METODA OŚRODKÓW PRACY

W Polsce w szkołach specjalnych dla umysłowo upośledzonych w okresie międzywojennym oficjalnie obowiązywała „metoda ośrodków zainteresowań” wyrosła z metody Decroly`ego przez Marię Grzegorzewską. Po drugiej wojnie światowej została ona przekształcona w „metodę ośrodków pracy” i do dzisiaj jest powszechnie stosowana w klasach niższych szkoły specjalnej.

Podstawowe założenia metody ośrodków pracy są następujące:

• Zapewnienie każdemu dziecku dostępnego mu w jego wieku i we współczesnych warunkach optymalnego wszechstronnego rozwoju psychofizycznego. Należy wszechstronnie rozwijać dzieci, dać im tak rzetelną wiedzę o otoczeniu, wychowanie oparte przede wszystkim na uspołecznieniu i zapewnić taka sprawność organizmu, by nawet w nieprzewidzianych, warunkach mogły one sobie z powodzeniem poradzić

• Ukształtowanie aktywnej postawy zmierzając do ciągłego pokonywania trudności, doskonalenia siebie, swej wiedzy i umiejętności.

• Zapoznanie dzieci ze współczesnym życiem i otoczeniem oraz z najważniejszymi przemianami, jakie zachodziły i zachodzą w przyrodzie, kulturze, technice w celu przysposobienia ich do zmieniających się warunków.

• Przyjęcie za podstawę zintegrowanego oddziaływania pedagogicznego obejmującego nauczanie, wychowanie ukierunkowujące.

• Uznanie leninowskiej teorii bycia: ujęte tu są 3 etapy poznania

1. Spostrzeganie związane z obserwacja zjawisk

2. Abstrakcyjne myślenie powiązane z kojarzeniem,

3. Zastosowanie wiedzy w praktyce.

Stosowanie tej metody przynosi następujące korzyści:

• Rodzi zaufanie do nauczyciela,

• Przez częste wykonywanie wycieczek, obserwacji czy ruchów, budzi w dziecku wiarę we własne siły i optymizm życiowy,

• Umożliwia nauczycielowi indywidualne poznanie ucznia,

• Zapewnia stały kontakt dziecka z otaczającym go światem,

• Rozwija pojecie przestrzeni,

• Rozwija zdolności poznawcze, (poprzez tworzenie dynamicznych struktur kompensacyjnych),

• Uczy zdobywania wiadomości podczas dokładnej obserwacji,

• Kształtuje prawidłową postawę fizyczna i usprawnia ręce,

• Kształci logiczne myślenie, umiejętność porównywania, klasyfikowania,

• Budzi wielkie zainteresowanie praca i dążenie do wiedzy,

• Uczy dobierania i stosowania odpowiednich materiałów, narzędzi pracy

• Rozwija uczucia społeczne

• Zapewnia wszechstronny rozwój ucznia.

Organizacja zajęć prowadzonych metodą ośrodków pracy.

Dobór ośrodków pracy czerpie się otaczającego dzieci, najbliższego im środowiska przyrodniczego zmieniającego się w różnych porach roku oraz środowiska społecznego. Tematyka ośrodków pracy w każdej z następnych klas stopniowo się rozszerza. Ośrodki pracy występujące w obecnie opracowywanym programie nauczania zawarte są w ramach przedmiotu nazwanego środowisko społeczno - przyrodnicze.

W przypadku objęcia przez ośrodek większych treści nauczania dzieli się go na ośrodki mniejsze, nazywane podośrodkami. Czas opracowywania jednego ośrodka trwa około 1-2 dni. Nauczyciel - wychowawca w klasach 1 - 3 powinien sam prowadzić wszystkie zajęcia w klasie, regulować czas przerw, ćwiczeń oraz innych form odprężenia wypoczynku dzieci.

