KULTUROWE PODSTAWY OSOBOWOŚCI
Rozdział I
Jednostka, kultura i społeczeństwo
Jednostka , kultura i społeczeństwo były przedmiotem badań od niepamiętnych czasów.
Na podstawie wyników badań pewne zbiory jednostek mogą być uszeregowane ze względu na określoną właściwość np. inteligencję.
Najnowszy i najbardziej obiecujący jest postęp polegający na rozwoju testów służących do analizy całościowej konfiguracji osobowości. Jednak najlepsze testy nie są w stanie nam dać odpowiedzi na pewne najważniejsze problemy związane z badaniami osobowości. Mogą jedynie rzucić na nią światło.
Osobowość to charakterystyczny, względnie stały sposób reagowania jednostki na środowisko społeczno-przyrodnicze, a także sposób wchodzenia z nim w interakcje. Osobowość kształtowana jest przez całe życie, szczególnie w okresie dzieciństwa oraz młodości poprzez wpływ bodźców zewnętrznych w procesie socjalizacji, a także własnej aktywności jednostki. Istotną rolę odgrywają tu również wrodzone cechy biofizyczne.
Osobowość stanowi dynamiczne kontinuum i choć jest ważne odkrycie jej treści to jeszcze ważniejsze jest odkrycie procesów jej rozwoju i zmian.
Obecnie najlepszym podejściem do problemów rozwoju osobowości musi pozostać studiowanie i porównywanie życiorysów jednostek. Aż do czasu rozwoju nowych metod dostosowanych do analizy szczególnych właściwości osobowości, kultury i społeczeństwa badacze muszą dochodzić do wniosków przez prostą obserwację i porównań uzyskanych materiałów.
Mimo istniejącej współzależności pomiędzy jednostką, społeczeństwem i kulturą można a nawet trzeba je rozróżniać.
Potrzeby i zdolności jednostki stanowią podstawę wszystkich zjawisk społecznych i kulturowych. Natomiast społeczeństwa są zorganizowanymi grupami jednostek.
Potrzeby istot ludzkich są liczniejsze i bardziej zróżnicowane niż potrzeby innych gatunków.
Oprócz potrzeb fizjologicznych takich jak potrzeba pokarmu, snu , satysfakcji seksualnej człowiek ma wiele potrzeb psychicznych.
O potrzebach psychicznych wiemy niewiele, stany psychiczne są czymś bardzo subtelnym, niesłychanie trudnym do uchwycenia za pomocą obiektywnych metod. Działanie ludzi zwłaszcza gdy są zgodne z ustalonymi wzorami kulturowymi zazwyczaj przyczyniają się do zaspokojenia kilku różnych potrzeb równocześnie.
- Najbardziej wyróżniającą się potrzebą psychiczną jest potrzeba odzewu emocjonalnego ze strony innych jednostek. Zdarza się że w nowoczesnym mieście jednostka będzie utrzymywać formalne interakcje i uzyskiwać różne usługi ale bez jakiejkolwiek więzi emocjonalnej, tak więc jednostka ta będzie cierpiała z powodu samotności i izolacji.
-drugą powszechną potrzebą psychiczną jest potrzeba bezpieczeństwa na przyszłość.
Mamy potrzebę stałego upewniania się , niepokoimy się tym, co może się zdarzyć.
- kolejną trzecią potrzebą wartą wymienienia jest potrzeba nowych doświadczeń. Nawet bardzo małe dzieci wykazują skłonność do eksperymentowania.
Rola potrzeb fizycznych jak i psychicznych w zachowaniu ludzkim ma charakter pierwszych przyczyn. Bez bodźca jakiego one dostarczają jednostka pozostała by w bezruchu.
Zachowanie jednostki jest bezpośrednio zdeterminowane jej doświadczeniem. Wynika z tąd, że poznawanie otoczenia jest niezbędne dla zrozumienia osobowości poszczególnych jednostek.
Wszystkie środowiska ludzkie mają pewne cechy wspólne. Jesteśmy skłonni rozpoznawać otoczenie jako zjawiska naturalne np. temperatura, terytorium, dostępne zasoby żywności.
Otoczenie ludzkie składa się z zorganizowanej grupy jednostek to jest społeczeństwa a także szczególnego sposobu zycia charakterystycznego dla tej grupy, czyli kultury.
Wzajemne oddziaływanie jednostki i otoczenia formuje większość wzorów zachowania.
Życie społeczne w takim samym stopniu stanowi cechę gatunku homo sapiens co jego np. mleczne zęby. Nasz gatunek nie był jedynym, który dokonał próby zorganizowanego życia w grupie ale przepaść pomiędzy naszymi zwierzęcymi krewnymi jest ogromna.
