1. ZRÓŻNICOWANIE A NIERÓWNOŚĆ

Zróżnicowania jest niejednorodnym natężeniem tej samej cechy zrelatywizowanej u przynajmniej do dwóch osobników będących jej nosicielami. Różnimy wieloma cechami, przy czym pewne cechy maja większe znaczenie w życiu społecznym. Podziały społeczne to praktyki i efekty praktyk polegające na wzmacnianiu ważnych cech społecznych . Unaoczniają się w realizacji polityki różnego rodzaju (np. polityka dyskryminacji rasowej - uprzywilejowanie jakiejś rasy.

Nierówności społeczne to z kolei subiektywne spostrzeżenia zróżnicowań i podziałów, które mogą wyzwalić odpowiednie przedsięwzięcia na rzecz zmiany stanu rzeczy. Warunkiem zaistnienia nierówności jest widoczność zróżnicowania, definiowalność wg pewnych zasad aksjologicznych. Jeżeli podziały są uznane za niesprawiedliwe może to doprowadzić do mobilizacji tych, którzy czują się pokrzywdzeni

2. KLASA/WARSTWA/STAN

KLASA - Wg Marksa i Webera podział na klasy zdeterminowany jest ekonomicznie. Klasy wg Marksa to zbiory ludzi, z których jedni posiadają środki produkcji, inni nie. Są 2 antagonistyczne klasy podstawowe, a każda z nich jest wewnętrznie zróżnicowana i rozwarstwiona.

WARSTWA - to pewna grupa w obrębie klasy, mniej lub bardziej wyraźnie oddzielona kryteriami wyższości lub niższości społecznej od innych grup, przy czym podstawą tego oddzielenia jest pewien dystans oparty na kryteriach posiadania, kryterium poziomu kulturalnego, stylu życia, urodzenia, przywilejów, systemu wartości np.: warstwa ekonomiczna to ludzie, którzy mają takie same dochody; warstwa kulturalna - ludzie o tym samym lub zbliżonym poziomie wykształcenia i aktywności kulturalnej. ważnym problemem jest tu świadomość.

STAN - O ile podział klasowy jest uwarunkowany czysto ekonomicznie, to podział stanowy łączy się historycznie uwarunkowana ocena pozytywna lub negatywna „godności społecznej” wiążącej się z jakąś cechą wspólna pewnej liczbie osób. Położenie klasowe i stanowe często nakładają się na siebie jednak do tego samego stanu mogą należeć posiadających i nie posiadający. Wyrazem godności stanowej jest oczekiwanie wspólnego, dla każdego kto chce należeć do danego stanu, stylu życia i co za tym idzie ograniczenie stosunków „towarzyskich” do kręgu stanowego ograniczone jest małżeństwo, aż po endogamię.

System stratyfikacyjny w koncepcji analizy funkcjonalnej służy społeczeństwu aby mogło funkcjonować, realizować swoje zadania. Społeczeństwo musi tworzyć różne pozycje i rozdzielać je między ludzi. Społeczeństwo aby funkcjonować musi umiejscawiać jednostki na różnych pozycjach, oraz musi te jednostki motywować do zajmowania tych pozycji a potem rozbudować pragnienie aspiracji do wykonywania obowiązków płynących z zajmowanej pozycji. Dzięki systemowi nagród i nierównomiernemu rozdziałowi dóbr społecznych istnieje możliwość obsadzenia pewnych pozycji ludźmi którzy spełniają określone wymagania.

3. TEORIE DAHRENDORFA

*teoria funkcjonalna INTEGRACYJNA

Traktuje społeczeństwo jako całość nieredukowalna do jej jednostek, jest zbudowane z systemów i podsystemów. Każda istniejąca struktura społeczna opiera się na wspólnym uznawaniu wartości jej członków. Znajduje zastosowanie społeczeństwa w stanie względnego ładu, w warunkach względnej izolacji (zimna wojna)

*teoria konfliktowa KOERCYJNA

Rozwinięta przede wszystkim przez R. Dahrendorfa, zakłada ona że konflikt jest wszechobecny i to on jest głównym elementem zmiany. zmiana jest wszechobecna, więc wszechobecny jest również konflikt. Każde społeczeństwo opiera się na przymusie stosowanym. teoria konfliktu przemysłowego i nowoczesnego