Organizacja codziennych zajęć powinna wyglądać następująco:

1. Zajęcia wstępne

2. Bezpośrednie spostrzeganie, obserwacja, kojarzenie, ekspresja, zbieranie materiału o danym zjawisku.

3. Abstrakcyjne myślenie

4. Zastosowanie nowo poznanych wiadomości i umiejętności w praktyce

5. Zajęcia końcowe.

ZAJĘCIA WSTĘPNE są z reguły pierwszym etapem pracy. Obejmują one;

• Miłe powitanie z dziećmi,

• Ćwiczenia gimnastyczne i gry ruchowe ”rozruszające” dzieci ospałe i nadmiernie pobudzone.

• Zajęcia porządkowe np. sprawdzenie listy obecności, podlanie kwiatków,

• Obserwacje stanu pogody i zmian zachodzących w przyrodzie,

• Załatwienie spraw aktualnie interesujących dzieci,, w tym również kontrola prac domowych,

• Ustalenie razem z dziećmi przebiegu dnia pracy codziennej.

Podany układ wystąpienia zajęć może ulec zmianie, mogą w nim być np. ćwiczenia na wprawę (opanowanie liczenia)czas trwania na początku wynosi 45 minut, pod koniec trwa 30 minut, a w klasie II i III już tylko 15 minut, a nawet 10 minut.

BEZPOŚREDNIE SPOSTRZEGANIE ma najczęściej postać obserwacji, która może być okolicznościowa, czyli przypadkowa i zaplanowana, właściwa. W toku właściwej obserwacji występuje:

• Obserwacja dowolna, gdy dzieci po zetknięciu z nowym dla nich przedmiotem, oglądają go, badają, poznają go.

• Obserwacja kierowana, gdy dzieci swe pierwsze zainteresowania zaspokoiły i nauczyciel kieruje ich uwagę na istotne, często pominięte przez nich fragmenty i szczegóły i uzupełnia je.

Kojarzenie ściśle się splata z obserwacją i nie da jej się całkowicie oddzielić. Występują;

• Skojarzenia w czasie, osiągamy je przez porównywanie spostrzeżeń bieżących z przeszłymi

• Kojarzenie w przestrzeni, porównywanie tego, co dziecko może dostrzec na miejscu, z tym, co współcześnie zachodzi gdzie indziej.

Umiejętność kojarzenia doświadczeń wpływa na rozwój moralny i społeczny dziecka.

Ekspresja - naturalnym następstwem obserwacji i kojarzenia jest ekspresja, w której dziecko wyładowuje swój naturalny żywiołowy pęd do zabawy i czynności praktycznych Bywa bardzo często, że ekspresja występuje w czasie obserwacji albo bezpośredni po niej.

ABSTRAKCYJNE MYŚLENIE to przede wszystkim „przeróbka”, opracowanie umysłowe zgromadzonego materiału. Następuje tu tworzenie pojęć jak: analiza, porównywanie i uzupełnienie zgromadzonych spostrzeżeń, ocena ich zgodności z rzeczywistością i łączenie ich w całość. Dzieci uczą się wtedy analizy i syntezy, podobieństw i różnic, wydawania sądów i wyciąganiu wniosków itp.

ZASTOSOWANIE WIEDZY W PRAKTYCE kończy opracowywanie wybranych tematów, zagadnień. Może ono występować w:

• Postaci konkretnego działania; robienie zakupów, sałatki, kompotów, gotowania zupy, przyszywania guzików, modelowania w glinie, rysowanie itp.

• Postaci oderwanej; opowiadań i opisów, teoretycznych rozwiązań omawianych zagadnien itp.

Zastosowanie wiedzy w działaniu bardziej interesuje dziecko, a zwłaszcza upośledzone umysłowo dziecko, budzi jego inicjatywę i zachęca do pracy. A co z kolei nauczycielowi pozwala lepiej poznać dzieci.

