza. Dziecko wcielając się w grane postacie i przeżywając ukazywane zdarzenia, zaspakaja często dzisiaj mocno nadszarpnięte poczucie bezpieczeństwa, potrzebę miłości, ciepła rodzinnego, potrzebę kontaktu z rówieśnikami.
Wychodząc naprzeciw naturalnej aktywności dziecka, jaką jest zabawa oraz jego potrzebom postanowiłam opracować program zajęć pozalekcyjnych - „zabawa w teatr”. Zajęcia te mają być dla dzieci przyjemnością i ciekawym sposobem spędzania czasu wolnego. Odbywać się one będą w wymiarze 1 godziny tygodniowo i przeznaczone są głownie dla uczniów klas 0-III.
ZAŁOŻENIA PROGRAMU
Program ma za zadanie rozbudzenie i rozwijanie wrażliwości estetycznej dziecka i przygotowanie go do uczestnictwa w życiu kulturalnym, do odbioru dzieł literackich i form teatralnych, a także rozwijanie indywidualnych zdolności twórczych i zainteresowań ucznia. Bardzo ważnym elementem jest bezpośredni kontakt ucznia z teatrem jako instytucją. Szczególny nacisk kładzie się w tym programie na wyjścia i wycieczki do teatru, bezpośredni kontakt z aktorami, obserwowanie ich pracy oraz wysiłku jaki wkładają w grę dla każdego widza. Oglądanie przedstawień w wykonaniu profesjonalnych aktorów ma posłużyć jako przykład do naśladowania i nauczyć młodych artystów poszanowania odbiorcy. W trakcie wizyt w teatrach uczniowie poznają też różne formy teatralne i nauczą się dostrzegać znaczenie takich elementów przedstawienia jak muzyka, scenografia i ruch sceniczny.
CELE OGÓLNE PROGRAMU
Wspomaganie dziecka w jego całościowym rozwoju
Kształtowanie wrażliwości estetycznej uczniów
Odkrywanie własnych możliwości i mocnych stron
Doskonalenie umiejętności wyrażania swoich emocji
Kształtowanie umiejętności posługiwania się poprawną polszczyzną
Wzbogacanie i rozszerzanie wiedzy i słownictwa z zakresu edukacji teatralnej
CELE SZCZEGÓŁOWE
Rozumienie i umiejętne posługiwanie się nowymi pojęciami
Doskonalenie sposobu prawidłowego oddychania
Doskonalenie prawidłowej wymowy, dykcji, tonacji głosu
Kształcenie umiejętności pięknej recytacji
Doskonalenie techniki czytania, w tym z podziałem na role
Kształcenie umiejętności przekazywania różnych treści i emocji poprzez ruch, gest i mimikę
Doskonalenie pamięci mechanicznej i logicznej
Kształcenie umiejętności współdziałania w zespole
Rozwijanie wyobraźni, wrażliwości i inwencji twórczej
Zaspokajanie potrzeby samorealizacji, uznania
Wzmacnianie poczucia własnej wartości
Integrowanie zespołu
Eliminowanie nieśmiałości
Doskonaleni umiejętności układania dialogów, scenek rodzajowych
Doskonalenie umiejętności wchodzenia w role charakterystyczne
Doskonalenie koordynacji wzrokowo-ruchowej poprzez ćwiczenia muzyczno-ruchowe
Rozpoznawanie rodzajów teatru oraz lalek
Stwarzanie możliwości do ekspresji plastycznej podczas tworzenia dekoracji, strojów, kukiełek
Dostarczanie radosnych przeżyć emocjonalnych poprzez uczestnictwo w odbiorze sztuki teatralnej
TREŚCI PROGRAMU
Zapoznanie z różnymi rodzajami teatrów:
teatr cieni, lalek, żywego planu, jednego aktora
balet, opera, operetka
pantomima
oraz z różnymi rodzajami lalek: pacynka, Jawajka, kukła, marionetka.
Wzbogacanie słownictwa wokół tematu „teatr”: scena, scenarzysta, scenograf, scenografia, sztuka, przedstawienie, inscenizacja, spektakl, rola, dialog, monolog, lalki, aktorzy, kostiumy, widz.
Uczestniczenie w różnych spektaklach teatralnych, spotkaniach z ludźmi teatru ( lekcja teatralna w Teatrze Lalek „ Pleciuga”).
Ćwiczenia oddechowe, rytmiczne, ćwiczenia wyciszające, ćwiczenia koncentracji, pamięci, dykcyjne.