4. Funkcje struktury społecznej (P. Sztompka)

1. interakcyjna

* określa rodzaje komunikacji między członkami zbiorowości

2. idealna

* dyktuje jakie przekonania mają posiadać członkowie zbiorowości

3. interesów

* możliwość pozyskiwania środków niezbędnych do podejmowania działań

4. normatywna

* zakazuje luz zaleca określone działania i zachowania

- reguluje, porządkuje, wyznacza normy działalności społeczeństwa i stosunki społeczne w ramach różnych zbiorowości i społeczeństw

- każda zbiorowość posiada strukturę, czyli formę, kształt zachodzących w niej stosunków społecznych

- funkcje struktury wyznaczają pole, na którym ludzie podejmują określone działania i interakcje

- struktury stanowią utrwalone normy aktywności ludzkiej - tzn. mogą ograniczać (wyzwalać) ludzkie działania, determinują ludzkie działania

Struktura społeczna reguluje ludzkie działania. Można mówić o zjawisku determinacji strukturalnej. Ma ono dwojaki charakter:

→ negatywny - bo ogranicza ludzkie działania, struktury tworzą granice poza które działania nie mogą wyjść

→ pozytywny - wyzwalający, stymulujący do działań

*Funkcja interakcyjna

• otwiera luz zamyka kanały interakcji

• umożliwiają kontakty lub zakazują ich pomiędzy ludźmi zajmującymi określone funkcje społeczne (poddany - władca)

• małe struktury - brak ograniczeń w kontaktach, w urzędach, instytucjach te kontakty są bardziej zamknięte

- struktur otwarta i zamknięta

* Funkcja idealna

* jakie przekonania powinien posiadać członek danej zbiorowości w jej ramach; wyróżnia się struktury:

→ homogeniczną pod względem przekonań, konsensus przekonań (np. organizacja kościelna)

→ heterogeniczną - pluralizm poglądów (np. parlament)

*Funkcja interesów

* określa szansę dostępu do społeczeństwa cenionych dóbr, czyli określa stopień uprzywilejowania lub upośledzenia

→ grupa uprzywilejowana - duży dostęp do dóbr

→ grupa upośledzona - ograniczony dostęp do dóbr

• kiedy interesy związane z pozycjami są nierówne to mówimy o strukturze nieegalitarnej ≠ struktury egalitarnej

• istnieją instytucje, których członkowie mają sprzeczne lub zbieżne interesy

• ta funkcja daje lub ogranicza środki do pewnych działań

*Funkcja normatywna

* określa podejmowane przez ludzi działania tzn., zachęca lub zakazuje pewnych działań i nakłania do innych

* dotyczy różnych norm

→ struktura harmonijna - w danej zbiorowości normy są komplementarne

→ struktura chaotyczna - normy są wzajemnie sprzeczne

- gdyby nie było tych funkcji to zapanowałby chaos

- życie społeczne jest zorganizowane w obrębie struktur, gdyby ich nie było nie wiedzielibyśmy jak się zachować i nie bylibyśmy pewni reakcji innych ludzi

- jeżeli struktura jest zbyt sztywna wówczas ludzie odczuwają liczne ograniczenia

- struktury społeczne produkuje świat społeczny

5.Teorie stratyfikacji (Moore, Davis, Warner)

• schemat gradacyjny zakłada pionowy układ warstw i klas społecznych, czyli jedne z nich znajdują się wyżej od drugich

• w społeczeństwie wyróżnia się klasę: wyższą (upper), średnią (middle) i niższą (lower) - taki podział to ujęcie amerykańskie

• Ossowski: w takim ujęciu struktur społecznych - jako system stosunków porządkujących opartych na zasadach klasy fiksacyjnych - społeczeństwo dzielone jest na grupy wyodrębnione ze względu na stopień posiadanej przez nie cechy stanowiącej kryterium podziału

• klasy społeczne = grupy ludzi zajmujących tę samą pozycję na określonej skali pionowej

• struktura społeczna ma postać stratyfikacji społecznej, która jest układem klas lub wartości rozmieszczonych jedna nad drugą; w tym ujęciu struktura społeczna = stratyfikacja społeczna

