Temat: Transport- pojęcie, definicje, istota. Znaczenie transportu w gospodarce narodowej. Kryteria podziału transportu.
Spis treści:
1. Pojęcie transportu
2. Definicje transportu
3. Znaczenie transportu w gospodarce
4. Istota potrzeb transportowych
5. Źródła potrzeb transportowych
6. Kryteria podziału transportu
7. Literatura
1. Pojęcie transportu
Transportowanie jest zajęciem trwale związanym z codziennym życiem człowieka. Odnosi się ono zarówno do przemieszczania się samych ludzi, jak i przenoszenia - transportowania przez nich rzeczy.
Podstawową sprawą dotyczącą transportowania jest fakt, że przemieszczanie - transport jest działalnością podejmowaną w celu zaspokojenia konkretnej potrzeby. To z kolei wymaga pokonania przestrzeni, albo przez samego człowieka albo przez dobro, które ma służyć zaspokojeniu tej potrzeby. Jak z tego wynika, ową stałą przyczyną wywołującą potrzebę transportowania jest nie sama chęć ruchu, ale to, że każda działalność człowieka odbywa się zawsze i niezmiennie w przestrzeni i czasie.
Istnieje wiele definicji transportu opracowanych z punktu widzenia różnych nauk, które na swój użytek i według sobie właściwych kryteriów starały się to pojęcie wyjaśnić.
2. Definicje transportu
Z tylko ekonomicznego punktu widzenia przedstawić można różne definicje transportu. Wynika to z przyjęcia we wstępnych założeniach różnego jego zakresu. I tak, transport w najszerszym znaczeniu definiuje Ignacy Tarski, mówiąc że: „transport oznacza proces technologiczny wszelkiego przenoszenia na odległość, czyli przemieszczania osób, przedmiotów lub energii”. Jan Hołowiński twierdzi natomiast, że „transport to w ogólności świadome przemieszczanie materii i energii. Przemieszczać to powodować, by przedmiot lub osoba jako cząstki materii lub też, by cząstki energii znalazły się na innym miejscu niż były uprzednio”.
Przedstawione przez nas wyżej definicje są wprawdzie do siebie podobne, ale posiadają też dwie istotne kwestie, którymi się różnią. Według Tarskiego transport jest procesem technologicznym, według Hołowińskiego natomiast transport jest świadomym przemieszczaniem czyli działaniem wykonywanym przez człowieka zgodnie z jego świadomością i wolą. W tak rozumianym transporcie (wg. Tarskiego) nie mieści się żadne przemieszczanie odbywające się w przyrodzie, np. ruch rumowiska po dnie rzek czy przemieszczanie się zwierząt.
Z definicji według Coyla oraz Bardiego wynika, iż logistyczny łańcuch dostaw firmy jest sekwencją ustalonych miejsc, do których docierają transportowane towary. Zatem transport umożliwia przepływ towarów między tymi miejscami i wypełnia w ten sposób lukę, czyli tworzy pomost pomiędzy nabywcą a sprzedawcą.
W literaturze przedmiotu definicja transportu występuje w postaci szerszej i węższej. Pierwsza postać transport rozumie jako przemieszczanie osób, rzeczy, energii i wiadomości, a druga natomiast wyłącza z jego zakresu przemieszczanie wiadomości. Najczęściej przyjmuje się rozumienie transportu zgodne z węższą definicją, natomiast przesyłanie wiadomości zalicza się do komunikacji.
Omawiając transport w ujęciu ekonomicznym punktem wyjścia jest teza, iż transportowanie jest zjawiskiem z natury rzeczy związanym z życiem człowieka, powtarzającym się w czasie i przestrzeni, jest więc procesem. Można powiedzieć nawet więcej, transport jest procesem produkcyjnym, poprzez który ludzie - w warunkach ograniczoności zasobów - dokonują przemieszczania osób, rzeczy i energii w przestrzeni, po to, aby zaspokoić swoje różnorodne potrzeby i pragnienia.
Skoro transport jest procesem wytwórczym, to w jego efekcie powstaje i jest konsumowany produkt, którym jest usługa przewozowa. Z ekonomicznego punktu widzenia proces transportowania nie różni się niczym istotnym od innych procesów produkcyjnych.
