Prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny

1. Rozważania ogólne

• to prawo obywatelskie i polityczne

• 
  
  art. 16 ust. 1 i 2 PDPC

• art. 23 ust. 2-3 MPPOiP

• art. 12 EKPC

• art. 17 ust. 2-3 AKPC

• art. 18 AKPCiL

• różne formuły ochronne

• art. 12 EKPC - prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny

• inne unormowania - formuła wzbogacona o stwierdzenie, iż „Rodzina jest naturalną i podstawową komórką społeczeństwa oraz jest uprawniona do ochrony ze strony społeczeństwa”

• art. 17 ust. 5 AKPC - dodatkowo zawarta gwarancja równości praw dzieci małżeńskich i pozamałżeńskich (w PDPC ta gwarancja przy prawie do godnego poziomu życia)

• brak wyjątków ex definitione i brak k. limitacyjnych nie jest to prawo absolutne - bo:

• nie należy do praw niederogowalnych (więc w czasie st. nadz. może być ogr - ale przeczy temu doświadczenie dziejów :) - ludzie pobierają się mimo wojen

• międz. pr. humanitarne nie zawiera wyraźnych gwarancji prawa do małżeństwa i zał. rodziny ale jego poszanowanie podczas wojny wynika z całości unormowań dot. praw rodziny, macierzyństwa i dzieciństwa

• Konstytucja RP - art. 48 i 72 - gwarancje na rzecz rodziny i dziecka nie mogą być ogr. w czasie st. nadzwyczajnych

• brak k. limit. i wyjątków ex definitione na gruncie EKPC - wyjaśnione przez odesłanie do ustaw krajowych regulujących korzystanie z tego prawa (art. 12 in fine)

• uznanie kompetencji państwa w normowaniu spraw związanych z zawarciem małżeństwa i założeniem rodziny

• bo małżeństwo jest aktem urzędowym z zakresu komp. państwa

• w MPPOiP nie ma takiego odesłania (ale Kom.Pr. Czł. uznał, że wchodzi w grę)

• ale to nie oznacza absolutnej swobody państwa - wg ETPC - „środek, który reguluje korzystanie z tego prawa, nie może godzić w samą substancję tego prawa” (Golder p. WB,1975r.)

• ustawy mogą ustalać reguły formalne zawarcia małżeństwa

• mą też ustalać reguły substancjalne oparte na powszechnie uznanym interesie publicznym

• np. reguły dot. zdolności, zgody, zakazanych stopni pokrewieństwa, zapobiegania bigamii

• pr. krajowe nie może w inny w inny sposób pozbawiać prawa do zawarcia małżeństwa osoby bądź kategorii osób o pełnej zdol. prawnej

• sprawa Stanley Hamer p. WB, 1979r.

• Sydney Traper p. WB, 1980r. - naruszenie prawa w rezultacie generalnego wykluczenia korzystania z niego przez osoby skazane na dożywocie

• czy prawo do zawarcia małżeństwa i do założenia rodziny to dwa odrębne prawa czy jedno ??

2 stanowiska:

1. że to składniki jednego prawa bo:

1. jest razem wymieniane

2. art. 12 EKPC mówi o „korzystaniu z TEGO<nie „tych”> prawa

2. że to odrębne prawa - bo np. w warunkach detencji trudno ich nie rozróżnić

2. Prawo do zawarcia małżeństwa

• art. 16 PDPC - wykluczenie ograniczania pr. do małżeństwa ze względu na rasę, narodowość, religię (tylko)

• na szczęście :) inne dokumenty nie przejmują tej amputowanej formuły niedyskryminacji :))) - zas. niedyskryminacji w całości jest stosowana

• Kom. Pr Czł. „zagwarantowanie prawa do wol. religii i przekonań wymaga, by ustawodawstwo wew. przewidywało możliwość zawarcia związku małżeńskiego zarówno w formie świeckiej jak i kościelnej”

• ten stan przywrócony w Polsce od 15.11.1998r. (Konkordat z 1993r - „małżeństwo konkordatowe”)

• w standardach międz. - niektóre warunki prawa zawarcia małżeństwa:

1. kryterium wieku małżeńskiego

• art. 23 MPPOiP, art. 12 EKPC, art. 16 PDPC - “pełnoletni“

• odmienności w różnych regionach

• Konwencja w sprawie zgody na małżeństwo, minimalnego wieku małżeńskiego oraz rejestracji małżeństw z 7.11.1962r.

