Wyklad 1

1. Mokradła- tereny okresowo lub stale zabagnione, podtopione lub pokryte warstwą wody, siedlisko hydrogeniczne, obszar o płytkim poziomie wody gruntowej (powyżej 1 m), o glebach mineralnych lub organicznych:
- rola w obiegu materii/wegla i cyklu hydrologicznym; -ostoje bioroznorodnosci; - ostatnie ekosystemy, które sa samodzielne i często pierwotne; -aspekt naukowo/poznawczy

2.Bagno- obszar o utrzymującym się nadmiernym nawilgoceniu, porośnięty przez roślinność przystosowaną do specyficznych warunków związanych z dużym nawilgoceniem. Bagna bardzo często tworzą się w zagłębieniach terenu
-ekosystemy, w których funkcjonuje proces geomorfologiczny np. akumulacja (proces torfotwórczy) - przewaga akumulacji nad nakładem.

Doliny rzeczne- muly, namuly, uwalnianie biogenów- mineralizacja
mokradła- powstale z morza
słone mursze- zamulone brzegi w zachodniej Europie
mokradła odwodnione- ulegly przekształceniu, ale maja potencjal to restutucji

3.Klasyfikacja mokradeł:
-cieki/zrodla w gorach (nauka o zrodlach=krenologia)-duze spadki terenu, nieprzepuszczalne podloza, najwięcej opadow.
Zrodla sa miejscem erozji, zrodlo jest ciekiem

W zależności od sposobu zasilania wodą wyróżnia się podstawowe cztery typy mokradeł:
*mokradła fluwiogeniczne - zasilane przez wody powierzchniowe, najczęściej rzeczne,
*torfowiska soligeniczne - zasilana przez ruchliwe wody podziemne, napływające do siedliska z warstw wodonośnych obszarów przyległych,
*torfowiska topogeniczne - zasilane przez wody tworzące podziemny zbiornik o płaskim lustrze, co wiąże się z niewielkim ruchem tych wód,
*torfowiska ombrogeniczne - zasilane głównie przez wody opadowe bezpośrednio lub z niewielkiej zlewni własnej.

Stenotermia- stala temp., woda pod ziemia/ temp. Zrodla w gorach 4-5
roslinnosc zrodliskowa- mszaki, chrusniki, obunogi, gatunki neofilne, lososiowate

Wyklad 2

ZROZNICOWANIE REGIONALNE TORFOWISK W EUROPIE
zakres: - czynniki wplywajace na zróżnicowanie i rozmieszczenie torfowisk
- przegląd najważniejszych typow torfowisk

Czynniki: *klimatyczne- bezpośrednie: opady, temp, wilgotność; -posrednie: wieczna zmarzlina, ruch izostatyczny, transgresje morskie *fizyczno-geograficzne -tektonika, wulkanizm, budowa geologiczna, procesy geomorfologiczne, hydrologia *biogeograficzne

TORFOWISKO KOŁDROWE, Szkocja
przewaga akumulacji materii ogranicznej nad jej rozkładem niepelny rozkład( wysoki poziom wody)
Torfowisko kołdrowe- wrzosowiska (pokryta cala ich powierzchnia)

Torfowiska kotłowe są niewielkie, położone w bezodpływowych, często stromych i głębokich zagłębieniach. Czerpią one wodę z opadów, np. deszczów

INICJALNE TORFOWISKO NADBRZEZNE- Norwegia
TRANSGRESYJNE TORFOWISKO NADMORSKIE- Estonia
MADY MORSKIE- Niemcy

OBSZARY O NAJWYZSZYM ZATORFIENiU W Europie Środkowej
-nad morzem polnocnym (Holandia, Niemcy)
-Bialorus, Ukraina

Torfowiska kotłowe - Europa centralna „ślad po martwym lodzie”

Powstawanie trawertynów - Siwa Broda, Słowacja TORFOWISKA ŹRÓDLISKOWE - Słowacja

Torfowiska w krajobrazie wulkanicznym- masyw centralny, Francja

(Polska- Kraina Wygaslych Wulkanow, park krajobrazowy)