Owady utworzyły społeczeństwa tylko trochę mniej skomplikowane od naszych, wykształciły ogromne swe instynkty, ich ewolucja skłaniała się do tworzenia skomplikowanych żyjących automatów, kosztem zdolności np. uczenia się.
Z każdej mrówki czy pszczoły organizacja tworzy robotnicę lub żołnierza i pozwala funkcjonować bez konfliktu w społeczeństwie gdyż ich potrzeby indywidualne są bardzo małe. Człowiek w przeciwieństwie do owadów społecznych, jest produktem końcowym procesu ewolucyjnego, który zmierzał do wzrostu indywidualizacji. Ssaki wytworzyły zdolność uczenia się a potem myslenia. Nasi przodkowie z chwilą gdy osiągnęli poziom ludzki utracili większość automatycznych reakcji. Od tej pory człowiek musi nauczyć się wymyślić wszystko co robi i każda jednostka musi wytworzyć własne wzory zachowania.
Członkowie tego samego społeczeństwa będą mieli większy zasób wspólnych doświadczeń niż członkowie róznych społeczeństw.
Charakterystyczne cechy społeczeństw:
najważniejszą cechą społeczeństwa jest walka gatunku o przetrwanie.Życie ludzkie przeszło długą drogę od stadium indywidualnego wytwórcy do etapu taśmy produkcyjnej i każda jednostka wniosła swój mały ale istotny wkład.
Drugą cechą charakterystyczną dla społeczeństw jest to, że istnieją one znacznie dłużej niż żyje jednostka. Każdy z nas rodząc się wchodzi do funkcjonującej już organizacji, do której się przystosowuje.
Społeczeństwa składają się z jednostki ale interesy każdego członka podporządkowują się interesom całości. Społeczeństwa nie wahają się wyeliminować jakiegos członka gdy jest to korzystne dla ogółu np. mężczyźni idą na wojnę by bronić społeczności.
Jednal wiąże się to z ograniczeniem wolności gdyż muszą się podporządkować regułom i licznym zasadom.
w każdym społeczeństwie działania niezbędne dla przetrwania całości są wyznaczane i przydzielane wybranym członkom, np. wybiera się przywódcę, rola w pracy kobiety i mężczyzny. Ten formalny podział działalności nadaje społeczeństwu strukturę organizacji i zwartośc. Jednostki stają się coraz bardziej zależne od od całości. Kupiec nie może istnieć bez nabywców a kapłan bez zgromadzenia wiernych.
Społeczeństwa są podobne do historycznych struktur(np. konstytucji) zmieniają się fragmenty a nie całośc. By społeczeństwo mogło istnieć musi mieć nie tylko członków ale i specjalistów. Proces socjalizacji z punktu widzenia jednostki polega na uczeniu się co jednostka powinna robić dla innych ludzi i czego od nich oczekiwać.
Chłopiec uczy się działać jak mężczyzna zgodnie ze standartami panującymi w społeczeństwie , otrzymuje w ten sposób wzory kulturowe. Bez nich żadne społeczeństwo nie mogłoby funkcjonować ani przetrwać. Np. w naszym społeczeństwie jada się posiłki tzry razy dziennie, takązgodność zachowań tworzy wzór kulturowy.Kultura jako całość jest mniej lub więcej zorganizowanym agregatem takich wzorów. Stanowi także dla wszystkich członków niezbędny przewodnik we wszystkich sprawach życiowych. Bez niej nie mogli by skutecznie funkcjonować ani oni ani społeczeństwo. Wzory kulturowe zostają zazwyczaj ścisle do siebie dostosowane. Jednostka osiąga dobre wyniki gdy ich przestrzega, słabe lub negatywne gdy tego nie robi. Zgodnie z przysłowiem ”Gdy jesteś w Rzymie , czyń to co Rzymianin”
Podsumowując, istnienie wzorów kulturowych jest niezbędna dla funkcjonowania społeczeństwa i jego trwałości. Jednocześnie bez względu na to jak jednostka została wyszkolona to jednak zachowuje znaczny stopień swojej indywidualności. Nawet w najbardziej zintegrowanych społeczeństwach nie ma ludzi dwóch jednakowych.
Ponadto żadne społeczeństwo nie mogło by przetrwać bez okazyjnego wynalazcy. Często jego bodźcem jest presja społeczeństwa ale głównym jest własna potrzeba. Np. okrycie wierzchnie wynalazł człowiek, któremu było zimno.