• zobowiązuje pań. do określenia wieku minimalnego

• ale nie ustala precyzyjnie tej granicy

• nie wyklucza wyjątkowej moż zawarcia mał. bez osiągnięcia wieku minimalnego „z poważnych powodów i w interesie małżonków”

• Konwencja Praw Dziecka nie zawiera prawa do małżeństwa i założenia rodziny z tego wynika zakaz małżeństwa przez niepełnoletnich

• Kom.Pr.Czł. - „wiek powinien być ustalony w pr. krajowym, stosownie do kryterium zdolności przyszłych małżonków do swobodnego i pełnego wyrażania swojej osobistej zgody, formie i na warunkach określonych prawem”

• kontrowersje w Europie - dążenie imigrantów do małżeństw z niepełnoletnimi dziewczynami

• art. 12 - zawarcie małż. zależy od prawa kraju pobytu - ale łatwo je obejść (wyjazd do kraju pochodzenia i tam zawarcie małż.)

• dokumenty praw człowieka w świecie Islamu nie wpr. kryterium wieku małżeńskiego (Powszechna Islamska Deklaracja Praw Człowieka z 1981r, Karta Praw Człowieka i Ludu w Świecie Arabskim)

• kryterium swobodnie wyrażonej i pełnej zgody przyszłych małżonków

• art. 16 ust.2 PDPC, art.23 ust 3 MPPOiP

• wymóg dysponowania zdolnością do wyrażenia zgody

• to przemawia przeciwko uznaniu prawa zawarcia mał. osób nie mającej pełnej zdol. do czynności prawnych

• niepełnoletni

• niepełnosprawni (głównie ubezwłasnowolnieni)- to budzi wątpliwości

• chodzi głównie o przymus i naciski zewnętrzne, które są istotnym czynnikiem zgody na małżeństwo niedopuszczalne

3. wymóg zasady równości i niedyskryminacji

• art. 16 ust 1 PDPC - szczególnie podkreślone

• ustawodawstwo krajowe nie może wprowadzać kryteriów dyskryminacyjnych - bo to godzi w samą substancję tego prawa

• problem małżeństw transgenicznych

• wzgląd na obywatelstwo i zamieszkanie w różnych krajach nie może być przeszkodą dla zawarcia małżeństwa

• po II WŚ - ograniczenia w przemieszczaniu się po Europie - pow. przeszkody dla takich małżeństw

• ten problem uwzględniony w III koszyku KBWE

• cz. III AK KBWE - wymóg, by przychylnie badać wnioski osób które zdecydował się poślubić obywatela drugiego pań. uczestniczącego

• Konwencja w sprawie Obywatelstwa Kobiet Zamężnych z 1957r.

• wykluczenie przesądzenia o obywatelstwie kobiety z faktu zawarcia małż. bądź zmiany obywatelstwa przez męża

• przyznanie kobiecie prawa opcji (ona wybiera czy chce zachować swoje, czy przyjąć obyw. męża)

• kryterium płci

• dokumenty międz. mówią o „prawie do zawarcia małż. kobiet i mężczyzn”

• to świadome zawężenie kręgu podmiotów uprawnionych

• umocowanie heteroseksualnego modelu małżeństwa

• nasilające się tendencje w pr. krajowych do uznawania związków partnerskich (niekoniecznie

małżeństwa”) nie odpowiadających kryterium heteroseksualności (odmienność podejścia ETPC wobec homoseksualizmu i transseksualizmu)

problem transseksualizmu

sprawa Rees p. Wlk. Brytanii ,1986r.

• pr. brytyjskie wykluczało zawarcie małż. przez transseksualistę „z kobiety na mężczyznę” z drugą kobietą

• ETPC nie stwierdził naruszenia art. 12

• pr. do zawarcia małż. dotyczy tradycyjnego małż. między osobami przeciwstawnej płci biologicznej

• głównym przedmiotem zainteresowania art. 12 jest ochrona małżeństwa jako podstawy rodziny

sprawa panny Cossey p. Wlk. Brytanii, 1990r.

• ETPC potwierdził przywiązanie do tradycyjnej koncepcji małż. jest wystarczającym powodem dalszego przyjmowania kryteriów płci biologicznej w celu określania płci z pkt. widzenia małżeństwa

• ale to sprawa należąca do komp. państw (pr. krajowych regulujących korzystanie z prawa do małżeństwa”

sprawa Sheffield i Horsham p. Wlk. Brytani, 1998r.

