Koncepcje nauk humanistycznych
Znaczenie i sens
Sens w wyjaśnianiu lub podjęciu jakiegoś działania jest synonimem jego "celu", zwykle jednak zawężany jest do celu pozytywnego (dobrego w skutkach). Można go podzielić na (referencje potrzebne):
Sens nieabsolutystyczny - codzienny. Sens ten mają wszystkie czynności jakie robimy. Jednocześnie nigdy nie wyczerpuje sprawy, lub wyczerpuje ją pozornie.
Na pytanie "dlaczego mam jeść obiad" można odpowiedzieć: "byś był silny", na to stwierdzenie można odpowiedzieć pytaniem "ale po co?" i odpowiedzieć "żebyś lepiej ćwiczył na WF-ie", tutaj znowu może paść pytanie "a po co?" a my możemy wykreować jeszcze inną odpowiedź i tak w nieskończoność. A zatem nigdy nie dojdziemy do końca tych pytań, wynajdując "jedzeniu obiadu" coraz ważniejsze funkcje.
Sens absolutystyczny - To taki sens/cel, po sformułowaniu którego nie można już zapytać "dlaczego?".
Znaczenie w najogólniejszym ujęciu to pojęcie, które łączy to, co rejestrujemy naszymi zmysłami z jakimś symbolem. Znak, zdanie, gest, czy dźwięk nie mają znaczenia, jeśli nie odnoszą się do czegoś, co jest nam znane.
Hermeneutyka
Hermeneutyka w pedagogice - według H.G. Gadamera, hermeneutyka to sztuka wygłaszania, tłumaczenia i wyjaśniania. Hermes (starożytny posłaniec Bogów) przekładał na język śmiertelników boskie rozkazy; "hermeneia" - wyrażanie myśli, objaśnianie, tłumaczenie. Każdy z twórców jest takim Hermenesem, a więc osobą wyjaśniającą rzeczy zwykłemu śmiertelnikowi niedostępne (np. astronomowie tłumaczyli mowę gwiazd). Zatem zadaniem hermeneutyki jest umożliwienie przejścia pomiędzy światami, jest ona sztuką rozumienia; na jej terenie dochodzi do przejścia od czegoś obcego, do tego co nasze. Przejście to zakłada pewnego rodzaju dystans, o którym stanowi odmienność światów, sytuacji czy kultur (dystans dziejowy wiąże się z czasem - w tym przypadku rozumienie występuje, jako przebycie tego dystansu).
Jak już zostało wspomniane, hermeneutyka jest sztuką rozumienia tekstu, jako wypowiedzi zarówno mówionej jak i pisanej (wszystkie ludzkie doświadczenia mają językowy charakter). Następuje tutaj odrzucenie empiryzmu (hermeneutyka stoi w opozycji do pozytywizmu), fundamentalnym problemem jest rozumienie, dokonujące się przede wszystkim przez interpretację. Czynności interpretacyjne i rozumienie wzajemnie się splatają, a więc proces hermeneutyczny nie ma ani początku ani końca. Proces rozumienia ma kolisty charakter. Aby można było zrozumieć dany tekst, trzeba rozumieć jego poszczególne, składowe słowa, a więc niezbędne jest tutaj przedrozumienie; poszczególne zdania zyskują swój sens dopiero w kontekście całego tekstu. Rozumienie ma również charakter dziejowy, tak więc istnieje dystans, dzielący tekst od interpretatora, wymagający przekroczenia: należy odtworzyć sytuację dziejową autora tekstu co pozwala na ustalenie wspólnoty rozumienia.
Gadamertwierdził, iż to przede wszystkim czas jest zasadniczym elementem rozumienia, a dopiero później interpretator. Hermeneutyka poddaje w wątpliwość niektóre kwestie poznawcze (jak np. że nie ma zjawisk powtarzalnych).
