Charakterystyka struktur rynkowych

Gospodarka rynkowa charakteryzuje się dwiema zasadniczymi cechami: dominacja prywatnej własności czynników oraz rynkową alokacją zasobów gospodarczych. Głównym typem prywatnej własności rzeczowych czynników produkcji w krajach wysoko rozwiniętych jest współcześnie własność kapitalistyczna. Spośród nich relatywnie największe znaczenie odgrywa akcyjna forma własności. Nie jest ona najczęściej spotykaną formą własności w krajach kapitalistycznych, lecz przeważająca część produkcji wytwarzana jest w tych krajach przez wielkie przedsiębiorstwa akcyjne. Oprócz własności kapitalistycznej wyróżniamy w gospodarkach rozwiniętych własność drobnotowarową oraz pracowniczą. Nazwa gospodarka rynkowa wzięła się od nazwy regulatora i koordynatora procesów gospodarczych, czyli rynku.

W gospodarce rynkowej wyróżnia się cztery struktury rynkowe:

1.Konkurencja doskonała.

Punktem wyjścia działalności przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej jest założenie o racjonalności produkcji wg. tego założenia każdy producent dąży do maksymalizacji korzyści własnych co wiąże się z ponoszeniem przez niego kosztów. Osiąganie tych korzyści to maksymalizacja zysku czyli osiąganie jak największej różnicy miedzy przychodami ze sprzedaży a poniesionymi kosztami. Zysk jako kategoria ekonomiczna zależy od: kosztów produkcji , ilości sprzedanych produktów i od ceny sprzedaży.

Cechy charakterystyczne rynku konkurencji doskonałej:

• liczba producentów i konsumentów jest tak duża że siła ekonomiczna każdego z uczestników rynku w stosunku do wielkości rynku jest znikoma;

• produkt będący przedmiotem transakcji ma charakter homogeniczny czyli jednorodny ozn. to że każdy producent wytwarza taki sam wyrób o identycznych właściwościach i konsumentowi jest obojętne od jakiego producenta ten wyrób pochodzi;

• istnieje niebezpieczna swoboda wejścia i wyjścia producenta z rynku ozn. to że: nie ma żadnych ograniczeń by jakikolwiek przedsiębiorca podejmował dowolną produkcję (szczególnie brak ograniczeń prawnych) , nie ma też ograniczeń w sposobie i czasie likwidowania swojej firmy ozn. to pełną mobilność czynników produkcji;

• bierna rola rządu , który nie ingeruje w procesy gospodarcze a więc nie nakłada podatków oraz nie wspomaga producentów poprzez dotacje i subsydia;

• istnieje doskonała podzielność produktu tzn. może być sprzedawany w dowolnych ilościach;

• duża mobilność i podzielność czynników produkcji sprawia że czynniki mogą być przenoszone z jednej branży do drugiej;

• istnieje duża przejrzystość rynku polegająca na tym że każdy z uczestników rynku posiada pełną informację o sytuacji na rynku i informacje te uzyskuje za darmo.

 Podsumowując, pojedynczy producent nie wpływa na cenę która jest ceną równoważącą dany rynek , o producencie działającym na tego rodzaju rynku mówi się jako cenobiorca. Ponadto każdy producent uważa iż po danej cenie równowagi może sprzedać każdą ilość swego towaru.

Liczba firm	bardzo duża
Swoboda wejścia i wyjścia	bardzo łatwa
Rodzaj produktu	produkty identyczne
Przykłady	układy scalone, złoto, ziemniaki

2. Monopol

Rynek, na którym jest tylko jeden sprzedający, określany jest mianem rynku monopolistycznego. Jeśli natomiast występuje jeden kupujący to nazywany jest on monopolistą. W przypadku monopolu podaż jest ustalana przez jedną firmę. Umożliwia to jej określenie ceny w dowolnym punkcie krzywej podaży. Jaką cenę wybierze? Oczywiście taką, która przyniesie największe zyski.

Monopole charakteryzują się następującymi cechami:

• Jest jeden sprzedający.

• Nie ma substytutów (wyrobów zastępczych). Produkt sprzedawany przez monopolistę różni się od wyrobów oferowanych przez inne firmy. Kupujący muszą albo zapłacić cenę monopolisty, albo obyć się bez danego produktu.

• Firmy konkurencyjne nie mogą wejść na rynek, na którym istnieje monopol, z powodu barier. Chodzi tutaj zarówno o bariery prawne, np. konieczność zdobycia koncesji, jak i bariery finansowe, np. olbrzymie koszty potrzebne na uruchomienie produkcji.

W rzeczywistości gospodarczej monopol pełny występuje często w postaci przedsiębiorstw publicznych (np. gazownie, elektrownie, transport publiczny, oczyszczalnia miast), instytucje rządowe (ministerstwa, urzędy wojewódzkie, miejskie i gminne) ingerują w funkcjonowanie tego typu przedsiębiorstw monopolistycznych, mając na względzie dobrobyt ekonomiczny całej społeczności. Integracja rządowa dotyczy najczęściej ustalania taryf i opłat za usługi przedsiębiorstw publicznych.

