Przygotowanie ucznia do odbioru różnych tekstów kultury

Red. Anna Janus-Sitarz

Część I - propozycje różnorodnych podejść do tekstu, nauka wnikliwości czytania i skupienia się na cudzym słowie, odtwarzania myśli autora tekstu z zachowaniem krytycyzmu
i własnego zdania.

Część II - refleksje nad odbiorem sztuki sceny i ekranu, zasada „bawiąc - uczyć”, zabawa
w teatr.

Część III - przykłady integracji literatury i sztuk plastycznych, omówienie sposobów odczytywania dzieł malarstwa, szukania ukrytych znaczeń. Przedstawienie rodzajów fotografii artystycznej i jej wykorzystania na lekcjach j. polskiego.

Część IV - propozycje, w jaki sposób relacje między muzyką a literaturą może wykorzystać dydaktyka polonistyczna, jak nauczyć słuchania, rozumienia i odczuwania, jak wykorzystać muzykę jako kontekst dzieła literackiego.

Część V - kontrowersyjne przejawy współczesnej kultury, nauka umiejętność odbioru arcydzieł i świadomości wpływu popkultury na dzisiejszy świat, krytycyzmu wobec narzucanych medialnie wzorców i idoli, otwartości na sztukę najnowszą, ale i refleksji, czy poza szokowaniem odbiorcy oferuje ona istotne wartości.

Ad. I

8 wariantów związku między przykładem a efektem jego twórczego naśladowania:

• Odtwarzanie treści

• Odwzorowanie struktury tekstu literackiego

• Naśladowanie formy całej wypowiedzi

• Przejmowanie cech stylistycznych wzorca

• Rozwijanie/kontynuowanie określonych wątków i motywów

• Transformacja treściowa lub formalna tekstu wzorca (np. tworzenie alternatywnych dialogów)

• Parodia i pastisz

• Odwoływanie się do tekstu wzorca w postaci motta, cytatów, przytoczeń

Wymiar edukacyjny kontaktu z tekstem cudzym jako warunkiem powstania tekstu własnego eksponuje procesy wraz z ich skutkami, jak:

- nabywanie określonej wiedzy

- doskonalenie sprawności językowych i kompetencji komunikacyjnej

- twórcza samorealizacja dostarczająca satysfakcji

- rozwijanie zainteresowań i potrzeb czytelniczych

- wzmacnianie wiary we własne możliwości w zakresie odbierania i tworzenia tekstów

3 obszary konstytuujące warsztat pisarski ucznia:

- świadomość komunikacyjna (cel, intencja, funkcje tworzonej wypowiedzi)

- poziom sprawności w zakresie operowania słowem

- repertuar form gatunkowych i umiejętność ich wykorzystywania

Czynniki mające wpływ na twórczość uczniów: czas tworzenia, miejsce pracy, kontakt
z dziełem-wzorcem.

Ćwiczenia analityczno-interpretacyjne na wierszach są cenne metodycznie, gdyż:

- zachęcają do kilkakrotnego czytania wierszy

- uświadamiają cechy stylu i języka twórcy, odsłaniają jego warsztat

- powodują, że uczeń może zapamiętać jakiś „skrzydlaty” cytat i utrwalić poetę w pamięci

- są odejściem od rutyny polonistycznej

- poszerzają wyobraźnię ucznia, jego zasób słów

- pozwalają nie dziwić się dziwnemu i nieprawdopodobnemu

Edukacja aksjologiczna (przez i dla wartości) wymaga traktowania jej jako procesu ciągłego, który dzieli się na etapy:

1. rozpoznawanie - poznawanie pojęcia nazywającego wartość i dostrzeganie idei tekstu

2. zrozumienie - wypełnianie treścią abstrakcji, ocenianie hipotetycznie, dostrzeganie związków z innymi składnikami w świecie fikcyjnym

3. respektowanie - uznanie wartości za własną, wpisanie jej w hierarchię wartości dotychczas akceptowanych, kierowanie się nią we własnym życiu

Sposoby czytania tekstu filozoficznego:

- odnalezienie głównych myśli

- uwzględnienie prawa do niezgody z tekstem czytanym i subiektywizmu

- porównywanie różnych tez i systemów filozoficznych

Nie należy zapominać, że filozofia, wraz z epoką, stanowi tło dla literatury i wyjaśnia teorie
i sposób myślenia autorów arcydzieł.