Pojęcie hermeneutyki może być używane w wielu kontekstach:
hermenelt - jako teoria interpretacji i rozumienia tekstu; jest to sztuka objaśniania, czynienia tekstu zrozumiałym
hermeneutyka jako metoda humanistyki - Dilthey twierdził, iż głównym zadaniem humanistyki jest rozumienie utrwalonych w obiektywnych strukturach duchowych zjawisk
hermeneutyka jako filozofia rozumienia - według Gadamera, rozumienie stanowi podstawę filozofii, jest również sposobem ludzkiej egzystencji (człowiek stara się zrozumieć, nadać sens rzeczywistości, w której życie)
hermeneutyka jako teoria komunikacji językowej
Rozumienie jest ogólnym i uniwersalnym procesem, realizuje się ono w języku. Rozumienie jest nierozłącznie związane z interpretacją; rozumienie ma charakter przesądowy.
Jak głosi idea hermeneutycznego koła - poznanie ma kolisty przebieg, gdzie człowiek wychodzi od własnego przedrozumienia.
Zasady pozytywizmu
Podstawowe zasady pozytywistycznej ideologii i światopoglądu:
a) scjentyzm (łac. scientia - wiedz_ - rezygnacja z metafizyki czyli kalkulacji myślowych oderwanych od rzeczywistości na rzecz wiedzy zdobywanej drogą nauki;
b) ewolucjonizm (łac. ewolutio - rozwinięcie) - stopniowe przekształcanie się wszelkich form życia w coraz wyższe i doskonalsze;
c) utylitaryzm (łac. utilitas - pożytek) - propagujący przekonanie, że każdy człowiek powinien pracować w dostępnym mu zakresie i według swoich możliwości na korzyść społeczeństwa.
Założenia empiryzmu
Pogląd, który jest opozycja racjonalizmu. Według założeń empiryzmu jedynym sposobem poznawania świata jest doświadczenie czyli empiria. Pogląd ten zachwiał naukami religijnymi wzmocnił natomiast pozycję nauk przyrodniczych. Poznawanie świata oparta jest na eksperymencie i doświadczeniu. W rozwój tego poglądu duży wpływ miał John Lock. Wprowadził on stwierdzenie "tabula rasa" . Stwierdzenie to oznacza nie zapisana lub białą kartę. Termin ten oznaczał fakt, że człowiek rodzi się jako "tabula rasa".
Z biegiem lat, dorastaniem i zdobywania doświadczenia ta biała karta powoli się zapisuje. Zapis to właśnie doświadczenie. Rozróżniamy dwa źródła doświadczenia oświadczenie zewnętrzne czyli zmysły i doświadczenie wewnętrzne czyli refleksje.
Teoria krytyczna
Wychowanie jako działanie komunikacyjne
Współczesna cywilizacja stawia ludzi wobec nowych i trudnych zadań wynikających z rozwoju nauki, techniki i technologii, a także z destrukcyjnej działalności człowieka. Jednym z takich zadań jest zminimalizowanie ofiar na drogach oraz poprawa jakości życia poprzez skuteczną edukację w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego.
Co roku na drogach naszego kraju zdarza się kilka tysięcy wypadków z udziałem dzieci w wieku do 14 lat. W wypadkach tych wiele z nich ponosi śmierć. Śmierć każdego dziecka wiąże się z bólem i cierpieniem rodziców, rodzeństwa, najbliższych osób. Ilość wypadków w naszym kraju z udziałem dzieci stanowi wyzwanie dla nas wszystkich, aby zrobić co tylko jest możliwe, aby wypadków było jak najmniej.
Najmłodsi najczęściej giną na drogach poruszając się pieszo. Na drugim miejscu pod względem zagrożenia znajdują się dzieci, które są pasażerami samochodów osobowych. Trzecią grupę ofiar stanowią rowerzyści i motorowerzyści.
Zagrożenia pieszych i rowerzystów występują we wszystkich krajach, jednak w Polsce zjawisko to ma niepokojące rozmiary. Najechania na pieszych stanowią w Polsce 40 % wszystkich wypadków drogowych, gdy w Unii Europejskiej 8-9% ogółu wypadków.