Liczba firm	jedna
Swoboda wejścia i wyjścia	zablokowana
Rodzaj produktu	jeden produkt
Przykłady	energia elektryczna, brylanty, Coca-cola

3.Konkurencja monopolistyczna

Sytuacja zbliżona do konkurencji doskonałej istnieje tylko na niektórych rynkach. Prawda jest zaś taka, że większość firm bardzo stara się, by przekonać klienta, że ich wyrób lub oferowana usługi są wyjątkowe i niepowtarzalne. Sytuację, w której wielu producentów dostarcza podobne, lecz nie takie same produkty, określa się mianem konkurencji monopolistycznej.

Działania mające na celu wywołanie wrażenia wyjątkowości danego wyrobu określamy jako różnicowanie (dywersyfikację) produktu. Tak naprawdę nie chodzi wcale o faktyczne jego zróżnicowanie, ale o stworzenie przeświadczenia, że klienci kupują produkt inny od pozostałych. Różnicowanie wyrobów dotyczy większości nabywanych dóbr i usług.

Cechy konkurencji monopolistycznej:

• względnie dużo sprzedających -są rozdrobnieni, ich udział w rynku jest niewielki, firmy produkują 1 produkt np. rynek leków

• zróżnicowanie produktów -np. rynek zabawek; produkty różnią się od siebie, są bardzo zróżnicowane

• konkurencja nie cenowa -firny nie konkurują z ceną, konkuruje się jakością produktów, reklamą i warunkami sprzedaży, przywiązuje się wagę do znaków

• warunki wejścia na rynek -względnie łatwe, wejście jest łatwe ale występują pewne bariery np. finansowe

Liczba firm	wiele
Swoboda wejścia i wyjścia	względnie łatwa
Rodzaj produktu	zróżnicowane
Przykłady	książki, długopisy, zabawki, odzież, meble

4.Oligopol

Oligopol oznacza rynek zdominowany przez kilka (zwykle od trzech do pięciu) dużych firm. W miarę jak zmienia się struktura rynkowa gałęzi (z wielu firm sprzedających zróżnicowane produkty wyłania się kilka firm dominujących w branży) ekonomiści mówią, że zmienia się stopień koncentracji. Stopień koncentracji określa udział największych firm w całości sprzedaży. Oligopole zawdzięczają swoje istnienie trudnościom, jakie firmy konkurencyjne napotykają przy wejściu na rynek. Produkty pewnych gałęzi przemysłu chronione są patentami. Firmy konkurencyjne nie mogą rozpocząć działalności w tych gałęziach, jeśli nie zapłacą właścicielom patentów za zezwolenie na wykorzystanie danego procesu technologicznego, chyba że znajdą nowe własne sposoby produkcji.

Cechy oligopolu:

• wielu uczestników

• oligopol popytu oligopson , oligopol podaży

• produkty bardzo zróżnicowane lub takie same

• oligopol homogeniczny- standard ten sam produkt

• różne produkty -oligopol heterogeniczny

• wzajemna zależność cenowa firmy patrzą jak kształtują się ceny ich konkurentów

• swoboda wejścia -względnie trudna

Liczba firm	od dwu do kilkunastu
Swoboda wejścia i wyjścia	względnie trudna
Rodzaj produktu	identyczny bądź zróżnicowany
Przykłady	stal, żarówki, przetwory zbożowe, samochody

Warto wspomnieć o mechanizmie rynkowym proces obejmujący żywiołowe działania podmiotów na rynku w wyniku którego dochodzi do ustalenia równowagi rynkowej, a więc samoczynnego dostosowania wielkości popytu i podaży poprzez odpowiednie ustalenie ceny równowagi. W ujęciu procesowym mechanizm rynkowy jest grą popytu i podaży, która prowadzi do obiektywnej wyceny poszczególnych towarów i zrównoważenia rynku, czyli zrównania się oferowanej ilości towaru z ilością pożądaną. Jeżeli popyt na jakieś dobro przewyższa podaż, wówczas nabywcy są skłonni płacić za nie więcej. Gdy przejawiają tę skłonność na rynku, cena tego dobra rośnie. Wzrost ceny skłania natomiast producentów do zwiększenia jego produkcji, co doprowadzi w końcu do zrównania podaży z popytem. Jeżeli w sytuacji równowagi rynkowej wystąpią okoliczności, których skutkiem będzie ograniczenie popytu na dane dobro (np. zmiana gustów konsumentów), wówczas nie wszystkie produkowane towary znajdą nabywców. Skłoni to część producentów do zmniejszenia produkcji i obniżenia ceny, celem zachęcenia części konsumentów do zakupu większych ilości towarów. Efektem będzie ustalenie się równowagi rynkowej przy niższym poziome produkcji i niższej cenie.

---