NARZĄDY ZMYSŁÓW

POJĘCIA:

• narządy zmysłów

• bodziec

• receptory

• bodziec adekwantny

• bodziec nieadekwantny

Właściwości potencjału generującego:

• zmiana miejscowa, nie rozprzestrzeniająca się, zmniejsza się szybko wraz ze zwiększeniem odległości od miejsca powstania,

• zależy od wielkości bodźca i rośnie wraz z jego zwiększeniem,

• w odróżnieniu od potencjału czynnościowego w włóknie nerwowym, nie stosuje się prawo „wszystko albo nic”,

• po osiągnięciu pewnej wielkości progowej wyzwala potencjał czynnościowy lub serię potencjałów czynnościowych we włóknach nerwowych.

• zmiana miejscowa, nie rozprzestrzeniająca się, zmniejsza się szybko wraz ze zwiększeniem odległości od miejsca powstania,

• zależy od wielkości bodźca i rośnie wraz z jego zwiększeniem,

• w odróżnieniu od potencjału czynnościowego w włóknie nerwowym, nie stosuje się prawo „wszystko albo nic”,

• po osiągnięciu pewnej wielkości progowej wyzwala potencjał czynnościowy lub serię potencjałów czynnościowych we włóknach nerwowych.

PODZIAŁ RECEPTORÓW:

1) Wg Sherringtona - w zależności od ich położenia i miejsca działania bodźca:

• eksteroreceptory

• proprioreceptory

• interoreceptory

• telereceptory

2) Wg działającej energii - w zależności od rodzaju przetwarzanej energii przez receptor:

• mechanoreceptory (dotyk, słuch, ucisk, ciśnienie - baroreceptory)

• termoreceptory (temperatura ciała)

• chemoreceptory (smak, węch)

• fotoreceptory (wzrok)

Receptory bólowe (nocyceptory)

• Reagują one na bodźce uszkadzające tzw. nocyceptywne.

• W uszkodzonych tkankach aktywowane są enzymy protelityczne - kalikreiny tkankowe. Uczynniają one kininogeny, a powstałe z nich kininy depolaryzują nagie zakończenia nerwowe.

• Receptory bólowe mają wysoki próg pobudzenia i dzielimy je na 2 główne grupy:

• rec. o typie mechanoreceptorów reagujące na silne bodźce mechaniczne

• rec. będące jednocześnie mechano - i termoreceptorami.

CZUCIE I PERCEPCJA

Czucie - proste wrażenie zmysłowe

Percepcja - złożone wrażenie zmysłowe 

Fizjologiczna jednostka czucia

Adaptacja receptora - spadek wielkości potencjału generującego podczas utrzymującego się działania bodźca.

 

3) Podział w zależności od adaptacji:

• Receptory fazowe

• Receptory toniczne

KODOWANIE INFORMACJI O BODŹCU

Intensywność bodźca

• Gdy miarą intensywności jest liczba potencjałów czynnościowych w jednostce czasu mówimy o kodzie częstotliwości.

• Gdy miarą intensywności jest liczba uczynnionych receptorów mówimy o kodzie populacyjnym.

• Rekrutacja receptorów - wzrost liczby pobudzonych receptorów ze wzrostem intensywności bodźca.  

ZMYSŁ WZROKU

Układ optyczny oka

Posiada funkcję refrakcyjną tzn. zdolność załamywania promieni świetlnych przez układ łamiący oka

Elementy układu refrakcyjnego oka - powierzchnie łamiące oka

• Rogówka, ciecz wodnista, soczewka, ciało szkliste

• Ponieważ współczynniki załamania rogówki, cieczy wodnistej, soczewki, ciała szklistego są bardzo zbliżone można przyjąć, że w układzie optycznym istnieją tylko 3 powierzchnie łamiące:

• Przednia powierzchnia rogówki

• Przednia powierzchnia soczewki

• Tylna powierzchnia soczewki

Akomodacja

jest to zdolność przystosowania oka do patrzenia na różne odległości

Soczewka posiada możliwość zmiany zdolności refrakcyjnej dzięki zmianom kształtu.

Punkt dali wzrokowej

jest to najdalej położony punkt, z którego wychodzące promienie zostają skupione na siatkówce. Punkt ten znajduje się w nieskończoności, akomodacja jest wtedy w spoczynku i tym samym refrakcja układu optycznego oka jest najmniejsza

Punkt bliży wzrokowej

jest to punkt leżący przed okiem, z którego wychodzące promienie po załamaniu w układzie optyczny, ogniskują się na siatkówce przy maksymalnej akomodacji i największej refrakcji układu optycznego.

