Wielka Brytania

Monarchia konstytucyjna

Konstytucja

Brak w znaczeniu formalnym, istnieje w sensie materialnym, składają się na nią:

• Zwyczajowe prawo konstytucyjne

• Orzecznictwo sądowe

• Konwenanse konstytucyjne - utarty i powszechnie uznany sposób zachowania się w określonej sytuacji, uznawany za prawną regułę działania. Najważniejsze:

• rezygnacja rządu przy braku zaufania Izby Gmin

• odpowiedzialność kolegialna rządu za ogólną politykę

• premierem lider największej partii

• rezygnacja premiera = rezygnacja rządu

• rezygnacja po wyborach w przypadku porażki

• premier członkiem Izby Gmin

• zmiany w prawie wyborczym oraz ustroju parlamentu uzgadniane są przez obie partie na konferencji pod przewodnictwem spikera

• zwoływanie sesji parlamentu raz do roku

• instytucje premiera, gabinetu i opozycji JKMości

• prawo pisane pochodzące od parlamentu np:

• ustawa o parlamencie z 1911 (zm 1949)

• Komisarz ds. administracji - ombundsman (1967)

• władza lokalna z 1996

• reforma Izby Lordów z 1999

• ustawy wyborcze 1872, 1868, 1883 i lata 80-te

• organizacja terytorialna:

• ustawa szkocka i walijska (1998)

• ustawy o Irlandii z lat 20-tych i 1985

• ustawy te nie naruszają unitarności. Przyznają parlament i rząd, kompetencje szersze w Szkocji. Mogą tworzyć prawo lokalne w tym budżet i podatki.

• System w zasadzie 2-patyjny: konserwatyści (torysi) i laburzyści (wigowie)

Parlament

Zgodnie z tradycją to Izba Gmin, Izba Lordów i król!

Izba Gmin

• Władza ustawodawcza, finansowa i kontrola nad gabinetem.

• Pochodzi z wyborów, nie ma określonej kadencji, max. 5 lat

• Czynne prawo wyborcze:

• 18 lat

• obywatel brytyjski, Commonwelath lub Irlandii (jeśli za zamieszkuje w UK)

• pozbawieni są: członkowie Izby Lordów, nienaturalizowani cudzoziemcy, skazani w czasie odbywania kary, umysłowo chorzy, przestępcy „wyborczy” (na min. 5 lat)

• Bierne prawo wyborcze:

• Każdy kto czynnie

• 21 lat

• zakaz dla: skazanych na rok więzienia, kleru

• 659 1-mandatowych okręgów wyborczych, w praktyce konieczna jednak przynależność do partii

• wymagane 2 podpisy przy zgłaszaniu kandydata +500 funtów kaucji (przepada jeśli nie ma 5%)

• wybory większościowe,

• parlament rozwiązywany przez monarchę na wniosek premiera, wtedy kiedy jest najkorzystniej ()

Izba Gmin obraduje na sesjach, otwiera je mowa tronowa, kończy je prorogacja odczytana przez Lorda Kanclerza. W ciągu roku obrady trwają ok. 9 miesięcy. Kworum wynosi 40 posłów.

Przewodniczącym Izby jest spiker, sprawuje funkcję najczęściej do samodzielnego złożenia (zwyczaj nie wystawiania kontrkandydata w wyborach). Kompetencje spikera:

• decyduje o poddaniu wniosku pod obrady

• decyduje czy jest to ustawa finansowa (wtedy bez Izby Lordów)

• dyscyplinowanie posłów

• decyzje są precedensami

Lider partii zwycięskiej to premier, lider drugiej zostaje przywódcą opozycji JKMości oraz tworzy gabinet cieni (opłacany!). Najczęściej premiera zastępuje Lord Przewodniczący Tajnej Rady (wtedy zostaje liderem Izby Gmin), który jest rzecznikiem rządu.

Istnieje też funkcja whipów (naganiaczy). Reprezentują oni interesy rządu w Izbie.

Brak formalnego porządku obrad. Lider Izby Gmin oznajmia liderowi opozycji i ten może zgłosić zastrzeżenia.

Organizacja wewnętrzna:

• Komisja Całej Izby - Izba Gmin bez spikera, przew. szef komisji budżetowej, brak kworum.

