Temat 3 , 4 : Zasady ustroju Rzeczpospolitej.

1. Ustrój Państwa.

• Struktura organizacyjna, kompetencje i wzajemne zależności organów państwa

• Inaczej, forma sprawowania władzy publicznej,

• Zespół zasad dotyczących sprawowania tej władzy, metody jej wykonywania;

• Zasady te określają przedmiot władzy państwowej oraz zakres, kierunki aktywności państwa;

• Wśród zasad mamy takie które regulować będą relacje państwa i jednostek czyli obywateli;

• Może być regulowany na gruncie tradycji lub też dokumentach prawnych;

• W większości państw ustrój jest regulowany konstytucyjnie

• (…) konst.- zagadnienia, które znajdują się w konstytucji;

• Etylomologia: pojęcie ustroju pochodzące z dzieł Arystotelesa

• Pisał on o ustroju następująco : „ustrój to ujęcie w pewien porządek władz w ogóle s przede wszystkim naczelnej z wielu czyli Rządu”

• Ustrój- to inaczej- reżim polityczny, system polityczny, system konstytucyjny;

• Każdy ustrój kształtuje się przez lata;

• Nawiązuje do historii i tradycji państwa;

• Forma rządów: republika, monarchia,( dyktatura?) wojskowa;

• System rządu: parlamentarny, kanclerski, semiprezydencki;

• Reżim polityczny: demokracja, autorytaryzm

• Ustrój terytorialny państwa: państwa unitarne, państwa złożone;

• Suma zasad składa się na ustrój państwa tworzy tak zwaną tożsamość konstytucyjną państwa;

• Współczesny konstytucjonalizm układa szereg zasad, które powinny być uwzględnione we współczesnych konstytucjach;

• Zasady - wyraźnie wskazane w konstytucji lub też mogą być wyprowadzone z bardziej (…) postanowień konstytucji;

• Konstytucja ujmuje te zasady ustrojowe w rozdziale 1 „Rzeczpospolita” ( część z nich rozdział 2 dotyczący praw i wolności człowieka);

• Z tych zasad wynikają inne normy konstytucyjne;

• Wyrażają one podstawowe wartości konstytucyjne i są za takie uznane w doktrynie i orzecznictwie;

• Tzw. Zasady konstytucyjne albo ustrojowe, podstawowe zasady ustroju politycznego;

2. Zasada suwerenności narodu art. 4 Konstytucji.

• Władza zwierzchnia należy do narodu (…);

• Wykładnia:

• Wykształcona w XVIII, XIX wieku;

• Podkreślenie, że władza nie należy do monarchy absolutnego tylko do narodu;

• Naród- pojęcie szerokie- całokształt;

• Nie należy go zwężać do jednej grupy etnicznej;

• Żadna grupa społeczna nie może być wyjęta z pod zakresu tego pojęcia;

• Naród sprawuje władzę;

• Konstytucja dopuszcza dwie formy sprawowania władzy przez naród:

• Demokrację bezpośrednią i pośrednią;

• Formy demokracji bezpośredniej:

- zgromadzenie wyborców;

- referendum;

- inicjatywa obywatelska;

- weto ludowe ( w Polsce nie występuje)

• Formy demokracji pośredniej:

-posłowie i senatorowie- nie są (…) instrukcjami wyborców

- wolny mandat

-dyscyplina poselska- narzucona przez partię, pozostałość mandatu imperatywnego

3. Zasada niepodległości i suwerenności państwa art. 5, art. 26 ust 1, art. 85, art. 126 Konstytucji.

• Suwerenność- niezależność w stosunkach międzynarodowych;

• Żadne inne państwo nie powinno wpływać na dane państwo;

• (…) jest dla prawa międzynarodowego publicznego;

• Aspekt zewnętrzny- samowładczość

• Aspekt wewnętrzny- całowładczość

• Utrata przez państwo suwerenności- zniknięcie państwa z mapy świata;

• W prawie międzynarodowym publicznym- suwerenność państwa nie jest stopniowana, jest albo jej nie ma;

• Wstąpienie do organizacji międzynarodowej nie jest utratą suwerenności przez państwo; wręcz odwrotnie- przejaw woli państwa; przedłożenie części swoich uprawnień na rzecz organizacji międzynarodowej; jest realizowanie własnej woli;