Ćwiczenia dramowe, scenki rodzajowe.
Recytacja wierszy oraz czytanie tekstów z podziałem na role.
Pantomima
Inscenizacje utworów literackich.
Przedstawienia kukiełkowe: projektowanie i wykonywanie kukiełek, pacynek.
Układanie dialogów na wskazane tematy.
Role aktorskie - pierwszoplanowe, drugoplanowe, postać charakterystyczna ( upodabnianie zewnętrzne, głosowe i ruchowe).
Muzyka i efekty dźwiękowe w teatrze.
Rodzaje dekoracji: umowna i pełna.
Umiejętności aktorskie: ( piękna i głośna recytacja, ruch sceniczny, mimika i gest, dykcja, odgrywanie roli).
Reklama przedstawienia- zawiadomienia, ogłoszenia, plakaty, zaproszenia.
Tworzenie dekoracji i kostiumów.
Identyfikowanie i nazywanie różnych stanów emocjonalnych.
Zabawy integracyjne.
PLANOWANE OSIĄGNIĘCIA
UCZEŃ :
zna podstawowe słownictwo związane z teatrem;
rozróżnia formy teatralne i rodzaje lalek;
rozumie zasady zachowania w teatrze i stosuje się do nich;
w miarę sprawnie posługuje się językiem jako narzędziem porozumiewania się, wyrażania myśli i uczuć ;
uczestniczy w ćwiczeniach artykulacyjnych, dykcyjnych, oddechowych, rozumie ich znaczenie ;
czyta głośno, recytuje wyraziście teksty do inscenizacji ;
RODZAJE STOSOWANYCH ĆWICZEŃ
I.Współpraca w grupie
Stosowane ćwiczenia mają na celu tworzenie więzi między uczestnikami zajęć oraz budowanie wzajemnego zaufania, zrozumienia i sympatii. Ponadto można lepiej poznać dzieci-szybko ujawniają się dzieci otwarte, śmiałe, pomysłowe oraz nieśmiałe, zamknięte w sobie, które trzeba otoczyć dodatkową opieką.
Przykłady zabaw:
„Miło mi cię widzieć”- dzieci chodzą po całej sali- we wszystkich kierunkach- z zamkniętymi oczami. Starają się nikogo nie potrącić. Jeśli jednak kogoś dotkną- otwierają oczy i kłaniają się z uśmiechem.
„Stop!” - swobodny, szalony i głośny bieg po calej sali. Na sygnał dzieci szybko tworzą koło i stają nieruchomo w zupełnej ciszy.
„Lustro” - dzieci dobierają się parami. Jedno z nich wykonuje różne miny i gesty- drugie powtarza je jak w lustrze. Następnie zamiana ról.
„Chwalony” - wszyscy uczestnicy siedzą w kole. Wewnątrz, wygodnie na krześle siedzi jedno dziecko. Dzieci starają się powiedzieć po jednym miłym zdaniu na temat siedzącego.
„Rzeźbiarz” - dzieci dobierają się parami. Jedno jest rzeźbiarzem, drugie pozwala „modelować” z siebie dowolną rzeźbę. Potem dzieci zamieniają się rolami.
„Pomnik” - jedno dziecko stoi na krześle lub stoliku. Pozostałe dzieci biegają dowolnie po całej sali. Na sygnał, uczestnicy zabawy przybierają pozę zaproponowaną przez stojące wyżej dziecko.
„Bardzo cię proszę…” - dzieci dobierają się parami, jedno z nich zaciska dłoń, drugie na różne, dowolne sposoby prosi, aby pokazało, co ukrywa w garści. Następnie zmiana ról.
„Nie bój się” - dzieci są rozstawione wokół sali. Kilkoro z nich chodzi z zamkniętymi oczami. Grupa nie pozwala, aby błądzące dzieci uderzyły się o ścianę, meble lub siebie nawzajem.
„Chodź do mnie” - dzieci parami umawiają się ( w tajemnicy przed innymi), jakom sygnałem będą się nawoływać. Następnie wszyscy uczestnicy zabawy rozbiegają się po całej sali, zasłaniają oczy i nawołują się ustalonymi sygnałami. Wśród ogólnych nawoływań szybko trzeba znaleźć swoją parę.
„Okręt” - dzieci ustawiają się w dowolnych miejscach sali. Są skałami. Jedno dziecko z zawiązanymi oczami ma za zadanie przejść między „ skałami” z jednego końca sali na drugi. „Skały” syczeniem daj o sobie znać, aby okręt nie rozbił się o nie.
