Wyłączenie zakazu porozumień wpływających na konkurencję
Praktyka wskazuje, iż restrykcyjne stosowanie przepisów zakazujących porozumień między przedsiębiorcami mogłoby nieraz prowadzić do niekorzystnych dla gospodarki zjawisk. Pewnego rodzaju porozumienia, chociaż potencjalnie naruszające warunki konkurencji, mogą niemniej pozytywnie wpływać na jakość świadczonych usług, cenę towarów lub rozwój technologii czy wreszcie znacząco ułatwiać prowadzenie działalności.
Dostrzegając powyższe argumenty, zarówno polskie, jak i wspólnotowe prawo konkurencji zawiera przepisy regulujące możliwe wyłączenia określonych porozumień spod ogólnie obowiązujących zakazów.
Wyjątki od zasady, czyli kiedy porozumienie służy rynkowi
Jak to już zostało zaznaczone na wstępie, każde porozumienie, nawet antykonkurencyjne, może mieć określone, pozytywne skutki. Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (TWE) oraz ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów z dnia 16 lutego 2007 r., Dz. U. z 2007 nr 50 poz. 331, ze zm.) (UOKiK) zawierają regulacje, zgodnie z którymi porozumienie ograniczające konkurencję może zostać uznane za dopuszczalne.
Art. 8 ust. 1 UOKiK oraz art. 81 ust. 3 TWE wskazują, iż za zgodne z prawem mogą zostać uznane porozumienia naruszające konkurencję, o ile spełniają jednocześnie cztery przesłanki:
przyczyniają się do polepszenia produkcji, dystrybucji towarów lub do postępu technicznego lub gospodarczego;
zapewniają nabywcy lub użytkownikowi odpowiednią część wynikających z porozumień korzyści;
nie nakładają na zainteresowanych przedsiębiorców ograniczeń, które nie są niezbędne do osiągnięcia tych celów;
nie stwarzają tym przedsiębiorcom możliwości wyeliminowania konkurencji na rynku właściwym w zakresie znacznej części określonych towarów.
Ciężar udowodnienia spełnienia wszystkich powyższych przesłanek spoczywa na przedsiębiorcy uczestniczącym w danym porozumieniu (art. 8 ust. 2 UOKiK).
Wyłączenie de minimis, czyli porozumienia bagatelne
Kolejnym kryterium wyłączającym stosowanie przepisów zakazujących porozumień wpływających na konkurencję, jest kryterium ilościowe, tj. kryterium udziału w rynku przedsiębiorców uczestniczących w danym porozumieniu.
Na gruncie prawa wspólnotowego pojecie wyłączenia de minimis zostało utrwalone przez orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (np. wyrok ETS w sprawie 56/65 Maschinenbau Ulm). Przesłanka de minimis na gruncie prawa polskiego zawarta jest w art. 7 UOKiK.
Zgodnie z art. 7 ust. 1 UOKiK, dozwolone są porozumienia naruszające konkurencję, o ile:
łączny udział w rynku przedsiębiorców uczestniczących w porozumieniu w roku kalendarzowym poprzedzającym zawarcie porozumienia nie przekraczał 5%- w przypadku przedsiębiorców będących względem siebie konkurentami;
udział w rynku żadnego z przedsiębiorców uczestniczących w porozumieniu w roku kalendarzowym poprzedzającym zawarcie porozumienia nie przekraczał 10%- w przypadku przedsiębiorców nie będących względem siebie konkurentami.
Na poziomie rynku wspólnotowego, zagadnienie wyłączenia de minimis uregulowane jest w Obwieszczeniu Komisji w sprawie porozumień o mniejszym znaczeniu, które nie ograniczają odczuwalnie konkurencji na mocy art. 81 ust. 1 TWE (de minimis) (Dz.U. UE C 368/07 z dnia 22 grudnia 2001 r. ze zm.) („Obwieszczenie”). Zgodnie z Obwieszczeniem, dozwolone są porozumienia naruszające konkurencję, o ile:
łączny udział w rynku przedsiębiorców uczestniczących w porozumieniu w roku kalendarzowym poprzedzającym zawarcie porozumienia nie przekraczał 10%- w przypadku przedsiębiorców będących względem siebie konkurentami;
udział w rynku żadnego z przedsiębiorców uczestniczących w porozumieniu w roku kalendarzowym poprzedzającym zawarcie porozumienia nie przekraczał 15%- w przypadku przedsiębiorców nie będących względem siebie konkurentami;
w przypadkach, w których trudno jest sklasyfikować porozumienie jako porozumienie między konkurentami lub jako porozumienie między niekonkurentami, zastosowanie ma próg 10 %.
zarówno w przypadku porozumień między konkurentami, jak i porozumień między niekonkurentami powyższe progi obniżone są do 5 % jeżeli na danym rynku konkurencja zostaje ograniczona przez skumulowany efekt porozumień o sprzedaży towarów lub usług, zawartych między różnymi dostawcami i dystrybutorami (skumulowany efekt zamknięcia rynku wywołany przez równoległe sieci porozumień o podobnych skutkach dla rynku), progi udziału rynkowego z pkt 7 obniża się do 5 %.
Jak zatem widać, UOKiK zawiera regulacje bardziej rygorystyczne niż Obwieszczenie.
Wyłączenia wertykalne
Szczegółowe wyłączenia porozumień spod zakazów prawa konkurencji uregulowane są przepisami wykonawczymi do UOKiK tj. w Rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie wyłączenia niektórych rodzajów porozumień wertykalnych spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję (z dnia 19 listopada 2007 roku, Dz.U. Nr 230, poz. 1691) („Rozporządzenie”).
Rozporządzenie w § 3 stanowi, iż wyłączeniu podlegają porozumienia wertykalne, o ile spełniają określone Rozporządzeniem wymogi. Generalną zasadą jest wymóg, aby udział dostawcy i jego grupy kapitałowej w rynku właściwym sprzedaży towarów objętych porozumieniem nie przekraczał 30%. Jeżeli porozumienie dotyczy zobowiązania wyłącznej dostawy, próg 30% udziału w rynku dotyczy nabywcy oraz jego grupy kapitałowej.
Rozporządzenie zawiera katalog tak zwanych hard core clauses. Katalog ten wskazuje przypadki, w których porozumienia spełniające wymagania Rozporządzenia dotyczące wyłączenia spod regulacji UOKiK, nadal będą uznawane za zakazane.
Rozporządzenie w § 7 i § 8 wskazuje, iż za takie „czarne klauzule” uznawane będą m.in. porozumienia dotyczące narzucenia minimalnych cen, ograniczenia dotyczące obszaru lub kręgu klientów, na którym sprzedawca może sprzedawać towary objęte porozumieniem, zakazu konkurowania na czas nieokreślony lub dłuższy niż pięć lat.
Podsumowanie
Wskazane powyżej regulacje dotyczące możliwości wyłączeń stosowania przepisów prawa konkurencji do niektórych rodzajów porozumień odpowiadają istniejącej na rynku potrzebie kooperacji przedsiębiorców.
Ustawodawca krajowy, jak i wspólnotowy wyszli naprzeciw tym oczekiwaniom. Złożoność regulacji wynika zaś z rozmaitych sytuacji, które mogą wystąpić na rynku.