• teorie stratyfikacji społecznej posługują się (za Weberem) pojęciem pozycji czy też statusu społecznego

• istnieje hierarchiczny porządek statusowy → to jaką pozycję zajmujemy wyznacza nam przynależność do klasy, warstwy

6. Weber

• klasy zarabiające - które sprzedają siłę roboczą (pracę), wśród nich:

* klasy zarabiające ze względu na kwalifikacje, wiek, doświadczenie

• klasy posiadaczy - które zdobywają swoje towary na rynku, nabywają pracowników, wśród nich:

* klasy posiadające ze względu na usługi i wielkość przedsiębiorstw

• stany społeczne - różnią się między sobą dostępem do prestiżu wynikającym z zajmowania określonych pozycji w społeczeństwach hierarchicznych oraz różniące się stylem życia i uczestnictwem w konsumpcji dóbr materialnych

• partie polityczne - grupy ludzi trudniących się zdobywaniem władzy i wpływów

7. Teoria marksistowska ≠ teoria marksowska

• działalnością wyróżniającą człowieka od przyrody jest PRACA

• centralna dziedziną życia społecznego jest ekonomia, a w szczególności sposób produkcji i dystrybucja dóbr

• człowiek jest z natury istotą twórczą i społeczną realizuje się w pracy i kooperacji z innymi ludźmi

• jednak w dominującym okresie ludzkiej historii, kształt struktur i instytucji ekonomicznych oraz politycznych prowadzi do wyzysku i zniewolenia jednych ludzi przez drugich, czyli do tzw. ALIENACJI PRACY i DEHUMANIZACJI życia społecznego

• praca staje się udręką i koniecznością do zdobywania środków do życia a stosunki z innymi ludźmi są przepojone konfliktem, konkurencją i walką

• podstawową przyczyna tej sytuacji jest prywatna własność środków produkcji (kapitał, ziemia, surowce, fabryka) → prowadzi to rozdrobnienia społeczeństwa na 2 antagonistyczne klasy: posiadające i pracujące

• monopol po stronie burżuazji pozwala jej na dyktowanie warunków pracy, zwłaszcza wartości dodatkowych, czyli zdobywanie zysków kosztem proletariatu

• przezwyciężenie - przez zniesienie prywatnej własności środków produkcji, zlikwidowanie podziałów klasowych

Ideologia Marksa to KOMUNIZM

- na całość życia społecznego składają się różne rodzaje działalności i dziedzin życia tj. produkcja, wymiana, konsumpcja, polityka, nauka itp.; one tworzą 2 wielki działy:

* byt społeczny

* świadomość społeczną

- są powiązane ale to byt określa świadomość

- struktura społeczna u Marksa to kompleksy stosunków społecznych jakimi ludzie SA nawzajem powiązani i od których są uzależnieni

- najważniejsze są stosunki produkcji, czyli własności i podziału pracy i to one definiują podział społeczeństwa na klasy społeczne

8. KLASY MARSKA

Klasa W SOBIE

- luźny zbiór statystyczny

- pojawia się świadomość wspólnych interesów i zarazem świadomość ich przeciwstawności interesom klasy przeciwnej

- rodzi się zatem świadomość klasowa → prowadzi do kontaktu, interakcji i stosunków społecznych w obrębie klasy i separowanie się od klasy przeciwnej

- działania zbiorowe w celu obrony własnych interesów skierowane są ku klasie przeciwnej - tzw. walka klasowa

Klasa DLA SIEBIE

- klasa gotowa do rewolucji - zniesienie prywatnej własności

*Marks wyróżnia 2 warstwy społeczne: chłopstwo i drobnomieszczaństwo

9. TEORIA STRUKTURY WEBERA

- krytyka dychotomicznego podziału społeczeństwa dokonanego przez Marksa

- wg Webera struktura społeczna jest wielowymiarowa - istnieją 3 wymiary struktury społecznej:

- człowiek w każdym z tych wymiarów może zajmować inną pozycję

Ekonomiczny → klasy społeczne

- klasy społeczne powstają w momencie powstania społeczeństwa industrialnego, powstał wolny rynek i doszło do oderwania kapitału od pracy