Na polskich drogach co 24 minuty jedna osoba piesza traci życie lub zdrowie. Najbardziej narażone są dzieci 6-9 letnie i osoby powyżej 75 roku życia. Promocja ruchu rowerowego spowodowała też, że zagrożeniem dla pieszych są także rowerzyści, głównie ci w wieku 14-18 lat.
Dziecko dla rodziców jest największym skarbem i dlatego starają się oni przygotować swoje pociechy do bezpiecznego uczestniczenia w ruchu drogowym. Działania rodziców w tym zakresie wspiera szkoła, poprzez realizację wychowania komunikacyjnego, w ramach nauczania zintegrowanego oraz nauczania Techniki.
Wychowanie komunikacyjne dzieci jest jednym z elementów systemu działań profilaktycznych na rzecz poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego.
W zakresie wychowania komunikacyjnego należy dążyć do ukształtowania w uczniach pożądanych postaw oraz do wyposażenia ich w umiejętności potrzebne w życiu codziennym. Aby działania uczniów były świadome i rozumne powinny wiązać się z pewną wiedzą, której przekazanie powinno wiązać się z praktyką. Działania nauczyciela powinny być zrozumiałe dla uczniów i rodziców oraz konsekwentnie realizowane, gdyż tylko wtedy będą skuteczne.
Statystyki pokazują, iż mimo ogromnego rozwoju motoryzacji w Polsce, udało się jednak zmniejszyć ilość wypadków na polskich drogach. Są zauważalne symptomy poprawy bezpieczeństwa w ruchu drogowym i to we wszystkich kategoriach. Osiągnięte wyniki nie są dziełem przypadku. Na taki stan rzeczy miało wpływ wiele czynników, miedzy innymi:
- systematyczne działania Policji ruchu drogowego na rzecz poprawy bezpieczeństwa na drogach
- działania profilaktyczne prowadzone przez Policję i inne podmioty
- kampanie społeczne w dziedzinie bezpieczeństwa ruchu drogowego
- wzrost świadomości użytkowników dróg.
Istotną rolę na poprawę bezpieczeństwa na polskich drogach, ma też wpływ realizowanie zajęć z wychowania komunikacyjnego w szkołach.
Prowadzenie działań edukacyjnych, umożliwiających wyeliminowanie lub maksymalne ograniczenie zagrożeń w ruchu drogowym jest nieodzowne, aby osiągnąć stan
poprawy bezpieczeństwa na polskich drogach. Powinno odbywać się w sposób ciągły w ramach długoterminowego procesu, jakim jest wychowanie komunikacyjne, przez które należy rozumieć: ogół świadomie organizowanych bezpośrednich i pośrednich działań podejmowanych w celu kształtowania, modyfikacji i utrzymania skutecznych form zachowania się człowieka w ruchu drogowym.
Zajęcia w ramach wychowania komunikacyjnego są okazją do szerokiego przedstawienia uczniom zagadnień związanych z bezpieczeństwem w ruchu drogowym, ze szczególnym uwrażliwieniem na najcenniejsze wartości, jakimi są życie i zdrowie. Zajęcia te są przygotowaniem ucznia do bezpiecznego poruszania się po drodze, a w konsekwencji do egzaminu na kartę rowerową.
„... główne cele wychowania komunikacyjnego to:
− kształtowanie właściwych nawyków i postaw dziecka jako uczestnika ruchu drogowego,
− przygotowanie do samodzielnego, bezpiecznego i kulturalnego uczestnictwa w ruchu
drogowym jako pieszego, pasażera i rowerzysty,
− ukazanie zagrożeń w różnych sytuacjach drogowych,
− kształtowanie zachowań chroniących przed wypadkiem,
− kształtowanie zasad prawidłowego zachowania dziecka w sytuacji gdy jest świadkiem
wypadku, w tym udzielania pierwszej pomocy,
− uzyskanie przez ucznia karty rowerowej”.