Polonistyka po dziennikarsku: ważne jest zwrócenie uwagi uczniów na tytuły. Tytuły dzielą się na:

- informacyjne

- oceniające

- apelujące

- tajemnicze, intrygujące

- poetyckie, symboliczne

- stylizowane, aluzyjne

3 reguły redagowania tekstów informacyjnych:

- informacja ma być tylko informacją

- należy odpowiadać na pytania: Kto? Co? Gdzie? Kiedy? Jak? Dlaczego? Z jakim skutkiem?

Ad. II

Szkoła podstawowa - zabawa w teatr (ważny element zabawowy i umowność rekwizytów)

Gimnazjum - rozumienie konwencji i interpretacja roli

Liceum - badanie źródeł, krytyka teatralna i własna twórczość

Głos - ćwiczenia:

- artykulacji

- intonacji

- dykcji

Ciało - ćwiczenia:

- mimiczne

- pantomimiczne

Film fabularny pełni rolę pomocniczego środka dydaktycznego, wspierając kulturoznawczy charakter kształcenia polonistycznego - a to dzięki „kanonizacji” - wpisaniu w konwencje filmowe.

2 aspekty obecności filmu w kształceniu polonistycznym:

- upoważnia do tego gęsta sieć powiązań literatury z filmem: narracyjność, obrazowość, poetyckość

- upoważnia do tego rola j. polskiego - ma przygotowywać do uczestniczenia w kulturze, zatem powinien też kształtować wrażliwość filmową

Sposoby poszukiwania filmowości w literaturze:

- czytanie utworu literackiego jak scenariusz

- przeróbka utworu literackiego na scenariusz

- wskazywanie w tekście literackim cech gatunkowych „wpisanego weń” filmu

- przygotowanie propozycji dotyczących montażu, muzyki, obsady aktorskiej

Edukacja filmowa jako element edukacji polonistycznej ma 2 zasadnicze cele:

- kształtowanie umiejętności świadomego, refleksyjnego i kompetentnego odbioru filmu

- przekazania niezbędnego zakresu wiedzy o filmie, istotnej dla kształtowania osobowości humanistycznej

Ad. III

Obrazy w podręcznikach często „zdobią”, a nie oświetlają - nie pomagają w interpretacji tekstu. Liczyć powinna się interpretacja, to, jak obraz jest pokazany. Obrazy, podobnie jak literatura i film, osadzone są w konwencjach, dzięki czemu są dobrą pomocą dydaktyczną.

Fotografia - ważne czynniki w interpretacji:

- punkt i kąt widzenia aparatu

- składniki kompozycji

- główny punkt obrazu

- pole obrazu

Rodzaje fotografii artystycznej:

- portret

- fotografia reportażowa

- fotografia w ustroju totalitarnym (fotomontaż)

- fotografia dokumentalna

- fotografia filmowa

- fotografia architektury

- fotografia sacrum

- fotografia pejzażowa

- fotografia przyrodnicza

- fotografia reklamowa

Ad. IV

„Język polski powinien pełnić funkcję integrującą w edukacji szkolnej, by podmiot kształcenia uczył się, aby „bardziej był”, a nie tylko więcej „umiał”, by umiał pełniej być człowiekiem” - dlatego j. polski powinien wyczulać uczniów na piękno muzyki (kształtowanie świadomości obcowania ze sztuką).

W strukturze tekstu odnaleźć można czynniki o charakterze dźwiękowym:

- rytmika

- eufonia

- aliteracja

- anafora

- onomatopeja

Relacje między literaturą a muzyką:

• muzyka jest źródłem inspiracji dla literatury.

• literatura jest źródłem inspiracji dla muzyki

• literatura to źródło tekstu, który staje się integralną częścią dzieła muzycznego

• pełna integracja muzyki z literaturą już na etapie tworzenia dzieła wokalno-instrumentalnego

Ad. V

Kultura masowa zawłaszcza, wypacza i doprowadza do absurdu kody i obrzędy religijne - metafora katedry-supermarketu.

Szkoła powinna uczyć świadomego korzystania ze środków masowego przekazu, należy wskazać młodzieży takie cechy popkultury jak standaryzacja, masowość i homogenizacja oraz uświadomić młodzież, że popkultura eliminuje indywidualizm i indywidualistów.

Wskazówki metodyczne związane z obecnością najnowszej sztuki na lekcjach j. polskiego można ująć w następujący ciąg wynikowy:

Zobaczyć (pokazać) - przedyskutować - wyrazić ocenę - naśladować w działaniu

Opracowała:

Ewelina Tubacka

V rok, lat - pol

---