• Komisje stałe - nazwy A, B, C …. 16-50 członków, ponadto Wielkie Komisje Szkocji, Walii i Irlandii Północnej, oraz komisja drugiego czytania (oszczędność czasu)

• Komisje wyspecjalizowane - kontrola egzekutywy

• Komisje wspólne - komisje obu izb

• Komisje projektów prywatnych

Posłowie posiadają immunitet formalny i materialny. Cała izba może przedłożyć adres monarsze, może również nie dopuścić go na obrady, nawet jako widza.

3 rodzaje ustaw: publiczne, prywatne i mieszane.

Prywatne są wnoszone z inspiracji samorządów, obywateli, korporacji, przedsiębiorstw i nie dotyczą całego kraju.

Inicjatywę ustawodawczą mają członkowie obu izb.

Procedura:

I czytanie - formalność w przypadku projektów rządowych (tytuł i data kolejnego czytania)

II czytanie - wniosek o przyjęcie w tym kroku, zgłaszanie poprawek i dyskusja nad nimi, skierowanie do komisji

III czytanie - sprawozdanie komisji oraz dyskusja.

Izba Lordów może zgłaszać poprawki (nie, jeśli to ustawa budżetowa), które Izba Gmin może przyjąć lub nie. W przypadku gdy na 2 sesjach Izba Gmin uchwali w niezmienionym brzmieniu to po roku obowiązuje.

Można skrócić procedurę - I i II czytanie w komisji, brak sprawozdania w Izbie, a więc uchwalenie w komisji. Można też delegować kompetencje konkretnemu ministrowi lub rządowi (rozporządzenia z mocą ustawy). Są kontrolowane przez sądy i parlament (brak obowiązku przedkładania). Można wreszcie delegować samorządom.

Kontrola nad rządem

Odpowiedzialność konstytucyjna i polityczna zapytania poselskie, kontrola finansowa.

W praktyce ze względu na 2-partjyność kontrola jest praktycznie niemożliwa, chodzi o samą dyskusję i reakcję wyborców. Dyskusja nad pracą rządu możliwa jest także przy okazji mowy tronowej.

„Biała Księga” wykaz zagadnień przedstawionych przez rząd parlamentowi, nad którymi można dyskutować.

Dyskusja przy okazji propozycji budżetu (wyłączna inicjatywa rządu!).

Izba Lordów

Złożona struktura: parowie dziedziczni (stopniowo mają zaniknąć) - max. 90 + Lord Marszałek i Wielki Marszałek Dworu; parowie dożywotni (obecnie 567), w tym 21 tzw. lordów prawa łącznie z Lordem Kanclerzem działających na podstawie ustaw jako Najwyższy Trybunał Apelacyjny (wym. 2 lata wysoki urząd sądowniczy lub 15 lat praktyki adwokackiej); 26 duchownych anglikańskich: arcybiskupi Canterbury, Yorku, biskupi Londynu, Durhamu, Winchesteru, oraz 21 najstarszych stażem biskupów.

Również tam istnieją swoiste frakcje parlamentarne, najwięcej jest konserwatystów (reforma ma to zmienić). Rzecznikiem rządu jest Lord Strażnik Tajnej Pieczęci.

Przewodniczącym Izby jest Lord Kanclerz, który nie ma tak szerokich uprawnień jak spiker.

Kompetencje w zakresie ustawodawstwa:

• Bezwzględna zgoda przy wydłużaniu kadencji

• Veto zawieszające (rząd często idzie na kompromis)

• Inicjatywa „niekontrowersyjnych” projektów ustaw aby odciążyć Izbę Gmin (od 1945 ok. ¼ projektów)

• Funkcje opiniodawcze w stosunku do projektów Izby Gmin i rządowych.

• Poprawianie ustawodawstwa (szczególnie projektów rządowych), tak aby było ono jak najlepsze i jak najbardziej zrozumiałe

• Badanie ustaw prywatnych, delegowanych i prawa europejskiego.

Działa także jako NTA, pod przewodnictwem Lorda Kanclerza, w sprawach cywilnych dla całego UK a w karnych dla Anglii, Walii i Irlandii Północnej. Orzeka w składzie 5 sędziów większością głosów, w postaci Komisji Apelacyjnej (tylko lordowie prawa).

