Informacja
dla kadry nadzoru pedagogicznego
oraz systemu doskonalenia nauczycieli
dot. ORGANIZACJI W SZKOŁACH I PLACÓWKACH
WCZESNEGO WSPOMAGANIA ROZWOJU
DZIECI NIEPEŁNOSPRAWNYCH

Przepisy prawa oświatowego uprawniające do organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci:

1. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.) - art. 71 b ust. 2a, 2b, 3, 3a;

2. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 4 kwietnia 2005 r. w sprawie organizowania wczesnego wspomagania rozwoju (Dz. U. Nr 68, poz. 587);

3. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11 grudnia 2002 r. w sprawie zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz. U. z 2003 r. Nr 5, poz. 46) - § 1 ust. 3 pkt 1 oraz § 5.

ASPEKTY PODLEGAJĄCE NADZOROWI

1. Podstawy prawno-organizacyjne

Analiza:

1. Statutu

2. Arkusza organizacji

3. Dokumentacji

7. dziecka

1. rodziny dziecka

2. zespołu wczesnego wspomagania rozwoju

3. dyrektora

4. Bazy lokalowej i wyposażenia

2. Podstawy merytoryczne

1. Analiza realizacji indywidualnych programów pracy z dzieckiem i jego rodziną

2. Obserwacja zajęć grupowych

3. Obserwacja zajęć indywidualnych

3. Pozostałe aspekty

Ad. I

Podstawy prawno-organizacyjne

1. Analiza statutu przedszkola, szkoły, ośrodka, poradni psychologiczno-pedagogicznej

Czy statut zawiera zapisy regulujące prowadzenie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka
w szkole/placówce, w tym:

• organizację zajęć wczesnego wspomagania rozwoju z uwzględnieniem miejsca ich prowadzenia, wymiaru godzin, liczby dzieci, które ukończyły 3 rok życia w zajęciach grupowych, czasu trwania zajęć itd.,

• powołanie zespołu wczesnego wspomagania rozwoju (skład zespołu, kwalifikacje specjalistów), osoby koordynującej pracę zespołu.

2. Analiza arkusza organizacji

Czy arkusz organizacji zawiera zapis dotyczący w szczególności liczby specjalistów prowadzących zajęcia wczesnego wspomagania oraz liczby godzin zajęć prowadzonych przez każdego z nich?

Komentarz:

Zapisy w statucie powinny wynikać z uregulowań prawnych zawartych w rozporządzeniu, o którym mowa na wstępie w pkt 2;

Kwalifikacje specjalistów powinny być zgodne z uregulowaniami prawnymi wynikającymi
z rozporządzenia, o którym mowa na wstępie w pkt 2 (§ 3 ust. 2). Kwalifikacje powinny być zgodne
z niepełnosprawnościami dzieci objętych wczesnym wspomaganiem rozwoju i ich indywidualnymi potrzebami wskazanymi przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne w opiniach o potrzebie wczesnego wspomagania.

Zmiany w statucie i arkuszu organizacji dotyczące wczesnego wspomagania rozwoju dzieci powinny być zawarte w aneksach do tych dokumentów, o ile informacje o wczesnym wspomaganiu nie zostały ujęte w dokumentach podstawowych - w przypadku statutu - sporządzonego w momencie nowo zakładanych: przedszkola, szkoły, ośrodka lub poradni psychologiczno-pedagogicznej, oraz
- w przypadku arkusza organizacji - zatwierdzonego przez organ prowadzący do 30 maja każdego roku.

3. Analiza dokumentacji

1. dziecka objętego wczesnym wspomaganiem rozwoju,
   w skład której powinny wchodzić m.in.:

• opinia o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju wydana przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną,

• zaświadczenia lekarskie informujące np. o wspomaganiu farmakologicznym i jego skutkach (mogących mieć wpływ na samopoczucie dziecka, jego funkcjonowanie),

• dziennik oddziaływań wspomagających rozwój lub inny dokument potwierdzający przebieg pracy z dzieckiem (realizacja indywidualnego programu),

• zeszyt obserwacji lub inny dokument ukazujący przebieg rozwoju dziecka (skuteczność podjętych oddziaływań);

2. pracy z rodziną dziecka,
   w skład której powinny wchodzić m.in.:

• diagnoza środowiska rodzinnego,

• zasady i organizacja współpracy z rodzicami (formy i metody),

• harmonogram współpracy z rodzicami i rodzeństwem (spotkania, konsultacje),

• harmonogram zajęć instruktażowych (np. warsztaty, videotrening, terapia pedagogiczna) dla rodziców i rodzeństwa,

