Tytus Sosnowski

Kurs 004 (2008 / 2009)

METODOLOGIA BADAŃ PSYCHOLOGICZNYCH

Wykład obligatoryjny dla I roku studiów wieczorowych

Wydziału Psychologii UW

PLANOWANIE I ANALIZA BADAŃ EMPIRYCZNYCH

Część d:

badania quASI-EKSPERYMENTALNE

Badania quasi-eksperymentalne („niby-eksperymentalne”) mają wszelkie cechy badań eksperymentalnych (włącznie z celowym oddziaływaniem na osoby badane - treatment) za wyjątkiem RANDOMIZACJI.

Brak randomizacji jest poważnym mankamentem planów quasi eksperymentalnych gdyż oznacza ograniczoną kontrolę nad zmiennymi ubocznymi. Dlatego też, jeśli jest to tylko możliwe należy stosować randomizację i plany eksperymentalne.

WYBRANE PLANY QUASI-EKSPERYMENTALNE

Plan 1. Plan z powtarzanymi pomiarami;

Plan 2. Porównania miedzy grupami niezrandomizowanymi;

Plan 3. Porównania między grupami niezrandomizowanymi
z pre-testem i post-testem.

Plan 1. Plan jednogrupowy z powtarzanymi pomiarami

	Pomiar początkowy zmiennej zależnej	Oddziaływanie	Pomiar końcowy zmiennej zależnej
Jedna grupa	Yp	X	Yk

Przykład: porównujemy ciśnienie krwi przed (Yp) i po (Yk) zastosowaniu leku. Jeśli zaobserwujemy różnicę między Yp i Yk nie możemy być nigdy pewni czy spowodowana została ona lekiem (zmienna niezależna) czy też innymi czynnikami, takimi jak np. spontaniczne około-dobowe wahania ciśnienia, psychologiczny efekt terapii („efekt placebo”), wpływ pomiaru początkowego na pomiar końcowy, itp.

Plan z powtarzanymi pomiarami stosuje się często dla oceny zmian w czasie (dynamiki zmian) zmiennej zależnej. Plan taki nie zapewnia jednak dostatecznej kontroli zmiennych ubocznych. Jeśli jest to możliwe, należy zastosować plan eksperymentalny (np. dwugrupowy, patrz niżej) z powtarzanymi pomiarami. Podstawą oceny skuteczności leku byłyby wtedy porównania MIĘDZY GRUPAMI zrandomizowanymi w kolejnych pomiarach.

Grupy Zrando-mizowane	Pomiar początkowy	Oddziaływa-nie (np. lek)	Pomiar końcowy 1	Pomiar końcowy 2
Grupa 1		X
Grupa 2

Plan 2. Porównania między grupami niezrandomizowanymi

Przykład: porównujemy dwie metody nauczania stosując każdą z nich w innej szkole: metodę M1 w szkole A, metodę M2 w szkole B.

Grupy niezrandomizowane	zmienna niezależna	zmienna zależna
szkoła A	M1	y1
szkoła B	M2	y2

Jeśli zaobserwujemy różnicę między grupami nie będziemy mogli być pewni czy jest to rzeczywiście efekt metody czy też efekt innych, nie kontrolowanych czynników:

• różnic między grupami (tu: szkołami);

• interakcji grupy i oddziaływania (tu: szkoły i metody);

Mankament ten można częściowo zminimalizować dokonując pomiaru ważnych zmiennych ubocznych i kontrolując (drogą statystyczną, np. stosując ANCOVA) ich wpływ na zmienną zależną. Musimy jednak wiedzieć przed rozpoczęciem zbierania danych jakie zmienne uboczne są ważne.

Szczególnym przypadkiem omawianego planu są badania w których grupę kontrolną dobiera się na zasadzie tzw. „doboru parami” (zamiast randomizacji). Np. do każdego chorego dobiera się osobę „kontrolną” o tej samej płci, wieku, wykształceniu itp.

Plan 3. Porównania między grupami niezrandomizowanymi
z pre-testem i post-testem.

Grupy niezrandomizowane	Pomiar początkowy	Oddziały-wanie	Pomiar końcowy
Grupa 1		X
Grupa 2

Zastosowanie pomiaru początkowego w planie wielogrupowym pozwala ocenić, czy porównywane grupy nie różnią się przed badaniem poziomem zmiennej zależnej. Jeśli grupy nie są równoważne, rekomendowanym sposobem analizy jest analiza kowariancji (ANCOVA) z użyciem pomiaru początkowego jako zmiennej towarzyszącej (kowariantu).

Mankamentem planów z pomiarem początkowym jest jego potencjalny wpływ na pomiar końcowy. Do oszacowania wpływu pomiaru początkowego na pomiar końcowy można użyć planu Solomona.

mtd5D (2008/2009) - 1