II.Ćwiczenia w mówieniu
Można podzielić je na następujące grupy:
Głośne i wyraźne mówienie.
Ćwiczenie pamięci.
Wzbogacanie słownictwa.
Swobodne wypowiedzi.
Głośne i wyraźne mówienie
Przykłady zabaw, ćwiczeń:
„Zabawa z lusterkiem” - każde dziecko ma swoje małe, kieszonkowe lusterko. Dzieci obserwują usta nauczyciela, który dokładnie wymawia głoski, sylaby i wyrazy. Patrzą w lusterka , naśladują ruch warg, zębów i języka.
„Dmuchanka” - a) zdmuchiwanie świecy; b)wyścigi piłeczek - dzieci stoją na jednej linii, a przed każdym leży piłeczka pingpongowa. Na sygnał- dzieci dmuchają na swoje piłeczki. Czyja piłeczka pierwsza minie linię mety- ten wygrywa.
„Zabawa w oddechy” - a) nabieramy nosem powietrze i na wydechu powtarzamy wielokrotnie zgłoskę ( mi, pa, zu, le itp.); b) wielokrotnie wypowiadamy na wydechu krótki wyraz ( np. koza, lizak itp.); c) wypowiadamy na wydechu krótką frazę ( np. Pies i kot, Ala ma kota, Szara myszka itp.)
„Rozkazy” - dzieci stoją w jednym końcu sali w rozsypce. W przeciwległym końcu stoi tyłem do pozostałych jedno dziecko. Wydaje ono szeptem polecenia całej grupie ( np. „Podnieście ręce do góry” itp.)
„Powtórz bez błędu” - celem zabawy jest staranne powtórzenie zdania, wypowiedzianego przez nauczyciela np. „Czesz się, Jerzy jak należy”, „Trzy pstre przepiórki” itp. - powinny to być takie zdania , w których nie tylko chodzi o trudność wymówienia , ale również o uruchomienie wszystkich narządów mowy i dokładne artykułowanie poszczególnych wyrazów.
Ćwiczenie pamięci
Przykłady zabaw, ćwiczeń:
Wyliczanki - np.:
„Pan Majewski miał trzy pieski:
Czerwony-zielony-niebieski.
Raz, dwa , trzy,
Kryjesz ty!”
„Na wysokeij górze
rośnie drzewo duże.
A nazywa ono się:
Apli- papli-blite-blau.
A kto tego nie wypowie,
W kącie będzie stał.
Klepanki i żarciki - np.:
„Czary -mary, czary- mary,
Zgasły świece- śpią zegary…
Patrzy z kąta diabeł mały,
Patrzy kąta diabeł stary.”
„Siadłem na krześle od niechcenia,
ale to krzesło nie miało siedzenia.
Nóg i oparcia też nie było,
Ale siedziało się bardzo miło.”
Wzbogacanie słownictwa
Przykłady zabaw, ćwiczeń:
Nazywanie przedmiotów, osób i czynności na podstawie obserwacji otoczenia, plansz ( zwracanie uwagi na stosowanie różnych słów na określenie tej samej rzeczy, czynności);
Wyszukiwanie obrazka ( spośród wielu do wyboru) na podstawie nazwy podanej przez nauczyciela ( zwracanie uwagi, na to, że ten sam obrazek może pasować do różnych nazw);
Wymienianie cech przedmiotu np.: a) ”Zabawa w określanie” np. jabłko- smaczne, pyszne, zdrowe, słodkie, kwaśne, robaczywe itp.; b) „Powiedz inaczej” - zabawa polega na konstruowaniu przez dzieci zdań , alternatywnych do podanych przez nauczyciela, np. zdanie: „Ta babka jest ekstra!” można zamienić na: „To piękna kobieta” lub „ Ta dziewczyna wygląda uroczo”.
Rozmowy o codziennych sprawach.
Omawianie konkretnych sytuacji, ilustracji, przedmiotów.
Doskonalenie własnych wypowiedzi
Przykłady zabaw, ćwiczeń:
Samodzielne układanie zdań do obrazka połączone z próbą układania zdań rozwiniętych.