- KLASA SPOŁECZNA - to zespoły osób o wspólnych interesach ekonomicznych związanych z posiadaniem dóbr lub zarobkowaniem w momencie istnienia rynku towarowego i pracy, gdzie panuje współzawodnictwo i konkurencja; - to kategorie ludności różniące się sytuacją ekonomiczna na rynku kapitalistycznym

• klasy zarabiające - sprzedające swoja pracę

• klasy posiadające - zbywają swoje towary na rynku, są nabywcami pracy

- klasy → to grup ludzi o takim samym położeniu rynkowym; są one wewnętrznie zróżnicowane, różnią się tym co produkują, zarabiają, wiekiem, wykształceniem

- Weber uznawał współzawodnictwo i antagonizmy, ale konflikty dotyczyły tylko spraw ekonomicznych ≠ do Marksa, nie można tego sprowadzać jedynie do konfliktu klas tak jak to robił Marks

Społeczny → stany

- podział na stany to stratyfikacja społeczna, uwarstwienie pionowe, oznacza to samo co warstwy społeczne

- STANY - to zbiór ludzi zajmujących podobne pozycje społeczne, czyli miejsce w hierarchicznej strukturze społecznej od najniższych do najwyższych

*pozycja = status

- stany różnią się między sobą:

• dostępem do prestiżu i szacunku wynikającymi z zajmowania określonej pozycji w społecznej hierarchii

• stylem życia - zakresem uczestnictwa w konsumpcji dóbr materialnych i kulturalnych

• zakresem styczności i stosunków w jakie mogą wchodzić ludzie z poszczególnych stanów, a jakie godzą w ich prestiż - są to dystanse społeczne

- posiadanie określonego statusu związane jest z prestiżem, czyli uznaniem, szacunkiem, godnością

- Weber wprowadził pojęcie prestiżu do socjologii, traktował ja jako cechę położenia stanowego, która wzmacnia bariery i dystanse pomiędzy poszczególnymi stanami wyższymi i niższymi

Polityczny → partie

- dostęp do władzy - kryterium różnicujące ludzi posiadania władzy gwarantuje możliwość wpływania na zachowania ludzi nawet wbrew ich woli

- współczesna demokracja to demokracja mas, przywódcy muszą uzyskać zaufanie wszystkich czyli zaufanie mas, które uzyskuje się środkami demagogicznymi, oddziaływując na emocje, wybory to plebiscyty popularności

10. TEORIE STRATYFIKACYJNE Davis & Moore

• przedstawienie konieczności istnienia nierówności i zróżnicowania społecznego

• społeczeństwa zawsze były ustrukturalziowane i klasowe

• to funkcjonalna konieczność, ponieważ w hierarchii społecznej występują różne pozycje i ludzie muszą je zajmować aby społeczeństwo mogło normalnie funkcjonować

• pozycje społeczne powinny być zajmowane przez najlepiej wykwalifikowane jednostki, wymagają długiego i trudnego zastosowania, zastanawiają się jak zmobilizować ludzi do zajmowania takich właśnie pozycji

• jednostki ludzkie należy odpowiednio mobilizować poprzez: odpowiednie wychowanie i zaszczepianie aspiracji poprzez nagrody oraz nierównomierny rozdział przywilejów i korzyści

• nagrody maja charakter materialny i niematerialny (bogactwo, prestiż, uznanie, władza)

• są one wbudowane w pozycje społeczne

• nagrody wywołują nierówności między ludźmi, są one mechanizmem dzięki któremu społeczeństwo zapewnia sobie, że najważniejsze pozycje zajmą najlepiej wykwalifikowane osoby w 4 dziedzinach życia: religii, rządzeniu, ekonomii, technice

• na ważność określanej pozycji społecznej wpływa doniosłość pozycji dla społeczeństw i wymagania odnośnie kwalifikacji, doświadczenia oraz predyspozycje przypisane do obowiązków

• pełnienie funkcji → nie nagradzać wysoko, ale tak, aby wciąż byli chętni do pełnienia, zastąpienia w przyszłości

• gdyby każdy w społeczeństwie mógł zajmować dowolna pozycję to system zróżnicowanych nagród nie byłby konieczny