ZAJĘCIA KOŃCOWE to przede wszystkim podsumowanie całodziennej pracy z dziećmi, a zwłaszcza:

• Przypomnienie nowych wiadomości i umiejętności, sprawdzenie właściwego ich zrozumienia i opanowania przez dzieci,

• Ocena całodziennej pracy dzieci,

• Załatwienie spraw, które pojawiły się w ciągu całodziennych zajęć,

• Ustalenie tematu pracy na dzień następny, praca domowa

• Pożegnanie z dziećmi.

WARTOŚĆ METODY OŚRODÓW PRACY

Metoda ta stara się umożliwić wszystkim, w tym umysłowo upośledzonym dzieciom uczęszczającym do początkowych klas szkoły specjalnej, dostępny im optymalny rozwój psychofizyczną: dać rzetelna wiedzę, wychować ich, usprawnić fizycznie. Dzieci umysłowo chore uczą się korzystać ze wszystkich swoich zmysłów, zwiększają dokładność i zgodność spostrzeżeń z rzeczywistością, rozwijają drugi układ sygnałów (słowo) w ścisłym powiązaniu z pierwszym układem.

FORMY EKSPRESJI STOSOWANE W METODZIE OŚRODKÓW PRACY

Wielka rolę w rozwoju wszystkich dzieci odgrywają prace ręczne. Zajęcia te przede wszystkim uczą obserwacji i kształcą uwagę. Prace ręczne wyrabiają u dziecka pomysłowość, samodzielność, praktyczność i zręczność. A wszystko, co robi, to robi z żywiołową energią, gdyż czynność praktyczna jest dla niego najważniejsza. Na końcu lekcji odbywa się indywidualna i zbiorowa ocena pracy. Wszelkie dziecięce prace, w tym również zeszyty, w ciągu roku powinno się gromadzić. Chodzi, bowiem o to, aby dziecko upośledzone przekonać, że późniejsze jego prace w porównaniu do początkowych SA coraz lepsze. Od czasu do czasu nauczyciel powinien te różnice podkreślać. Przy modelowaniu czy innych pracach ręcznych nie należy kazać dzieciom śpiewać czy recytować wierszyk, bo to rozprasza ich uwagę. Szczególna forma ekspresji jest śpiew. Poza takimi wartościami jak: rozwijanie słuchu, poczucia rytmu, melodii, harmonii, pamięci muzycznej, śpiew mas jeszcze te zaletę, że przyczynia się ożywienia pracy i zabawy, budzi zdolność odczuwania piękna i ładu, wprowadza karność, a poza tym łączy dzieci w jedna całość, grupę. Wiele tej muzyki jest przy zajęciach wstępnych np. przy ćwiczeniach w marszu, przy zabawie.

ĆWICZENIA FIZYCZNE JAKO FORMA EKSPRESJI

Do przerabianych w szkole ogrodów pracy należy włączyć też wychowanie fizyczne, które ma ogromny wpływ na rozwój dziecka. Do realizacji tych celów należy postępować stopniowo, świadomie.

CZYTANIE I PISANIE

Szczególną forma ekspresji jest nauka czytania i pisania. W metodzie ośrodków pracy chodzi o to, aby naukę czytania i pisania włączyć w ogólny nurt pracy. M. Grzegorzewska była przeciwna opracowywaniu programów i podręczników dla szkolnictwa specjalnego. Wychodziła z założenia, że nauczyciel powinien pracować twórczo i od jego inwencji oraz warunków życia dzieci zależeć ma treść nauczania. Od klas IV w szkolnictwie specjalnym rozpoczyna się nauczanie przedmiotowe, natomiast najczęściej w szkołach tych przedmiotem uznanym zza przedmiot wiodący to język ojczysty.

BIBLIOGRAFIA:

„Pedagogika specjalna” Zofia Sękowska

„Upośledzenie umysłowe - pedagogika” pod red. Kazimierza Kirejczyka.

„Kształcenie dzieci upośledzonych umysłowo” Jan Opiat

4

---