CHRYSTIANIZACJA RUSI A DZIEDZICTWO CYRYLO- METODIAŃSKIE

/STEFAN KOZAK/

1. Tradycja cyrylo- metodiańska (tradycja c-m):

• Związana z historią wczesnośredniowiecznej Europy i z misją chrystianizacyjną Cyryla i Metodego wśród Słowian (przyjmowanie wiary- proces złożony, trwający dziesiątki lat, przyjmowany z oporem, np. na Rusi starania księżnej Olgi, prekursorki chrześcijaństwa zakończył jej wnuk Włodzimierz przyjmując chrzest w 988 r.)

• Chrześcijaństwo-oznaka nowoczesności, możliwość zjednoczenia plemion np. plemiona państwa kijowskiego (ideologia pogaństwa= hamulec do zjednoczenia i rozwoju państwa)

• Ustanowienie chrześcijaństwa= zjednoczenie wschodnich Słowian i wejście ich w krąg kultury grecko-bizantyjskiej- doniosła rola działalności misjonarskiej Cyryla (827-869) oraz Metodego (815-885)

• 863- misja apostolska Cyryla i Metodego do Państwa Wielkomorawskiego

2. Początki tradycji cyrylo- metodiańskiej:

• 860- Konstantyn z polecenia cesarza Bizancjum Michała III pojechał z misją do Chazarów:

• odnalazł tam relikwie rzymskiego papieża- męczennika św. Klemensa, przekazał je papieżowi Hadranowi II, dzięki czemu zyskał jego poparcie dla misyjnej działalności wśród Słowian

• W Chersonie zobaczył też Ewangeliarz i Psałterz „pisane literami roskimi”

• Misji sprzyjał prezent dla papieża, układ stosunków politycznych oraz gotowość dołączenia Słowian do wyższej cywilizacji świata chrześcijańskiego (bracia uzyskali poparcie papieża oraz jego akceptację na włączenie opracowanej przez nich mowy słowiańskiej do liturgii- dotychczas wolno było odprawiać nabożeństwo tylko po hebrajsku, grecku i po łacinie, ponieważ w tych jęz. był napis na krzyżu Jezusa)

• 863- misja wielkomorawska- bardzo ważna, jej ważność dla dziejów podkreśla PML (kronikarz Nestor)

• Książę Rościsław zwrócił się do Michała III z prośbą o przysłanie misjonarzy w celu szerzenia nowej wiary- pojechał Cyryl i Metody

• Bracia stworzyli alfabet Słowiański („słowianizując greckie pismo”), przełożyli niezbędne teksty biblijne i liturgiczne (Wielkomorawianie nie rozumieli ani łaciny ani greki)

• Rościsław wprowadzając chrześcijaństwo chciał uwolnić się od nacisku niemieckich biskupów i świeckich oponentów z sąsiedztwa

• Mianowanie Metodego po śmierci Cyryla na arcybiskupa Panonii i legata papieskiego do narodów słowiańskich

• Słowianie przyjmując wschodnie chrześcijaństwo wyrosłe na wielonarodościowych tradycjach Bizancjum, wchłonęli także kulturę antyczną Grecji i Rzymu (literatura wsch. Cechowała wielka różnorodność, otwartość, literacka dojrzałość)

• Szybkie przenikanie j. s-c-s na ziemiach słowiańskich, jego normalizacja, nabieranie pisemnego charakteru o zasięgu międzysłowiańskim

• To czasy szczytu kultury bizantyjskiej (867-1081)

• Asymilacja chrześcijańskiej, literackiej i kulturalnej spuścizny Bizancjum w młodym piśmiennictwie słowiańskim, kanon najstarszych zabytków piśmiennictwa słowiańskiego:

• Kodeks zografski

• Kodeks mariański

• Kodeks Assemaniego

• Psałterz synajski

• Modlitewnik synajski

• Fragmenty Cloza

• Mszał kijowski

• Fragmenty praskie

• Księga Sawy

• Kodeks supraski

3. Okres bułgarski kształtowania się chrześcijaństwa i literatury słowiańskiej:

• Dalszy, burzliwy rozwój piśmiennictwa s-c-s

• XI wiek- przeniesienie centrum chrześcijaństwa i kultury słowiańskiej do Bułgarii (wynikiem zaostrzenia się konfliktów religijno- politycznych w Państwie Wielkomorawskim wywołanych przez kler frankoński, łacinnicy prześladowali uczniów Metodego i wygnali ich za Dunaj, poszli więc oni do Bułgarii- rozkwit literatury pod patronatem carów oraz Macedonii- stykała się bezpośrednio z Bizancjum, stąd więc był dostęp do gotowych szablonów literackich)