• talenty i zdolności ludzi nie są rozdzielone po równo, nie wszystkie pozycje są jednakowo pożądane, dlatego system zróżnicowania społecznego motywuje tych, którzy mają niezbędne zdolności i umiejętności by zajmować odpowiednie pozycje i dobrze spełniać związane z nimi wymagania

• klasy społeczne maja charakter otwarty → w ramach awansu jednostki mogą przechodzić z niższych do wyższych, równe szanse w osiąganiu wysokich pozycji społecznych, zależy to od jednostki - jej zdolności i pracowitości

Krytyka tej teorii

→ nie można ustalić znaczenia wszystkich pozycji społecznych

→ jednostki zajmujące wyższe pozycje społeczne przekazują je swoim dzieciom - nie ma równości na starcie

→ społeczeństwo jest merytokracją (związek między zdolnościami a otrzymywanymi nagrodami) - nie zgadza się z tym

Posumowanie

- nierówności społeczne wyjaśniane motywowaniem jednostki do zajmowania pozycji wymagających uzdolnień lub pozycji ważniejszych niż inne

- wyższy prestiż pozycji zachęca do ich zajmowania i zapewnia staranna obsadę, w ich ujęciu prestiż to nagroda za nakłady jak wykształcenie i odpowiedzialność ponoszone przez jednostkę

- zróżnicowanie prestiżu to funkcjonalny wymóg systemu społecznego, ponieważ pobudza i ukierunkowuje aspiracje ludzkie oraz zachęca do rozwijania uzdolnień poprzez zdobywanie wykształcenia

11. Warner, Lloyd „Yankee City”

- klasa społeczna = zbiór ludzi, którzy mają świadomość swojej niższej lub wyższej pozycji społecznej, a pozostali członkowie społeczeństwa to potwierdzają

• dwoje lub więcej ludzi, którzy sami uważają, że są i rzeczywiście są przez wszystkich członków zbiorowości umiejscawiani ma społecznie wyższych i niższych pozycjach

• społeczeństwo dostarcza ludziom pracy, przywilejów oraz obowiązków, które są nierówno dzielone przez poszczególne klasy społeczne znajdujące się na wyższych i niższy szczeblach hierarchii społecznej

- istotny jest czynnik subiektywny - w jakiej klasie siebie postrzegamy, do jakiej według nas powinniśmy należeć

- samoocena ludzka dotycząca przynależności do klasy społecznej

- ludzie zazwyczaj poprawnie umiejscawiają się w hierarchii tych 3 podstawowych klas, posiadają tendencje do zawyżania swojej pozycji w obrębie podziału na podklasy

- nie tylko dochód decyduje o przynależności do danej klasy, jest on ważny, ale istotne są też inne kwestie jak np. formy utrzymania interakcji społecznej, partycypacja w życiu społecznym, członkostwo w społecznych instytucjach i stowarzyszeniach, indywidualne i zbiorowe zachowania

- bogactwo jedynie zabezpiecza przed degradacją poniżej określonego przez członków danej społeczności progu

- próbował mierzyć empirycznie, badać poziom prestiżu w różnych klasach i kategoriach społecznych

12. R. DAHRENDORF

- przeciwstawia się funkcjonalnej wizji społeczeństwa, bo „nie lubi” statyczności i bezkonfliktowości społeczeństwa

- obok zgodności i stabilizacji występują konflikty i sprzeczności zarówno między jednostkami grupach społecznych, jak między grupami

- ogólne założenie: na strukturę składają się różnego rodzaju ZWIĄZKI, których istotą jest to, iż są oparte na instytucji prawomocnej władzy zwierzchniej

* mówiąc o związkach ma na myśli ugrupowania ludzkie jak np. państwo, kościół, przedsiębiorczość, partie polityczne, związki zawodowe, kluby

* woli „związki” od „organizacji”, które polegają na przymusie i władzy

* każdy związek jest agregatem RÓL i dystrybucji władzy między role oparte na dominacji jednych ról i podległości ról podporządkowanych, nieuczestniczących w sprawowaniu władzy (podział na rządzących i rządzonych)