Szerokość akomodacji

różnica między refrakcją oka nastawionego do patrzenia w dal, a refrakcją oka do patrzenia na punkt bliży wzrokowej

Zakres akomodacji

odległość między najdalszym i najbliższym punktem ostro odwzorowanym na siatkówce tj. miedzy punktami dali i bliży wzrokowej

WADY REFRAKCJI

Oko miarowe (emmetropia)

jest to oko, w którym ogniskowa odpowiada długości osi optycznej oka tzn. wiązka promieni równoległych po przejściu przez układ łamiący oka jest skupiana na siatkówce

Oko niemiarowe (ametropia)

jest to oko, w którym promienie równoległe po przejściu przez układ łamiący oka są skupiane w ognisku znajdującym się przed siatkówką lub podążają do ogniska poza gałką

PODZIAŁ NIEMIAROWOŚCI:

• Osiowa

• Krzywiznowa

Krótkowzroczność

• Osiowa

• Krzywiznowa

Promienie równoległe są ogniskowane przed siatkówką.

Korekcja soczewkami rozpraszającym

Dalekowzroczność

• Osiowa

• Krzywiznowa

Promienie równoległe po załamaniu padają na siatkówkę przed ich zogniskowaniem

W oku nadwzrocznym nie ma punktu dali wzrokowej

Korekcja soczewkami skupiającymi.

Niezborność (astygmatyzm)

W wadzie tej krzywizna rogówki jest niejednolita.

Niezborność prosta

• oko jest miarowe, a niezborność jest wywołana nieprawidłowym kształtem rogówki ( stożek rogówki, blizny rogówki)

• korekcja - szkła cylindryczne

Niezborność złożona

• oko jest niemiarowe, a dodatkowo występują niejednakowe krzywizny załamywania promieni wpadających do oka.

• korekcja - szkła toryczne ( wycinek beczki)

Starczowzroczność

• Zmniejszenie zakresu akomodacji wskutek stwardnienia jądra soczewki i zmniejszenia elastyczności jej torebki. Jest to zjawisko fizjologiczne, występujące z wiekiem.

• Punkt bliży oddala się od oka

• Punkt dali pozostaje bez zmian.

• Korekcja - soczewki skupiające.

OKO JAKO UKŁAD RECEPTOROWY

Promieniowanie widzialne obejmuje długość fali 400 - 800 nm

DROGA WZROKOWA

Receptorami są wypustki obwodowe komórek pręcikowych i czopkowych

Neurony siatkówki

1 - ciała komórek czopków i pręcików

2 - komórki dwubiegunowe

3 - komórki zwojowe

4 - ciało kolankowate boczne

Wypustki ciała kolankowatego bocznego tworzą promienistość wzrokową i dochodzą do ośrodków korowych wzroku (pole wg Brodmana 17,18,19)

RECEPTORY SIATKÓWKI

• Czopki

• Pręciki

BARWNIKI RECEPTORÓW

• Mają zdolność pochłaniania określonych części widma. Należą do pochodnych karotenu. Są zbudowane z białka opsyny i retinenu1, który jest aldehydem witaminy A1

• W pręcikach znajduje się rodopsyna - zbudowana z retinenu 1 i białka skotopsyny.

• W czopkach znajduje się jodopsyna - zbudowana z retinenu 1 i białka fotopsyny.

ADAPTACJA DO ŚWIATŁA

• Jest to przystosowanie do światła.

• Proces ten zachodzi bardzo szybko i kończy się po 2 - 3 min.

Wyróżniamy 2 fazy:

• Adaptacja α (0,05s) - szybki wzrost wrażliwości dołka środkowego

• Adaptacja β (2 - 3min) - zakończenie procesu adaptacji

ADAPTACJA SIATKÓWKI DO CIEMNOŚCI

• W ciągu 5 -7 minut wrażliwość siatkówki narasta szybko i na pewien czas utrzymuje się na stałym poziomie tzw. adaptacja pierwotna ( widzenie czopkowe bez udziału pręcików)

• Szybki wzrost adaptacji, który po 15 - 20 minutach narasta już nie tak stromo tzw. adaptacja wtórna zależna od czynności pręcików. Osiąga max. po 40 - 60 minutach, w tym czasie wrażliwość siatkówki wzrasta 100000 razy.

• Miarą adaptacji jest ilość zresyntetyzowanej rodopsyny. Gdy ilość ta wynosi 92% oko jest całkowicie zaadoptowane do ciemności.