Izba Lordów może także sądzić ministrów w procedurze impeachmentu (nie korzystała od 1806 roku).

Nie jest organem kadencyjnym. Zbiera się na sesje wraz z Izbą Gmin. Kworum wynosi 3 lordów, jeżeli jednak w głosowaniu wzięło udział mniej niż 30, ustawy nie są przyjmowane i głosuje się podczas kolejnego posiedzenia jeszcze raz.

Monarcha

Dziedziczny monarcha, głowa państwa, głowa kościoła anglikańskiego w Anglii i prezbiteriańskiego w Szkocji. Symbol więzi Brytyjskiej Wspólnoty.

Oprócz symboliczno-reprezentacyjnych uprawnień wynikających z bycia głową państwa, stoi także na czele władzy wykonawczej. 2 zasady:

• Król nie może działać źle

• Król nie może działać sam

Wynika z nich, że król nie ponosi żadnej odpowiedzialności i może się to odbyć tylko poprzez przewrót. Nikt nie może się też podczas łamania prawa powołać na rozkaz króla, bo w sensie formalnym „zły” rozkaz nie może istnieć. Wprowadzono więc drugą zasadę, która przejawia się w kontrasygnacie aktów przez odpowiedniego ministra, oraz w przypadku „niepisemnych” aktów woli do obecności przy nich (np. zobowiązania międzynarodowe).

Wg niektórych monarcha jest dziedzicznym ministrem, nieodpowiedzialnym przed parlamentem.

Prerogatywy królewskie:

• Zwoływanie i rozwiązywanie parlamentu

• Powoływanie i odwoływanie premiera i członków rządu

• Kreowanie nowych parów

• Mianowanie dostojników kościoła

• Nadawanie orderów i odznaczeń

• Prawo łaski

• Promulgacja ustaw

• Akty o charakterze międzynarodowym

Są one wykonywane w formie:

• Rozporządzeń w radzie

• Zarządzeń królewskich

• Zarządzeń królewskich z odręcznym podpisem

• Proklamacji, patentów kart oraz innych dokumentów pod Wielką Pieczęcią

Rząd i gabinet

Według konstytucji organem egzekutywy jest Korona jako zespół przywilejów i uprawnień zwierzchnich, która uosabia monarcha wykonujący swą władzę osobiście lub przez sługi Korony. Jest to więc cały aparat administracji państwowej opłacanej ze skarbu państwa.

Rząd w znaczeniu kontynentalnym nosi nazwę gabinetu. Składa się on z 18-21 członków. Nie jest to ciało kolegialne (w sensie formalnym jest), nie zbiera się jednak prawie nigdy. Jego członkowie co do zasady powinni zasiadać w którejś z Izb. Są także członkami Tajnej Rady i obowiązuje ich bezwzględny zakaz ujawniania posiedzeń. Mianuje ich monarcha na wniosek premiera. W jego skład wchodzą tradycyjnie: Lord Kanclerz, Kanclerz Skarbu, Lord Przewodniczący Tajnej Rady, sekretarze stanu (różne resorty oraz ds. Szkocji, Walii i Irlandii Płn). Formalnie dymisji udziela ministrom monarcha, w praktyce premier.

Kompetencje premiera:

• Najważniejszy i główny doradca monarchy oraz szef rządu

• Lider partii w Izbie Gmin

• Nieograniczona władza wobec organów partyjnych

• Faktyczna prerogatywa rozwiązywania parlamentu

• Udział w nadawaniu tytułów przez władcę.

Wewnętrzny gabinet - grupa przyjaciół premiera, w praktyce podejmuje decyzje

Częściowy gabinet - część ministrów pod przewodnictwem premiera, tajne projekty

Komitety gabinetu - współpraca kilku ministrów

Funkcje gabinetu:

• Ostateczne ustalenie polityki, która ma być przedstawiona parlamentowi

• Najwyższa kontrola organów wykonawczych zgodnie z wolą parlamentu

• Stała koordynacja i kierowanie działalnością resortów administracji państwowej

Członkowie rządu sensu largo nie mogą być członkami partii politycznych, mianowani sa oni zgodnie z ustawą o służbie cywilnej.

---