* GRUPA - tutaj mówi się o jednoczeniu wokół wartości a według Dahrendorfa funkcjonowanie grupy opiera się na przymusie, na sprawowaniu władzy jednych nad drugimi

* ludzie muszą się zrzeszać by realizować cele lub zaspokajać potrzeby, jednak zrzeszanie się polega na podziale ról i podporządkowaniu się innym rolom oraz ustanowieniu władzy

* w każdym związku czy grupie pojawiają się z konieczności stosunki dominacji i podporządkowania

• ta dychotomiczna struktura każdego zrzeszenia, stanowi strukturalnie obiektywne źródło sprzeczności i konfliktów każdym społeczeństwie ludzkim

* społeczeństwo składa się ze związków różnego charakteru i różnej wielkości; w każdym występuje dychotomiczna dystrybucja władzy; taka sytuacja wywołuje konflikt społeczny, który powoduje sprzeczność interesów

* grupa ludzi sprawująca role dominujące ma INTERES w tym, aby utrzymać się przy władzy, a grupa podległa ma INTERES, aby być w opozycji, dążąc do poprawy swego losu i bronić się przed władzą rządzących

• rządzących sprzeczność ma charakter obiektywny, wynikający z różnych pozycji zajmowanych w danym związku

Dahrendorf wyróżnia interesy

Utajone	Jawne
* obiektywne interesy rządzonych wynikające z dystrybucji władzy	* wyrażone w odpowiednich ideologiach formułowanych przez rządzących lub rządzonych * są one sprzeczne z interesami utajonymi * obejmują wartości, cele, normy, programy, którymi mają posługiwać się rządzący lub rządzeni w rozstrzyganiu sprzeczności lub konfliktów, konfliktów w jakie są uwikłani

*to rozróżnienie jest ważne dla wizji społeczeństwa

- te klasy społeczne, które mają utajone interesy wspólne, a nie posiadają jawnych interesów wspólnych, nie są zbiorowościami w sensie socjologicznym, co najwyżej zbiorowościami potencjalnymi

- struktura społeczna to mozaika współzawodniczących ze sobą grup dominujących i grup podległych opozycyjnie

- sprzeczności interesów konflikty są wszechobecne

- aby społeczeństwo jako całość pomimo tego mogła istnieć i funkcjonować, konieczne jest rozwijanie różnych form regulacji konfliktów

* 3 sposoby regulacji (w społeczeństwach demokratycznych)

1) pojednanie (uzgadnianie)

2) pośrednictwo

3) arbitraż

13. KLASA WG MARKSA

Klasy wg Marksa to zbiory ludzi, z których jedni posiadają środki produkcji, inni nie, jedni sprawują funkcje kierownicze, inni się podporządkowują, jedni otrzymują większą część produktu społecznego inni mniejszą. W nowoczesnych społeczeństwach klasy (rozumienie klasy w perspektywie stratyfikacyjnej) to poziomy zróżnicowania społecznego w płaszczyźnie ekonomicznej. Tak rozumiane klasy są w gruncie rzeczy rodzajem warstw i jako takie są częścią układu stratyfikacyjnego społeczeństwa. Wizja warstwowa: najniższa, średnia, wyższa. Wizja warstwowa jest wyróżniona na podstawie kryteriów mierzalnych, czyli wysokości dochodów mierzona ilością zarabianych pieniędzy, wykształcenie mierzone liczbą lat nauki i prestiż zawodu.

14. klasa, status i partia w ujęciu M. Webera?

Klasy społeczne u Webera to zbiorowość znajdująca się w sytuacji klasowej ze względu na: zaopatrzenie w dobra, zewnętrzną pozycję życiową, wewnętrzny los życiowy, który wynika z zamiaru i rodzaju władzy rozporządzania (lub jej braku) dobrami lub kwalifikacjami niezbędnymi do wykonywania świadczeń oraz określonego sposobu ich zastosowania w danym porządku gospodarczym dla uzyskania dochodu. Status odnosi się do różnic między grupami społeczeństwie w zakresie szacunku czy prestiżu, jakim darzą inni darzą ich członków. Często status wyraża się stylem życia. Partia to grupa jednostek, które współpracują ze sobą, gdyż mają podobne pochodzenie, cele czy interesy.

6

---