TORFOWISKA GÓRSKIE- zjawiska krasowe
TORFOWISKO W LEJKU KRASOWYM, Filamoss, Austria
TORFOWISKA KONDENSACYJNE - Dolna Jaworowa, Slowacja; Hochschwab, Austria

Regiony Torfowiskowe w Europie - od srodkowej Europy - poludniowa Europa poza zasięgiem
*Torfowisko poligonalne, Rosja
*Torfowisko pousa, Rosja
*Torfowisko mieszane aapa, Rosja („tprfowisko żeberkowane”)
*Torfowisko kołdrowe
*Nadmorskie torfowisko kołdrowe, Norwegia
*Torfowisko mieszane aapa, Norwegia
*Baltyckie torfowisko wysokie, Estonia
*Ekscentryczne torfowisko wysokie, Rosja
*Torfowisko przepływowe Polesie, Ukraina
*Alkaliczne torfowisko zastoiskowe, Portugalia
*Gorskie torfowiska wysokie, Szwajcaria

Bagna:

• ambrogeniczne - torfowiska wysokie - źródło zasilania: wody atmosferyczne

• topogeniczne - trzęsawiska - wody gruntowe

• 
  
  soligeniczne - torfowiska źródliskowe (wiszące, kopułowe - wody gruntowe), torfowisko mechowiskowe

• fluwiogeniczne - torfowiska zalewowe, mułowisko, namulisko - wody powierzchniowe, rzeka

Rospuda torfowisko alkaliczne

Wykład 3

Metody torfoznawcze:

• Wiercenia stratygraficzne

• Analizy laboratoryjne torfu, trawertynów (?) i gytii:

• skład botaniczny,

• popielność,

• zawartość CaCO₃

Torfowisko to żywy, funkcjonujący ekosystem, w którym występuje roślinność torfowa i akumulacja torfu. Złoża torfu - część ekosystemu, w której zakumulowany jest torf. Proces powstawania torfów z organizmów żyjących na torfowisku nazywamy sedentacją.

Sedymentacja to proces osadzania, gromadzenia na dnie zbiornika wodnego szczątków organicznych i nieorganicznych, pochodzących z materiału tworzącego się poza podłożem zbiornika. Utwory sedymentacyjne są warstwowane.

Warunkiem powstawania pokładu torfu jest przewaga produkcji biomasy nad jej rozkładem. Zachodzi to w warunkach ograniczonego dostępu tlenu, słabej aktywności biologicznej i w niskich temperaturach.

Torf jest to osad, w którym co najmniej 30% s.m. stanowi zakumulowany martwy materiał organiczny, pochodzący z roślin wyrastających bezpośrednio z tego osadu.

Gytia - utwór o genezie sedymentacyjnej (>5% substancji organicznej).

• gytie organiczne,

• gytie węglanowe,

• gytie krzemionkowe,

Torf - utwór o genezie sedentacyjnej (>30% substancji organicznej).

Detrytus - martwa materia organiczna, rozdrobniona (grubo- i drobnoziarnista) w zbiornikach wodnych.

Określanie zawartości CaCO₃ - reakcja próbki z HCl, gdy wydziela się gaz (CO₂), to zachodzi burzenie.

Określanie mineralności - wysuszenie próbki w 105°C, a następnie w 500°C - powstaje popiół + CaCO₃, powyżej 500°C - popiół bez CaCO₃

Nasiona - Nuphar/Nymphaea spec. 2 mm

- Potamogeton spec. 1 mm gytie organiczne

Gytie wapienne, występuje np. Chara spec. (0,5 mm), organ oogonia

Torf drzewny:

• Alnus glutinosa - olsza czarna

• Betula - brzoza

zachowują się fragmenty kory, owoc, drewno, nasiona, łuski.