• nadal dotychczasowe podejście do art 12

sprawa L. p. Wlk. Brytanii, 2002r. i Goodwin p. Wlk. Brytanii, 2002r.

• ETPC uznał, iż nie jest już przekonany co do właściwości determinacji płci kryteriami czysto biologicznymi

• za prawnym uznaniem zmiany płci transseksualisty postoperacyjnego

• czyli ETPC odszedł od pozostawiania sprawy marginesowi oceny państw stron

• „Trybunał nie znajduje żadnego usprawiedliwienia dla zakazania transseksualiście w jakichkolwiek okolicznościach korzystania z prawa do zawarcia małż.”

problem homoseksualizmu

• brak uznania przez ETPC małżeństw lesbijek/gejów

• związek lesbijski - ETPC uznał że relacja między partnerkami jest w kategoriach prawa do poszanowania życia prywatnego, a nie życia rodzinnego

• sprawa homoseksualnych związków partnerskich - w sferze marginesu oceny państw-stron

• nie można wywodzić prawa gejów/lesbijek do zawarcia małżeństwa czy zw. partnerskiego z art. 12

problem osób pozbawionych wolności

• sytuacja więźnia nie może być porównywana z syt. duchownego czy innej osoby, która dobrowolnie znajduje się w okolicznościach uniemożliwiających jej zawarcie małżeństwa

• Hamer p. WB - w pr. angielskim brak przeszkody prawnej - zdolność do korzystania z prawa jedynie odroczona

• ale to może godzić w samą substancję prawa

• przeszkoda faktyczna może (tak jak prawna) oznaczać naruszenie tego prawa, choćby przeszkoda miała char. czasowy

• wszelki substancjalny okres zwłoki w korzystaniu z prawa do zawarcia małżeństwa należy postrzegać jako ugodzenie w substancję tego prawa

• osoba pozbawiona wolności zachowuje co do zasady tytuł do prawa do zawarcia małżeństwa

• prawo do małżeństwa jest zasadniczo prawem do stworzenia stosunku prawnego i do nabycia statusu - stosowanie jego przez więźniów nie stanowi żadnego ogólnego zagrożenia dla bezpieczeństwa więzienia czy należytego porządku

• wol. osobista nie jest przesłanką wyk. prawa do zawarcia małż.

• Komisja uznała niedopuszczalność generalnego wykluczania kategorii osób skazanych na dożywocie z korzystania z tego prawa

• nawet osoby skazane na k. śmierci nie są pozbawione korzystania z tego prawa

3. Prawo do założenia rodziny

• dokumenty międzynarodowe nie zawierają normatywnej definicji rodziny (to pozostawione pr. krajowym)

• „gdy ustawodawstwo i praktyka któregoś z państw uznają za rodzinę daną grupę osób, to właśnie tak pojmowana rodzina powinna być przedmiotem ochrony przewidzianej w art. 23 Paktu”

• EKPC - zupełnie inny zakres poj. „rodziny”

• art. 8 - prawo do poszanowania życia rodzinnego

• art. 12

• problem rozróżnienia między:

• małą rodziną rodzice + niepełnoletnie dzieci

• wielką rodziną obejmuje też dzieci dorosłe, dziadków, wnuków i innych bliskich krewnych

• w art. 12 chodzi o małą rodzinę małżeństwo nie stanowi rodziny ( tylko „rodzinę in spe)

• pożycie małżeńskie jest istotnym obowiązkiem małżeńskim :)

• ukryta niezdolność do pożycia seksualnego i do prokreacji może być podstawą do unieważnienia małżeństwa

• brak/ustanie pożycia - może być istotnym elementem w post. rozwodowym

• pożycie zakłada poszanowanie praw należnych partnerowi jako człowiekowi

• wykluczone przymus i przemoc

• w 1997r. Trybunał Strasburski wyraźnie przeciw tradycji „immunitetu mężowskiego”

• gwałt jako nie dająca się pogodzić z Konwencją, której celem jest poszanowanie godności ludzkiej i wolności

• uznał prawo do penalizacji czynów popełniania/usiłowania gwałtu w małżeństwie

• sprawa S.W. p.WB,1995.

• sprawa C.R. p. WB,1995r.