• harmonogram zajęć otwartych dla rodziców i rodzeństwa,

• terapeutyczny program wspomagania rodziny (formy pomocy udzielane całej rodzinie, wsparcie psychologiczne, pedagogiczne i inne - w miarę potrzeb - rodziny),

• plan pracy zajęć prowadzonych w domu rodzinnym dziecka, w szczególności dziecka w wieku do 3 roku życia;

3. zespołu wczesnego wspomagania rozwoju dzieci,
   w skład której powinny wchodzić m.in.:

• powołanie zespołu wydane przez dyrektora,

• wewnętrzne procedury organizacji pracy (funkcjonowania) zespołu

• regulamin pracy zespołu,

• organizacja pracy zespołu zapewniająca zasadność podejmowanych działań systematyczność, częstotliwość, zmienność działań i elastyczność),

• harmonogram konsultacji, superwizji specjalistów,

• określenie zakresu obowiązków i odpowiedzialności poszczególnych członków zespołu (kto i za jakie zadanie odpowiada: np. za kontakty z rodzicami, ze służbą zdrowia, za dokumentację);

1. dyrektora szkoły/placówki,
   w skład której powinny wchodzić m.in.:

• obowiązki dyrektora jako koordynatora pracy zespołu,

• informacja o sposobie sprawowania i dokumentowania przez dyrektora nadzoru pedagogicznego nad zajęciami wczesnego wspomagania rozwoju dzieci,

• informacja o nawiązaniu współpracy (np. zawarcie porozumień) z instytucjami prowadzącymi wczesne wspomaganie rozwoju dziecka oraz informacja o innych instytucjach współpracujących z przedszkolem, szkołą, ośrodkiem czy poradnią - w celu objęcia dziecka całościową, kompleksową opieką (służba zdrowia, pomoc społeczna, inne placówki wspierające rodzinę, organizacje pozarządowe itp.),

• informacja o nawiązanej współpracy z uczelniami dot. przedmiotowej problematyki,

• plan doskonalenia zawodowego nauczycieli i specjalistów (wspomaganie merytoryczne)
  w zakresie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka niepełnosprawnego

Komentarz

Wymienione wyżej dokumenty są najważniejsze w przebiegu pracy z małym dzieckiem niepełnosprawnym i jego rodziną. Przedstawiony zestaw jest propozycją i nie wyczerpuje wszystkich możliwości. Prowadzący mogą opracować jeszcze inne dokumenty, które - według nich - są niezbędne do sprawnego prowadzenia wczesnego wspomagania rozwoju i jego ewaluacji. Nie są przewidziane wzory dokumentów do obligatoryjnego stosowania.

4. Baza lokalowa i wyposażenie

Wyposażenie w sprzęt i środki dydaktyczne powinno być zgodne z potrzebami dzieci objętych wczesnym wspomaganiem rozwoju: odpowiednie sale do zajęć i specjalistyczne gabinety (ilość, rodzaj, wielkość pomieszczeń dostosowanych do potrzeb małego dziecka i dostępność do nich), pomoce dydaktyczne adekwatne do prowadzonych zajęć z dzieckiem i jego rodziną. Inne - to np. stół do przewijania, szatnia dla wózków, pokój odpoczynku dla rodzica. Zwrócenie uwagi na estetykę wnętrz i zniesienie barier architektonicznych, a także na dostępność do materiałów informacyjno-dydaktycznych i przepływ informacji (tablice ogłoszeń, ulotki itp.).

Komentarz:

Należy sukcesywnie, w miarę możliwości finansowych, dążyć do standardowego wyposażenia, zbliżonego do standardu wyposażenia postulowanego przez MEiN w Programie Rządowym „Wczesna, wielospecjalistyczna, kompleksowa, skoordynowana i ciągła pomoc dziecku zagrożonemu niepełnosprawnością lub niepełnosprawnego oraz jego rodzinie”.

Ad II.

Podstawy merytoryczne

Analiza:

1. Opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka pod kątem zawartych w niej zaleceń i ich realizacji;

2. Indywidualnego programu wczesnego wspomagania dziecka i jego rodziny uwzględniającego przede wszystkim:

1. diagnozę rozwoju dziecka (wstępna diagnoza psychologiczna),

2. wielospecjalistyczną diagnozę funkcjonalną (pogłębiona diagnoza dziecka - kompleksowa
   i interdyscyplinarna opracowana przez cały zespół) - spójność programu z diagnozą funkcjonalną,

3. plan terapii dla dziecka i jego rodziny - spójne i integralne oddziaływania, (wskaźniki realizacji, uwagi ...),

4. procedur ewaluacji indywidualnego programu wczesnego wspomagania rozwoju;

(Uwaga! Zwrócenie uwagi na to, czy program wczesnego wspomagania rozwoju został uzgodniony z rodzicami
i czy w dokumentach znajduje się ich pisemna zgoda na realizację programu).