Samodzielne układanie opowiadań do trzy-, czteroobrazkowych historyjek
Zabawa w plotki:
układanie miłych zdań na temat kolegów;
układanie niemiłych zdań na temat znanej dzieciom negatywnej postaci literackich;
opowiadanie na bliski dzieciom temat ( np. „Ulubione potrawy” )
wypowiedź na abstrakcyjny temat ( np. „Jestem czarodziejem”
dialog z rówieśnikiem na zadany temat ( np. „Czeka mnie remont mieszkania” )
PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW- METODY I FORMY
Metody i formy stosowane przy realizacji programu mają przede wszystkim zaspokoić podstawowe potrzeby dzieci, a także pozwolić na osiągnięcie sukcesu na miarę możliwości dziecka. Wykorzystane zostaną metody aktywne, dzięki którym uczniowie będą mogli przyswoić określoną wiedzę, umiejętności, rozwijać twórczość.
Są wśród nich:
Ćwiczenia dramowe
Sztuka teatralna
Grupy zadaniowe
Zabawy tematyczne
Przedstawienia kukiełkowe
Gry sceniczne
Formy pracy stosowane podczas zajęć:
Praca indywidualna
Praca grupowa
Praca zespołowa
EWALUACJA PROGRAMU
Zasadniczym zadaniem ewaluacji jest opisanie rezultatów końcowych i oceny faktów. Pod uwagę należy wziąć fakty zarówno z pozytywnej, jak i negatywnej strony. W wyniku ewaluacji powinno się uzyskać dogłębną diagnozę sytuacji, co pozwoli na korektę działań i podejmowanie decyzji. Każda ewaluacja musi dostarczyć szeregu informacji, które pozwolą oszacować efektywność i jakość badanego przedsięwzięcia w kategoriach poprawy jakości, zmiany postaw, wzrostu wiedzy i umiejętności i osiągania wymaganych standardów.
Celem ewaluacji programu jest sprawdzenie, czy zajęcia przewidziane programem autorskim przyczyniają się do wzrostu wiedzy o teatrze, rozwoju aktywności twórczej oraz czy wpłynęły na ukształtowanie pożądanych postaw dzieci uczestniczących w programie.
Do pomiaru wykorzystane zostaną :
obserwacja
ankieta dla uczniów
rozmowy z rodzicami
konkurs wiedzy teatralnej
Obserwacja - prowadzona będzie na bieżąco, w naturalnych warunkach (podczas zabaw, przerw, wyjść, wycieczek itp.) oraz podczas zajęć i stwarzanych lub zaistniałych samoistnie różnorodnych sytuacji wychowawczych. Obserwacji podlegać będą zachowania uczniów oraz procesy zachodzące w grupie.
Ankiety dla uczniów oraz rozmowy z rodzicami - dzięki nim będzie można sprawdzić, czy wdrożony program był celowy i przydatny, jaki był stosunek badanych do podjętych działań oraz czy zachowania i postawy przejawiane przez dzieci są zgodne z oczekiwanymi.
Ewaluacja dokonywana będzie na bieżąco poprzez obserwację zachowań dzieci, rozmowę z nimi. Na zakończenie spotkania uczestnicy podsumują swój udział, zaangażowanie i stopień atrakcyjności proponowanych ćwiczeń w formie zabawy (np.„Namaluj uczucia” lub ankiet np. „Kosz i walizeczka, „Tarcza strzelecka”itp.).Ewaluacja bieżąca będzie dostarczać informacji i wskazówek do ulepszana i modyfikowania kolejnych zajęć, aby zwiększyć atrakcyjność i skuteczność podejmowanych przedsięwzięć.
Zebrane informacje pozwolą odpowiedzieć na pytania:
Które formy cieszyły się największym zainteresowaniem?
Czy wzrosła wiedza o teatrze?
Jak realizacja programu wpłynęła na rozwój umiejętności czytania, pisania i mówienia?
Opracowała:
Ewa Żydownik
Literatura :
J. Dorman, Zabawa dzieci w teatr, Centralny Ośrodek Metodyki Upowszechniania Kultury, Warszawa 1981
J. Awgulowa, Dziecko widzem i aktorem, WSiP, Warszawa 1979
U. Wierzbicka, Szkolny teatr małych form w moim doświadczeniu pedagogicznym, WSiP, Warszawa 1979
J. Wroński, Teatr szkolny i jego funkcja wychowawcza, PWN, Kraków 1974
J. U. Ciarkowska, M. Sienkiewicz, A. Wilczewski, Baśniowy świat na scenie, Wydawnictwo „Innowacje” 1999
Z. Wójcie, Zabawa w teatr cz.1 i 2, Didasko, Warszawa 1996
6