18.Polityka społeczna i zdrowotna - Ubezpieczenia społeczne - podstawowe definicje, zasady konstrukcyjne.
!!!Definicja ubezpieczenia społecznego Wacława Szuberta - „ (…) ubezpieczenie społeczne stanowi system zagwarantowanych ustawowo i związanych z pracą świadczeń o charakterze roszczeniowym, pokrywających potrzeby wywołane przez zdarzenia losowe lub inne zrównane z nimi zdarzenia, spełnianych przez zobowiązane do tego instytucje oraz finansowanych na zasadzie bezpośredniego lub pośredniego rozłożenia ciężaru tych świadczeń, w całości lub co najmniej w poważnej mierze na zbiorowości osób do nich uprawnionych”.
!!!Ubezpieczenia społeczne obejmują:
1) ubezpieczenie emerytalne,
2) ubezpieczenia rentowe,
3) ubezpieczenie w razie choroby i macierzyństwa, zwane dalej "ubezpieczeniem chorobowym",
4) ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, zwane dalej "ubezpieczeniem wypadkowym".
!!!Ubezpieczeni - osoby fizyczne podlegające chociaż jednemu z 4 typów ubezpieczeń (emerytalnemu, rentowym, chorobowemu lub wypadkowemu). Ubezpieczeniom rentowym, emerytalnemu i chorobowemu podlegać można obligatoryjnie (obowiązkowo) lub fakultatywnie (dobrowolnie), a w ubezpieczeniu wypadkowym jest tylko podległość obowiązkowa albo niemożność ubezpieczenia. Obowiązek ubezpieczeń istnieje w pewnych ramach czasowych, które nazywa się okresem ubezpieczeniowym. Okres ubezpieczeniowy powstaje wraz z zaistnieniem stosunku prawnego lub stanu faktycznego(posiadaniem stałych dochodów), z którym ustawa wiąże powstanie obowiązku ubezpieczenia, a kończy się wraz z zaistnieniem stosunku prawnego lub stanu faktycznego, z którym ustawa wiąże ustanie tego obowiązku. Określenia „okres ubezpieczeniowy” nie stosuje się do ubezpieczeń dobrowolnych.
!!!Płatnik składek / głównie!:
a) pracodawca (w stosunku do pracowników oraz jednostka organizacyjna lub osoba fizyczna pozostająca z inną osobą fizyczną w stosunku prawnym uzasadniającym objęcie tej osoby ubezpieczeniami społecznymi),
b) jednostka wypłacająca świadczenia socjalne i zasiłki socjalne (w stosunku do osób pobierających świadczenia socjalne wypłacane w okresie urlopu oraz osób pobierających zasiłek socjalny wypłacany na czas przekwalifikowania zawodowego i poszukiwania nowego zatrudnienia).
!!!Składki - składki na ubezpieczenia społeczne osób ubezpieczonych.
!!!Zasiłki - zasiłki i świadczenie rehabilitacyjne z ubezpieczenia chorobowego oraz ubezpieczenia wypadkowego.
Konto ubezpieczonego - konto, na którym ewidencjonowane są składki oraz informacje dotyczące przebiegu ubezpieczeń społecznych danego ubezpieczonego.
Deklaracja rozliczeniowa - zestawienie informacji o należnych składkach na fundusze, na które składki pobiera Zakład, kwot rozliczanych w ciężar składek oraz kwot należnych do zapłaty.
Imienny raport miesięczny - informacje o osobie podlegającej ubezpieczeniom społecznym przedkładane Zakładowi przez płatnika składek za dany miesiąc kalendarzowy.
Konto płatnika - konto, na którym ewidencjonowana jest kwota zobowiązań z tytułu składek oraz innych składek danego płatnika zbieranych przez Zakład, kwoty zapłaconych składek, stan rozliczeń oraz inne informacje dotyczące płatnika składek.
Otwarty fundusz emerytalny - fundusz wybrany przez ubezpieczonego spośród funduszy emerytalnych, o których mowa w przepisach o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych.
!!!Zakład emerytalny - wybrany przez ubezpieczonego zakład emerytalny, wypłacający emeryturę dożywotnią, działający na podstawie przepisów o zakładach emerytalnych.
!!!Zakład Ubezpieczeń Społecznych(ZUS) - jest państwową jednostką organizacyjną. Posiada osobowość prawną. Działa na podstawie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz innych ustaw regulujących poszczególne zakresy jego działalności. W skład ZUS wchodzą terenowe jednostki organizacyjne i centrala.
!!!Cechy ubezpieczenia społecznego:
Ubezpieczenia cechuje występowanie składki, wspólnego funduszu, oznaczonego ryzyka, szkody i pokrycia szkody (świadczenia). Ubezpieczenie polega na rozłożeniu ciężaru szkody na wszystkich uczestniczących w tworzeniu wspólnego funduszu, który zabezpiecza opłacającemu składki pokrycie szkody o charakterze „wypadku losowego”.
Współcześnie wskazuje się, że ubezpieczenie społeczne jest oparte na solidarności społecznej - odstępuje się od bezpośredniej zależności między składką a świadczeniem na rzecz przenoszenia części środków na grupy słabsze ekonomicznie. Podkreśla się też, że przymus czyni ubezpieczenie tańszym i przez to zwiększa jego dostępność, a obligatoryjność uczestnictwa, nakazanego prawem, nadaje mu charakter administracyjnoprawny (publicznoprawny) i sprawia, że ubezpieczycielami stają się organy lub zakłady publiczne.
!!!Zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych określone ustawą wykonują:
1) Zakład Ubezpieczeń Społecznych
2) otwarte fundusze emerytalne
3) zakłady emerytalne
4) płatnicy składek.
Źródła : „ System ubezpieczeń społecznych. Zagadnienia podstawowe.” Zofia Kluszczyńska, wyd. LexisNexis oraz USTAWA z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.
Opracowała Eliza Grab