3. Pracy zespołu - jej skuteczności w udzielanej dziecku i jego rodzinie pomocy, planowanych dalszych działaniach;

4. Organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dziecka w wieku do 3 roku życia w domu rodzinnym (z udziałem rodziców, w szczególności matki, która ma z dzieckiem największą więź emocjonalną);

(Uwaga! Należy pamiętać, że rodzina to pełnoprawny i aktywny partner specjalistów w realizacji wczesnego wspomagania rozwoju dziecka).

Komentarz I:

Nadzór pedagogiczny powinien zwrócić szczególną uwagę na działania zespołu wczesnego wspomagania rozwoju związane ze wsparciem rodziny w zaakceptowaniu niepełnosprawności dziecka (pełna akceptacja dziecka niepełnosprawnego przez rodzinę jest szansą na jego lepszy rozwój), wzmacnianiem więzi emocjonalnej pomiędzy dzieckiem a poszczególnymi członkami rodziny (rodzice, rodzeństwo, pozostali członkowie) motywowaniem rodziny do realizacji, uczestniczenia i kontynuacji w warunkach domowych indywidualnego programu wczesnego wspomagania. Bardzo ważnym elementem pomocy dla rodziny są grupy wsparcia (dzielenie się rodziców obserwacjami, doświadczeniami, wzajemna pomoc, wspieranie w rozwiązywaniu problemów itd.). Praca z rodziną powinna być systematyczna i prowadzona na bieżąco.

Komentarz II:

Zespół wczesnego wspomagania powinien pamiętać o swoim podstawowym i najważniejszym zadaniu tj. o udzielaniu pomocy i fachowego wsparcia rodzinom małych dzieci niepełnosprawnych,
o nauczeniu rodziny postępowania z dzieckiem, o wyposażeniu rodziców i rodzeństwa
w umiejętności niezbędne do prowadzenia wczesnego wspomagania, do systematycznego stymulowania rozwoju dziecka niepełnosprawnego.

Optymalne rozwiązanie - to ścisła, zintegrowana współpraca członków zespołu.

Komentarz III:

Dyrektor koordynuje pracę zespołu. Może też upoważnić inną osobę do koordynowania, ale zawsze jest tą osobą, która czuwa nad prawidłową realizacją wczesnego wspomagania rozwoju. Obowiązkiem dyrektora jest również dbanie o prawidłowe stosunki interpersonalne na różnych płaszczyznach: dziecko - nauczyciel, dziecko - rodzic, nauczyciel - rodzic, dziecko - nauczyciel - rodzic - pozostali pracownicy itd.

Ad. III

Pozostałe aspekty

Należy zwrócić uwagę na:

• czas oczekiwania dziecka i jego rodziny na udział we wczesnym wspomaganiu rozwoju,

• odnotowywanie pozytywnych doświadczeń w celu ich wymiany i upowszechniania,

• kompletowanie problemów, z jakimi spotykają się organizatorzy wczesnego wspomagania rozwoju dziecka w celu wypracowania odpowiednich rozwiązań,

• promocję przedszkola, szkoły, ośrodka, poradni psychologiczno-pedagogicznej (foldery, plakaty, ulotki dostępne w szpitalach na oddziałach położniczych, oddziałach patologii ciąży, OIOM-ach dla noworodków, poradniach D, przychodniach lekarskich, żłobkach, przedszkolach, parafiach; strona internetowa; współpraca z mediami promująca ideę wczesnego wspomagania rozwoju dziecka itd.),

• gromadzenie materiałów dokumentujących przebieg pracy z dzieckiem i jego rodziną (nagrania video, wytwory pracy dzieci - wystawy itp.), monitorowanie w celu modyfikacji programu),

• publikacje dla rodziców, nauczycieli, specjalistów,

• inne.

W oparciu o materiał wypracowany
przez wizytatorów kuratoriów oświaty oraz doradców metodycznych
podczas zajęć warsztatowych na kursie doskonalącym
pn. „Ocena rozwoju i funkcjonowania małych dzieci z różnego rodzaju niepełnosprawnościami
oraz wspomaganie tego rozwoju” (2005 r.)

opracowała
Grażyna Kowalczyk
Pracownia Wspomagania Rozwoju i Integracji
CMPPP

Uwaga! Ministerstwo Edukacji i Nauki uznało „Informacje...” za istotną pomoc dla wizytatorów kuratoriów oświaty nadzorujących realizowanie programu wczesnego wspomagania rozwoju dzieci.

6