Torf trzcinowy, turzycowo-trzcinowy:

• Trzcina pospolita Phragmites australis,

• Cladium mariscus,

• Equisetum fluviatile, skrzyp błotny,

• Thelypteris palustris, paproć błotna,

• Carex Turzyce

Torf mszysty, turzycowo-mszyste:

• Carex,

• Carex limosa,

• Menyanthes trifoliata [nasiona 2 mm, wskaźnik ekosystemu],

• Betula nana,

• Calliergon, Drepanocladus, Meesia triquetra (bardzo rzadzko spotykany)

Torf mszarny przejściowy z bagnicą torfową:

• Sphagnum cuspidatum,

• Scheuchzeria palustris, wełnianki

• Pinus (sosny)

Cechy zewnętrzne najczęściej spotykanych gatunków torfu:

• Torfy niskie

• trzcinowy występuje na całej głębokości złoża, zwłaszcza tam, gdzie jest gytia...

• Torfy przejściowe

• sosnowy,

• wrzosowaty.

• Torfy wysokie

Metody badania mokradeł:

• metody geobotaniczne - podstawą tej metody jest znajomość flory, zainteresowanie roślinami, zbiorowiskami roślinnymi. Zdjęcie fitosocjologiczne efektem badan jest identyfikacja i klasyfikacja zbiorowisk roślinnych

• metody torfoznawcze- (na pocz wykł). Stratygrafia torfowisk źródliskowych-stworzenie przekroju stratygraficznego kompleksów źródliskowych

• metody hydroekologiczne- przewodnictwo elektryczne Ecz5 i temperatura. Chemizm wód, poziom wód gruntowych, analiza przepływów, modelowanie hydrologiczne.

Wykład 4

GOSPODARCZE WYKORZYSANIE MOKRADEŁ

1. Funkcje produkcyjne:

Torf eksploatowany i używany jako surowiec:

- paliwo energetyczne

-podłoże ogrodnicze

- humus i nawóz organiczny w rolnictwie

- ściółka

-materiał stosowany w balneologii, medycynie i farmakologii

- surowiec dla przemysłu chemicznego

- materiał filtru

Torf ma bardzo dobrą pojemność wodną, niskie pH, jest wolny od patogenów, szkodników, nasion, chwastów, łatwy w użyciu, lekki, wygodny jako materiał, podobny material dostępny na całym świecie(char. Uniwersalny)

- gleby torfowe jako miejsce upraw rolniczych

- uprawy leśne na torfowiskach

- zbiornik wodny na torfowiskach żywych i odwodnionych wykorzystywanych jako (żywność, surowiec dla przemysłu , lekarstwa )

-dzikie zwierzęta wykorzystywane jako pożywienia , dla futra

Malina moroszka , żurawina - występują na torfowiskach

2. Funkcję przestrzenne dla :

-zbiorników wodnych dla rekreacji i zasilania hydroelektrowni

- stawów rybnych

- rozwoju terenu miejskich , przemysłowych i inflastroktury,

-wysypisk

-ćw. Wojskowych

3. Funkcję informacyjne :

- jakość życia w społecznośći i funkcje historyczne

- funkcje reakracyjne i estetyczne

-symbolizm , duchowość i ciągłość

-funkcje poznawcze

4. Funkcje regulacyjne :

- regulacja klimatu glebowego

- regulacja klimatu regionalnego i mikroklimatu

-regulacja hydrologii zlewni

-regulacja warunków hydrochemicznych w zlewni

-regulacja właściwości gleby

W 5

TO JEST DO WYKŁ 5 PO WYKRESIE POWIETRZNIE SUCHY TORF !!!!!!!!!

Przekształcenia człowieka: melioracje, teren pocięty rowami melioracyjnymi (odpływ wód podziemnych, zaczyna się erozja pow, pojawia się ciek, który odwadnia tereny, odwodniony torf mineralizuje się.