• nie zawsze i nie koniecznie zawarcie małżeństwa musi pociągać prokreację i założenie rodziny (mimo że to składniki tego samego prawa)

• założenie rodziny nie jest warunkiem zawarcia małżeństwa

• niezdolność związku do poczęcia czy zrodzenia dziecka nie może być traktowane jako niweczące dla prawa do małżeństwa (L.p.WB)

• od państwa można wymagać rozsądnej polityki planowania rodziny - ale tylko do rodziców należy decyzja o posiadaniu dzieci, ich liczbie i odstępach czasu między narodzinami

• państwowe unormowania prokreacji - niedopuszczalne

• jeśli dany związek niezdolny do poczęcia dziecka - możliwe medycznie wspomagana prokreacja (m.in. zapłodnienie in vitro)

• prawo i praktyka państw stron EKPC - nie wykazują jednolitości:

• część państw - nawet nieodpłatnie gwarantują zabiegi in vitro (też wobec związków z udziałem transseksualisty „z kobiety na mężczyznę”)

• z europejskich standardów bioetycznych wynika uprzywilejowane traktowanie syt. małżeńskiej (i innych zw. hetero) w medycznie wspomaganej prokreacji

• ogólne dokumenty pr. czł. - nie normują kwestii adopcji

• prawo do adopcji nie jest zawarte pośród praw gwarantowanych przez EKPC

• ale stosunki między rodzicami adopcyjnymi a adoptowanym dzieckiem traktowane tak samo jak stosunki rodzinne chronione przez art.8 (X. p. Belgii i Holandii ,1975r.)

• adopcja nie może mieć char. przymusowego (bez zgody rodziców naturalnych)

• Europejska Konwencja w sprawie Adopcji Dzieci z 1967r. - potwierdziła, że prawa i obowiązki rodzinne pomiędzy adoptowaną osobą a jej ojcem i matką przestają istnieć

• adopcja nie może być zarządzana bez zgody matki *X. p. WB,1977r)

• adopcja dziecka i jego zintegrowanie w rodzinie opartej na małżeństwie - stanowi założenie rodziny przez to małżeństwo

• do prawa krajowego należy określenie, czy i w jakich warunkach należy dopuścić korzystanie z prawa założenia rodziny w drodze adopcji

• X. p .Holandii, 1981r.

• założenie rodziny npdst art. 12 ma na względzie nie tylko dzieci naturalne, ale też i adopcyjne

• negatywna ocena władz holenderskich kierujących się kryterium, że różnica wieku między dzieckiem z zagranicy a każdym z rodziców adopcyjnych musi przekraczać 40 lat nie jest sprzeczna z EKPC

• Komisja , kierując się nadrzędnym interesem dziecka, akceptowała wyjątkowo przypadek adopcji bez zgody matki naturalnej (L.,H. i A p. WB, 1984r.)

• czyli mimo że w EKPC nic nie ma o adopcji, to ETPC się zajmował tą kwestią

• brak skutecznego prawa podmiotowego każdej osoby do posiadania dziecka w trybie adopcji (to należy do marginesu państw-stron)

• lex specialis w tej dziedzinie:

1. art. 21 Konwencji Praw Dziecka z 1989r.

2. Haska Konwencja o Ochronie Dzieci oraz Współpracy w dziedzinie Przysposobienia Międzynarodowego z 1993r.

3. Deklaracja ONZ w sprawie Zasad Społecznych i Prawnych dot. Ochrony i Dobrobytu Dzieci, ze szczególnym uwzględnieniem Pieczy Zastępczej oraz Adopcji Krajowej i Międzynarodowej z 1986r.

4. Europejska Konwencja w sprawie Adopcji Dzieci z 1967r.

• korzystanie z prawa do założenia rodziny przez osoby pozbawione wolności

• Komisja uznała roszczenia więźniów idące w tym kierunku za bezpodstawne

• X. p. WB,1975r.

• prawo do założenia rodziny gwarantowane przez art. 12 nie jest naruszone odmową zezwolenia na stosunki małżeńskie w więzieniu, które mogłyby istotnie godzić w bezpieczeństwo i porządek w zakładzie karnym

• ale tendencja w pr. krajowych do umożliwiania osobom pozbawionym wolności prowadzenia życia seksualnego ( głównie pożycia małżeńskiego)

1

skupione na ochronie rodziny

---