• Bułgarzy nie tylko ochronili tradycję c-m, ale także rozwinęli ją i urozmaicili

• Kliment Ochrodzki, Konstantyn Presławski- słynni kaznodzieje

• Mnich Chrabr- traktat „O literach”- rozprawa z trój jedyną teorią pisma liturgicznego

• Prezbiter Kozma- pisma o heretykach

• Jan z Damaszku „Źródło poznania”- ważna pozycja

4. Recepcja dziedzictwa c-m na Rusi i Ukrainie:

• Wraz z przyjęciem chrztu cały dorobek bułgarsko- bizantyjski przeniesiono na Ruś

• Dzięki bujnemu rozwojowi tej tradycji Ruś Kijowska znalazła się w rzędzie cywilizowanych państw wczesnego średniowiecza (Ruś Kijowska= bardzo dobre położenie, krzyżowanie się szlaków zach. i wsch. oraz płd. i płn.

• Piśmiennictwo ruskie przeżywało rozkwit podczas gdy literatura narodowa w Europie zaczęła rozwijać się dopiero w poł. XII w

• Kultura ruska stykała się z kulturą grecko-bizantyjsko-bułgarską oraz polską, czeską, niemiecką i francuską stąd jej rozmaitość i atrakcyjność

• Wielkość i różnorodność tematów, motywów i obrazów z ksiąg biblijnych wykorzystywano w literaturze

• Literatura staroruska- podział:

• Księgi biblijne

• Apokryfy

• Żywoty świętych

• Proza oratorska, moralizatorska, hymny

• Zbiorki aforyzmów

• Literatura przyrodniczo-naukowa

• Literatura historyczna

• Przekłady powieści

• W literaturze staroruskiej brak umowności i fikcji, postacie są historyczne, wydarzenia prawdopodobne

• Pod chrześcijańskim obrządkiem kryły się tradycje starogreckiej sztuki teatralnej- konstrukcja wnętrza świątyni prawosławnej miała wiele wspólnego z teatrem antycznym (ikonostas odpowiednik skene, carskie wrota odpowiednikiem wejścia dla królów, ambona odpowiednikiem proscenium, trzech duchownych odpowiednikiem trzech aktorów , znaczna rola chóru, plastyczność ruchów duchownych)

5. Kontekst chrztu księcia Włodzimierza:

• Ruś Kijowska utrzymywała kontakty z innymi państwami: z Bizancjum, Państwem Chazarów, z krajami Europy zach i Azji- panowały tam różne religie, każdy z władców chciał przeciągnąć Ruś na swoją stronę

• W ww. kontekście wybór wiary był sprawą bardzo istotną

• Włodzimierz nie chciał ograniczyć się tylko do opowieści posłów zachwalających daną religię (islam, judaizm, katolicyzm), gdyż kierowali się oni interesami swoich władców, wysłał swoich posłów, co orzekli, że najpiękniejszy jest obrządek grecki

• Pouczenia religijno- moralne- gatunek piśmiennictwa bardzo rozpowszechniony na Rusi „Mowa filozofa”, zbiory „Pszczoła”, „Izbornik Swiatosława” - podstawą ruskiego kaznodziejstwa

• Chrzest księżnej Olgi - kilka dat 955, 957

• Przed chrztem Włodzimierza na Rusi było już znane chrześcijaństwo, pogląd, że Kijów w połowie X wieku był już miastem na pół chrześcijańskim

• PML - legenda o św. Andrzeju- miała ona ogromny wpływ na literaturę ukraińską, legenda korsuńska- Włodzimierz przyjął chrzest w Korsuniu

• Od momentu chrztu Ruś Kijowska miała decydujący wpływ na tradycję c-m, na jej różnorodność, wszechstronność, oryginalność, otwartość i kunszt artystyczny- początek pierwszego tysiąclecia.