• Kompetencje:

• Np. w sprawach gospodarczych

- rozszerzenie kompetencji UE, samodzielnie nie może;

-mogą to zrobić państwa, które przejawiają w ten sposób swoją (…) suwerenność;

- art. 90 ust 1- transfer kompetencji, uregulowany w konstytucji; ten przepis to tzw. Klauzula europejska; na mocy tej klauzuli- nigdy wszystkie sprawy państwa nie będą mogły przejść na organizację międzynarodową; wymagany jest specjalny tryb dochodzenia do skutku umowy międzynarodowej, przejawiający transfer kompetencji;

- na ratyfikację musi zezwolić Sejm i Senat (wielka ratyfikacja);

- zawsze jest możliwość wystąpienia z UE;

4. Zasada państwa prawa

• Kształtowała się w doktrynie niemieckiej;

• Kontrola sądów nad rządem (wtedy)

• Decentralizacja administracji (wtedy)

• Kelsen podkreślał identyczność państwa i prawa; z tego wywodził, że każde państwo powinno być państwem prawa;

• 1949 r.- po raz pierwszy sformułowano w konstytucji niemieckiej;

• Art. 2 o Rzeczpospolitej;

• Pojęcie państwa prawnego wiąże się z formalnym pojmowaniem tego państwa

• Prawo ma stać ponad państwem;

• Podstawowa zasada- rządy prawa a nie ludu;

• Do Polski zasada państwa prawa była wprowadzona w 1989r.

• Demokratyczne państwo prawa to takie które odzwierciedla akceptowany społecznie system wartości, oparty na prawie naturalnym i standardach prawa międzynarodowego;

• Działalność państwa prawa oparta jest na takich wartościach jak wolność równość, demokracja;

• Państwo i jego organy powinny działać na podstawie prawa i jego organy powinny działać na postawie prawa i w granicach prawa;

• Przesłanki formalnego państwa prawa:

• Podział władzy

• Konstytucjonalizm

• Legalność

• Pryzmat ustawy

• Zakaz retroakcji prawa (prawo nie działa wstecz)

• Dopuszczenie ingerencji w sferę jedności i własności jednostki; wyłączenie na podstawie upoważnienia ustawowego;

• Sądowa kontrola władzy wykonawczej;

• Instytucje stojące na straży prawa:

• TK

• Rzecznik Praw Obbywatelskich

• NSA

• Niezawisłe sądy

• Przykłady innych zasad, które można wywieść z zasady demokratycznego państwa prawa:

• Zasada zaufania obywateli do państwa;

• Zasada odmowy praw nabytych;

• Zasada sprawiedliwości społecznej;

• Zasada niezawisłości sądowej;

• Zasada prawa do sądu

• Zasada, że nie ma przestępstwa ani kary bez przestępstwa;

• Zasada: zakaz nadmiernej ingerencji ustawodawcy w pracę jednostki;

5. Zasada podziału władzy.

6. Zasada społeczeństwa obywatelskiego.

• Jednostka bierze udział w rządzeniu;

• Jednostka jest świadoma swoich praw;

• Jest to społeczeństwo pluralistyczne;

• Zasada jednostki w społeczeństwie obywatelskim jest widziana na kilki płaszczyznach;

• Polityczna- ugrupowania polityczne;

• Obywatelska- stowarzyszenia;

• Lokalna- samorząd terytorialny;

• Informacji- wolne media;

• Religijna- kościoły, związki wyznaniowe;

• Prawo powinno dawać możliwości działania, np. ustawa o stowarzyszeniach;

7. Zasada społecznej gospodarki rynkowej art. 20.

• Wolność działalności gospodarczej

• Własność prywatna

• Dialog i współpraca partnerów społecznych

8. Zasada godności, wolności i równości wobec prawa, rozdział II, art. 32.

• Godność- niezbywalna, przyrodzona- źr. Wolności człowieka;

• Ochrona godności jest obowiązkiem władz publicznych;

• Równość z kolei to równość wobec prawa

• Z równości wynika zasada dyskryminacji- traktowanie osób znajdujących się w podobnej sytuacji w różny sposób- np. rasa, religia, wykształcenie, język;

• Dyskryminacja negatywna;

• Dyskryminacja pozytywna- formalizowanie pewnych grup, np. parytety w Sejmie;