3. Znaczenie transportu w gospodarce.
Transport spełnia swoje funkcje w gospodarce poprzez obsługę sfer produkcji i wymiany.
W całym procesie produkcji transport jest czynnikiem niezbędnym, integrującym w jedno proces przemiany różnorodnych surowców i półfabrykatów w nowy produkt. Jest to możliwe za sprawą użyteczności miejsc i czasu przemieszczanych dóbr.
W sferze wymiany transport jest również czynnikiem niezbędnym, bo to za jego pomocą wytworzone wcześniej produkty docierają poprzez sieć sprzedaży do konsumentów.
Obie wyżej wymienione fazy oraz funkcja, jaką w nich spełnia transport stanowią w rzeczywistości jeden proces, zwany fizyczną dystrybucją dóbr. Funkcję łącznika spinającego w jedną całość ów proces wypełnia transport.
Transport jest niezbędnym składnikiem procesów produkcji oraz dystrybucji dóbr materialnych i usług i jest on komplementarny w stosunku do wszystkich działalności gospodarczych człowieka. Komplementarność tę dostrzegamy wówczas, gdy transport wykonuje przewozy na rzecz pojedynczych podmiotów gospodarujących i gdy bierzemy pod uwagę jego usługi świadczone w odniesieniu do poszczególnych gałęzi bądź do całej gospodarki regionu, kraju i świata.
Niekiedy transport staje się też substytucyjny w stosunku do innych działalności gospodarczych. Mamy z tym do czynienia, gdy zamiast zlokalizowania konkretnego przedsiębiorstwa w określonym miejscu po to, aby wytwarzało ono potrzebne na tym teranie dobra, podejmuje się budowę drogi transportowej w celu dostarczania tych dóbr z innych, gdzieś dalej zlokalizowanych miejsc. W takim przypadku inwestycja w postaci drogi, staje się substytutem w stosunku do inwestycji bezpośrednio produkcyjnych.
Transport może też występować w roli samodzielnego producenta - eksportera usług przemieszczania, gdy przewoźnicy wykonują przewozy na rzecz zagranicznych załadowców, w obrębie własnego kraju lub poza granicami. Wszyscy ci przewoźnicy wykonując przewozy na zlecenie obcych załadowców, są takimi samymi eksporterami jak ci, którzy eksportują dobra rzeczowe.
4. Istota potrzeb transportowych
Potrzeby transportowe związane są z realizacją określonych celów, zadań i zamierzeń. Wiążą się one nierozerwalnie z produkcyjną i społeczną działalnością człowieka. Związane są z funkcjonowaniem gospodarki narodowej i organizacją życia społecznego.
Potrzeba przemieszczania przekształciła się w potrzebę zorganizowanego i celowego przemieszczania ładunków, osób i wiadomości przez przeznaczone do tego celu środki i urządzenia transportowe. Postęp techniczny i ekonomiczny sprzyjał rozwojowi gospodarczemu, zwiększając skutecznie obszary wyboru konsumenta usług transportowych. Potrzeby transportowe kształtują się w coraz bardziej zróżnicowanej postaci wynikające z:
Zwiększonej ruchliwości społecznej i komunikacyjnej ludności
Rozwoju gospodarki światowej, międzynarodowego podziału pracy, procesów globalizacyjnych i integracyjnych gospodarki i społeczeństwa
Powszechnego zapotrzebowania na różne formy zagospodarowania czasu wolnego
Potrzebę transportową można określić jako zgłaszaną przez gospodarkę narodową i społeczeństwo potencjalną, wyodrębnioną ofertę przemieszczania osób, ładunków i wiadomości w danym okresie na określoną odległość.
5. Źródła potrzeb transportowych
Potrzeby transportowe wynikają z istoty potrzeb ludzkich - z potrzeby ruchu, z naturalnej ruchliwości komunikacyjnej. Najważniejszym i pierwotnym źródłem potrzeb transportowych jest przestrzenna niezgodność pomiędzy elementami niezbędnymi do dowolnej działalności człowieka.