• Zaburzenia adaptacji do ciemności - próg wrażliwości na światło zwiększa się w stanach:

• niedotlenienia ustroju

• wzrostu prężności CO2

• hipoglikemii

ZMYSŁ SŁUCHU

 

PODZIAŁ ANATOMICZNY:

• ucho zewnętrzne,

• ucho środkowe,

• ucho wewnętrzne.

 

PODZIAŁ FIZJOLOGICZNY:

• część przewodzeniowa

• część odbiorcza  

UCHO ZEWNĘTRZNE

Małżowina uszna

zbiera i kieruje fale dźwiękowe do przewodu słuchowego, udział w lokalizacji źródła dźwięku i kierunku dźwięku.

 

Przewód słuchowy zewnętrzny

chroni przed urazami mechanicznymi i wysychaniem błonę bębenkową, posiada własności rezonacyjne, które modulują i wzmacniają falę dźwiękową.

 

UCHO ŚRODKOWE

• w wypełnionej powietrzem jamie bębenkowej znajdują się 3 kosteczki: młoteczek, kowadełko, strzemiączko oraz mięsnie: strzemiączkowy i naprężacz błony bębenkowej. Kosteczki tworzą układ dźwigni.

• Rolą ucha środkowego jest przewodzenie drgań błony bębenkowej poprzez układ 3 kosteczek słuchowych.

UCHO WEWNĘTRZNE

• receptory dla dwóch różnych zmysłów: słuchu i równowagi.

Ślimak - wrzecionko i na nim nawinięte 2 i 3/4 zwoju kanału spiralnego

Rolą ślimaka w procesie słyszenia jest przekształcenie energii mechanicznej spowodowanej przez drgania akustyczne, w potencjały czynnościowe n. przedsionkowo - ślimakowego

PŁYNY BŁĘDNIKOWE:

• przychłonka

• śródchłonka

Potencjały ślimaka:

• potencjał spoczynkowy

• potencjały czynnościowe - występują pod postacią:

• potencjały czynnościowe we włóknach nerwowych

• potencjały mikrofonowe

• potencjały sumacyjne

Mechanizm fazowości

Przechodzenie fal dźwiękowych ze środowiska gazowego do ciekłego związane jest z dużą stratą energii. W przypadku ucha zapobiega temu mechanizm fazowości. Polega on na przemieszczeniu przychłonki w schodach przedsionka i dalej przez osklepek drgania przekazywane są w schodach bębenka do błony bębenkowej wtórnej powodując jej wychylenie w przeciwnym kierunku. Umożliwia to ruch płynu.

Odruch bębenkowy.

• Jest to odruch ochronny dla narządu spiralnego.

• Oparty na czynności mm.: naprężacza błony bębenkowej i m. strzemiączkowego.

NARZĄDY RÓWNOWAGI

Do elementów narządu równowagi należą:

• woreczek i łagiewka

• trzy przewody półkoliste zakończone bańkami

Połączenia narządu przedsionkowego z ośrodkowym układem nerwowym:

• droga przedsionkowo - móżdżkowa (z 4 jąder przedsionkowych do móżdżku)

• droga przedsionkowo - rdzeniowa ( od jąder przedsionkowych do jąder ruchowych rdzenia kręgowego)

• droga przedsionkowo - podłużna (impulsy biegną pęczkiem przedsionkowym podłużnym do jąder ruchowych zawiadujących mięśniami gałek ocznych)

• droga przedsionkowo - siatkowa (tworzy wiele rozproszonych połączeń z różnymi częściami układu siatkowatego)

OCZOPLĄS

są to rytmiczne, drgające ruchy gałek ocznych w płaszczyźnie pionowej, poziomej i elipsoidalnej na skutek pobudzenia zmysłu równowagi

Wyróżniamy oczopląs:

• fizjologiczny:

• oczopląs błędnikowy

• oczopląs optokinetyczy

• patologiczny - ruchy nystagmoidalne gałek ocznych

ZMYSŁ SMAKU

Receptory smaku znajdują się w kubkach smakowych i są zlokalizowane głównie na języku, a także na podniebieniu, gardle, krtani.

ZMYSŁ WĘCHU

Zdolność czucia zapachów jest efektem aktywacji komórek receptorowych w jamie nosowej. Cząsteczki związków chemicznych rozpuszczają się w śluzie pokrywającym nabłonek błony śluzowej okolicy węchowej. Związanie cząsteczki związku zapachowego z błoną receptora powoduje powstanie potencjału generującego, a po osiągnięciu progu pobudliwości zostaje zainicjowany potencjał czynnościowy.

4

---