„Błędne koło” na torfowiskach

Rosnące torfowisko pełne nasycone woda , warstwy torfów

Odwodnienie, obniżenie poziomu wód gruntowych

Zmiany siedliskowe w zlewni - wody adhezyjne, gruntowe

Okres/lata	Działalność ludzka	Stos wodne, poziom wody gruntowej	Roślinność	Produkcja s.m.
Do 1850	nieznaczna	słabe zabagnienie, zalewy powierzchniowe	Torfowiska szuwarowe, turzycowiska, olesowe	Do 80
1850-1900	Skanalizowanie sieci hydrograficznej zlweni	Uwilgotnienie duże, sporadyczne zalewy	Ekstensywne łąki turzycowe, trzęślicowe	70,40
1900-40	Sieć odwadniająca wew	Mokro, poziom wody 2,5 dm	Półkulturowe łąki kaczyńcowe, trzęślicowe	60,35
40-75	Pełna melioracja	Wilgotnośc zmienna, poziom wody 3-6 dm	j.w.	50,30
75-79	Melioracja kompleksowa, orka i zasiew	Dośc suche, poziom wody początkowo 1 dm, optymalnie 8-10 dm	Użytki zielone kulturowe,	90-100
79-80	II orka, nowy zasiew	Poziom wody 7-8 dm, siadanie złoża	Użytki zielone kulturowe, zachwaszczenie	70
82-84	II orka, kolejne tereny zielone	Wtórne zabagnienie, poziom wody 4-5 dm, degradacja siedliska	Zb nitrofilne, ziołorośla, pokrzywy	50

Wiązanie węgla przez naturalne torfowisko wysokie:

2740 Asymilacja C w fotosyntezie

PALIDIKULTURA (uprawa bagienna)

Degradacja torfowisk przyczynia się do globalnych zmian klimatu:

• Torfowiska pokrywają 3% powierzchni świata,

• Zawierają 450 GT węgla - niemal tyle samo co wszystkie dostępne zasoby węgla kamiennego

Torfowiska na świecie: Indonezja, Tajga.

Powtórne zabagnienie (zalanie torfu):

• Spadek CO2 i N2O,

• Wzrost CH4.

Efekt wtórnego zabagnienia

• Minimum : >ot CO2,

• Średnio: 15t/ha,

• Maks: 30t/ha

Dodatkowe korzyści:

• Trzcina - na dachy,

• Siedliska wodniczki (ptak),

• Uprawa olszy - surowiec na biomase,

• Uprawa mchów torfowych,

• Poprawa hydrologii krajobrazu,

• Pozytywny wpływ na klimat,

• Środowisko dla zbiorowisk,

• Niezależność energetyczna,

• Zatrudnienie na terenach wiejskich,

• Mniejszy ładunek miogenów do oceanów,

• Warunki do ekoturystyki,

• Ochrona przed pożarami torfów.

WYKŁAD 5

Powietrznie suchy torf

Potraktowanie gorącą wodą

Substancje rozpuszczalne w wodzie (cukry proste, cześć kw huminowych, alkaloidy, subst pektynowe)

Subst nierozpuszczalne w wodzie

Bituminy rozpuszczalne w benzolu (woski, kw tłuszczowe, smoły, węglowodory)

Potraktowane benzolem

Subst nierozp w benzolu

Subs rozp w kw solnym (hemiceluloza)

Potraktowane kw solnym

Subst nierozp w kw solnym

Potraktowane słabym ługiem

Subst nierozp w słabych ługach (celuloza, ligniny)

Subs rozp w słabych ługach (kw huminowe)

Zasilanie wodami podziemnymi

Wiązanie C w torfie

280

Katotem

30 (CO-C)

320

1540 (CO-C)

Akroterm

1850

370 - ściółka

470

840 Carex nad powierzchią

370 - pod powierzchnią

Torfowce 1900

1900

890 (CO-C)

Torfowce 1900

Osuszenie złoża, kurczenie torfu

Obniżenie powierzchni w powiązaniu z postępującym wtórnym zabagnieniem. Zaburzenia.

Orka, rolne użytki

---