Najczęstsze źródła potrzeb transportowych:
Różnice geograficzne
Specjalizacja produkcji
Inne korzyści skali, w tym: rozwój wiedzy, nauki i techniki
Cele polityczne i militarne
Stosunki społeczne
Imprezy kulturalne
Rozmieszczenie ludności
W innym ujęciu źródła potrzeb transportowych sprowadzono do przestrzennego rozmieszczania:
Bogactw naturalnych
Produkcji materialnej
Działalności kulturalnej
Działalności rekreacyjnej
Ludności
Potrzeby transportowe mają różnorodny charakter i mogą wynikać zarówno z obiektywnych, jak i subiektywnych przyczyn. Najważniejsze potrzeby natury obiektywnej w zakresie przewozów ładunków obejmują:
Konieczność realizacji procesu produkcji
Zróżnicowanie struktury przestrzennej i asortymentowej produkcji oraz wzrastający udział produktów o znacznej wielokrotności przewozów
Zróżnicowanie struktury kierunkowej przewozów związanych z pogłębiającą się specjalizacją i kooperacją produkcji
Zmiany w zaopatrzeniu rynków i dystrybucji produktów
Zróżnicowanie rozmiarów obrotów, struktury przestrzennej i asortymentowej handlu wewnętrznego i zagranicznego
Pasażerskie, obiektywne potrzeby przewozowe związane są z:
Przejazdami pracowniczymi
przejazdami młodzieży w celach edukacyjnych
przejazdami służbowymi, w tym tzw. Business travel
6. Kryteria podziału transportu
Istnieja dwa układy transportu: transport pionowy gałęziowy oraz transport poziomy.
Klasyfikacja pozioma transportu jest następująca:
1. Kryterium przedmiotu przewozu:
transport osób (transport pasażerski)
transport ładunków (transport towarowy)
2. Kryterium formy własności:
transport prywatny
transport spółdzielczy
transport państwowy
3. Kryterium statusu organizacyjno-prawne:
transport publiczny
transport branżowy
transport gospodarczy
4. Kryterium geograficzne:
transport krajowy
transport międzynarodowy
5. Pozostala klasyfikacja:
transport regularny
transport nieregularny
Klasyfikacja pionowa transportu:
1. Kryterium stosunku drogi przewozu do środka transportu:
transport przewozowy
transport przesyłowy
2. Kryterium środowiska transportowego:
transport lądowy
transport wodny
transport lotniczy
transport przewodowy
transport bliski
Kryterium wyróżnienia gałęzi transportu są drogi transportowe, na których wykonywana jest praca transportowa określonych środków transportu. Można wyróżnić tutaj drogi uzależnione od środowiska, w którym lub na powierzchni którego przebiega droga transportowa. Środowiskiem tym może być ląd, woda lub powietrze. Podział ten jest jednak zbyt ogólny, gdyż w każdym środowisku znajdują się drogi o bardzo różnej specyfice technicznej, np. na lądzie drogi kolejowe i szosy. Klasyfikacja ta jest więc niepełna, jednak stanowi ona punkt wyjścia dla dalszych podziałów, bardziej szczegółowych.
7. Literatura:
T. Szczepaniak, „Transport międzynarodowy”, PWE W-wa 1996,
I. Tarski, „ Ekonomika i organizacja transportu międzynarodowego” PWE
W-wa 1973,
Coyle J.J., Bardi E. J., Langley Jr. C.J., „Zarządzanie logistyczne”
Beier F.J., Rutkowski K., „Logistyka”
M. Hołowiński, „ Ekonomika transportu morskiego w zarysie” Gdynia 1961,
Arkadiusz Zieliński
Gr ZL2Z3
I. Tarski , „ Ekonomika i organizacja transportu międzynarodowego”, PWE W-wa 1973r.
J. Hołowiński, „ Ekonomika transportu morskiego w zarysie”, Gdynia 1961r.
Coyle J.J., Bardi E.J. Lngley JR.C. „ Zarządzanie logistyczne” PWE W-wa 2002r.
T. Szczepaniak „ Transport międzynarodowy” PWE W-wa 1996 r. s. 33
8