Należy zaznaczyć że przygotowanie uczniów do bezpiecznego życia i pracy, do dbałości o zdrowie i życie swoje i innych oraz kształtowanie kultury bezpiecznych zachowań, przebiega podczas całego procesu dydaktyczno-wychowawczego w szkole, nie tylko w obrębie jednego przedmiotu. Dotyczy to szczególnie wychowania przedszkolnego oraz I etapu nauczania w szkole podstawowej - nauczania zintegrowanego. Natomiast na II etapie edukacyjnym szkoły podstawowej (klasy 4-6) hasła związane z edukacją komunikacyjną pojawiają się również w podstawach programowych poszczególnych przedmiotów. Dotyczy to szczególnie przedmiotu technika, gdzie zagadnień tych jest najwięcej. Tematyka bezpieczeństwa występuje również w tzw. ścieżkach edukacyjnych: edukacji prozdrowotnej, ekologicznej i innych.
Trudno jest ocenić poziom realizacji edukacji komunikacyjnej w polskich szkołach. Niestety nie prowadzi się w tym zakresie badań i analiz. Miarą skuteczności podejmowanych działań może być jedynie liczba uczniów, którzy uzyskali kartę rowerową, oraz sposób poruszania się po drogach dzieci i młodzieży.
Ideologia
Ideologia jest to powstała na bazie danej kultury wspólnota światopoglądów, u podstaw której tkwi świadome dążenie do realizacji określonego interesu klasowego lub grupowego albo narodowego.
Mianem ideologii określa się każdy zbiór uporządkowanych poglądów - religijnych, politycznych, prawnych, przyrodniczych, artystycznych, filozoficznych - służących ludziom o tożsamych poglądach do objaśniania otaczającego ich świata. Społeczną funkcją ideologii jest artykulacja celów aktywności i dopuszczalnych sposobów ich osiągania oraz motywacja ich zasadności względami uznawanymi za wyższe niż jednostkowy interes. Zapotrzebowanie na ideologie wynika z właściwego ludziom poszukiwania odpowiedzi na pytania o sens i sposób istnienia.
Zwrot lingwistyczny w nauce
Zwrot lingwistyczny - zdaniem Rorty'ego - był „rewolucją” rozmiarem i znaczeniem porównywalną do tych, jakie w filozofii (i nie tylko) dokonały się za sprawą Kartezjusza, Kanta, itp. Ten swoisty „przewrót metodologiczny”, dokonywał się w łonie nowopowstałej filozofii analitycznej, następnie oddziałał znacząco na szeroką skalę. Tworząca się w nurcie analitycznym filozofia miała osiągnąć status nauki, (m.in. miała być intersubiektywnie komunikowalna i postępowa), jednak nie miała dostarczać „wiedzy o świecie”, tak jak nauki przyrodnicze, społeczne, etc. Miała natomiast dokonywać logicznej analizy języka tych nauk pod względem ścisłości opisu i wyjaśniania zjawisk. W centrum zainteresowania znalazł się szeroko rozumiany język, stąd też można mówić o narodzinach filozofii języka i paradygmatu lingwistycznego. Ulokowanie wiedzy w kontekście językowym zdecydowało o tym, że istotnym problemem (nie tylko filozoficznym) stało się to, jak mówimy o świecie, nie zaś - jak poprzednio - co o nim mówimy.
Za kwintesencję pierwszej fazy „zwrotu lingwistycznego” można uznać słowa, które w tym samym tekście wyszły spod pióra Schlicka. „Celem filozofii jest logiczne wyjaśnianie myśli. Filozofia nie jest teorią, lecz działalnością. Rezultatem filozofii nie jest pewna suma `zdań filozoficznych', lecz jasność zdań”.
Koniec wielkich opowieści
Narracja wychowawcza we współczesnym świecie
Normatywny wymiar wychowania
Powinowactwo treściowe teorii wychowania z etyką
„Tradycyjne” podejście nauk pedagogicznych do przedmiotu teorii wychowania i wychowania.
Kultura w koncepcji społeczno - regulacyjnej teorii kultury.